سرائیکی لوک ادب دے شخصیّتاں

اپݨی تہذیب، ثقافت، زبان تے ادب دی پرکھ پرچول دے ودھارے سانگے منڈھلیاں کوششاں کیتے ذریعہ اظہار اردو زبان کوں بݨایا ڳیا کیوں جو ایں خطے دے دانشور تے محققین ایں زبان تے ادب تے تاریخ دے تسلسل کنوں واقف ہن۔حفیظ خان لکھدن:

"ایہ تاں بھلا تھیوے علامہ نسیم طالوت، مولانا نور احمد فریدی، ڈاکٹر مہر عبدالحق تے ول پروفیسر دلشاد کلانچوی ہوراں دا، جنہاں نے بھانویں جو اپݨیاں اردو تحریراں وچ سہی، پر سرائیکی ادبی شخصیات اتے انہاں دے کم کوں اپݨے مضامین دا موضوع تاں بنایا۔ 1970ء تک دے ایں دور دا سب توں اہم کم کیفی جامپوری سئیں دا ہے جیڑھا انہاں دی کتاب "سرائیکی شاعری" دی شکل وچ سامݨے آیا۔‘‘^[١]

علامہ نسیم طالوت سرائیکی لوک ادب دے انہاں محققین وچوں ہن جنہاں سرائیکی زبان دے آفاقی شاعر حضرت خواجہ غلام فریدؒ دی شاعری بارے مفصل مقدمہ لکھ تے، تفہیم فرید وچ آسانی پیدا کیتی۔ مولانا نور احمد فریدی نے "تاریخ ملتان" جلد دوم، مطبوعہ (1973ء) وچ سرائیکی ادب دی تاریخ بارے لکھیا۔ دلشاد کلانچوی دی کتاب "سرائیکی اور اس کی نثر" جیڑھی جو اردو زبان وچ سرائیکی ادبی نثر دی تاریخ دا ہک خاکہ ہے ایہ کتاب مکتبہ سرائیکی لائبریری بہاول پور توں 1982ء وچ چھپی۔ ڈاکٹر مہر عبدالحق دی 708صفحات اتے مشتمل ضخیم کتاب "ملتانی زبان اور اس کا اردو سے تعلق" جیندے کل پندرہ ابواب ہن۔ ایندے وچوں 9 واں باب "ملتانی لٹریچر" دے حوالے نال ہے۔ جاں جو کیفی جام پوری دی کتاب "سرائیکی شاعری" مطبوعہ 1969ء، ناشر، بزم ثقافت ملتان، کتاب سرائیکی شاعری دی اصناف اتے سرائیکی شاعری دی ادبی تاریخ ہے۔ پنجاب یورنیورسٹی، لاہور دی طرفوں "تاریخ ادبیات مسلمانانِ پاک وہند" مطبوعہ (1971ء) دی جلد چوݙاں دا ستواں باب "سرائیکی ادب" بارے ہے۔ جینکوں نامور محقق میر حسان الحیدری ہوراں ادبی تاریخ نویسی دے اصولاں مطابق لکھئے ۔ کیوں جو ایہ تحقیقی پراجیکٹ اقوام متحد ہ دے ادارے یونیسکو دی طرفوں پنجاب یونیورسٹی کوں ݙتا ڳیا ہئی۔ یقینا انہاں دی طرفوں ادبی تاریخ نویسی بارے تحقیق تے تنقید اَتے ٻئے ضابطے اصول مقرر کیتے ڳئے ہوسن تاں ایں حوالے نال میر حسان الحیدری دے تحقیقی مقالے ’’سرائیکی ادب‘‘ مشمولہ ’’تاریخ ادبیات مسلمانان پاک وہند‘‘ کوں سرائیکی ادبی تاریخ نویسی دے سلسلے وچ خشت اول دا، مربوط اتے معیاری درجہ حاصل ہے۔ بعد دے زمانے وچ آوݨ والے مورخین و محققین ادب نے میر حسان الحیدری دی تحقیق کوں بنیادی حوالہ بنا تے اپݨے ادبی تاریخ نویسی دے کم کوں اڳاں ٹوریئے۔^[٢] پروفیسر دلشاد کلانچوی لکھدن:

"سرائیکی شاعری تے سرائیکی شاعراں دے متعلق جتنیاں وی وݙیاں چھوٹیاں کتاباں لکھیاں گیاں ہن انہاں وچوں معیاری تے قابل ذکر جیکر کوئی کتاب سامݨے آئی ہے تاں اوہ کیفی جام پوری دی کتاب ’’سرائیکی شاعری‘‘ ہے پرایندے نال سب کجھ نہیں تھی گیا۔ اڄݨ اساکوں اساݙے شاعراں دے حالات تے شخصیات تے اُنھاں دے کلام دے فکری تے فنی جائزیاں دی ضرورت ہے تے ٻہوں ضرورت ہے۔"^[٣]