سرائیکی لوک ادب دی تاریخ دا مطالعہ

سرائیکی ادبی تاریخ دا ٻہوں سارا مواد علمی ادبی رسائل اخبارات دے ادبی صفحات، اَتے محققین دے تحقیقی تے تنقیدی مضامین وچ کھنڈیا ہویا ملدا ہے جیڑھا جو مختصر اتے نامکمل ہووݨ دے باوجود خاص اہمیت رکھیندے۔

سرائیکی پاکستان دے چارے صوبیاں وچ ٻولی ونڄݨ والی ہک قدیم زبان ہے۔ ایں زبان دا علمی ادبی سرمایہ صدیاں اُتے پھیلیا ہویا ہے۔ ایں زبان کوں ٻولݨ والیاں دی تعداد کروڑاں افرادتے مشتمل ہے تے سرائیکی زبان اپݨے  ٻولݨ والیاں دے جذبات تے احساسات دے اظہار دی مکمل صلاحیت رکھیندی ہے۔ سرائیکی زبان وادئ سندھ دے انہاں علاقیاں وچ ٻولیندی رہئی اے بد قسمتی نال جیڑھا مسلسل حملہ آوری دی زد وچ رہئیے۔ جیندی وجہ پاروں ایندا ٻہوں سارا کلاسیکی ادب محفوظ نہیں رہ سگیا سرائیکی زبان ٻولݨ والے لوکاں دی تعداد پاکستان دے چارے صوبیاں وچ تقریباً 7 کروڑ ہے۔ جینکوں او مادری زبان دی حیثیت نال ٻولیندن۔ سرائیکی زبان تاریخ دے مختلف ادوار وچ مختلف نانواں نال ٻُلیندی تے لکھیندی آئی ہے۔ جینویں ملتانی، ڈیرہ جاتی، بہاول پوری، اچی، جگدالی، جٹکی، جھنگوی وغیرہ۔

ڈاکٹر مہر عبدالحق دی تحقیق دے مطابق:

"مختلف وجوہات دی بنا تے اینکوں کئی ناں ݙتے ڳئے۔ بھانویں جو ایہ اپݨے علاقے وچ ہکو طرحاں ٻولی تے سمجھی ویندی رہئی۔ تحریر اچ ایندا ناں ملتانی ای آیا ہے۔"

تاریخی اعتبار نال ملتان کیوں جو ہک زمانے تئیں اپݨی قدامت، علم، ادب، تہذیب، ثقافت، تصوف، فنون لطیفہ وچ مسلمہ اہمیت دا حامل رہیئے اتے دنیا دا ہک قدیم ترین شہر ہے۔ جیندا تعلق سندھ نال رہ ڳئے کݙاہیں ملتان ہک دارالخلافہ رہے تے کݙاہیں سندھ دا ذیلی حصہ رہئے۔ لفظ سرائیکی کوں متفقہ طور تے رواج ݙیواوݨ والے نامور محقق میر حسان الحیدری آہدن:

"1962ء وچ میں سرائیکی اکیڈمی دے ذریعے ’’سرائیکی‘‘ دے لفظ کوں ایں وسیب وچ رواج ݙتا۔ میں کوئی نواں لفظ ایجاد نہیں کیتا۔ ایہہ لفظ صدیاں کنوں سندھ وچ ’’ابھے‘‘ یا سرے دے علاقے دی زبان اتے قوم دی شناخت کیتے مستعمل ہئی۔ ملتان، بہاول پور اتے ڈیرہ غازی خان دے وسیع و عریض خطے وچ وسݨ والے لوکاں اینکوں اپݨا نہ بنایا ہئی۔ البتہ ایں خطے دے لوکاں دے اندر دی ایہ شدید خواہش موجود ہئی جو اوہ اپݨی شناخت اتے اظہار کیتے مختلف شہراں اتے علاقیاں دی بجائے ہک مشترکہ لفظ اختیار کرن ۔ کیوں جو ملتان جیڑھا جو ہک صوبہ بلکہ ہک ملک ہئی۔ اوہ زوال دے بعد ہک شہر دی علامت بݨ چکاہئی اتے ملتانی زبان یا قوم ٻس ہک شہر دی نمائندگی کریندی پئی ہئی۔ اﷲ تعالیٰ میکوں ایہ شرف بخشیا جو میں ملتان وچ ’’سرائیکی‘‘ دا لفظ رائج کرݨ دی تحریک شروع کیتی۔ 6 اپریل 1962ء کوں اکابرین ملتان اتے علماء، ادباء دے ہک نمائندہ اجلاس وچ میں اپݨے خطبہ استقبالیہ وچ ملتانی، بہاول پوری ریاستی، دیرے والی اتے جھنگوی وغیرہ دی جگہ تے ’’سرائیکی‘‘ دا ناں منظور کراوݨ دی گالھ ٹوری۔ اجلاس دے شرکاء نے متفقہ طور تے ایں ناں دی منظوری ݙتی‘‘۔

"سرائیکی" لفظ بھانویں جو ٻہوں قدیم ہئی۔ جیندے دوبارہ رائج تھیوݨ نال سرائیکی خطے دے کھینڈو کھانڈ لوکاں کوں ہک واری ول ہک مُٹھ تھیوݨ تے اپݨی عظمت دا احساس ملیا۔ جیندے نتیجے وچ ایں خطے دے دانشور، شاعر، تخلیق کار اپݨی زبان دی ترقی کیتے اپݨی زبان سرائیکی کوں وسیلۂ اظہاربݨاوݨ لگ پئے۔

سرائیکی علاقے وچ صوبہ پنجاب وچ ملتان، بہاول پور، ساہیوال، ڈیرہ غازی خان، سرگودھا ڈویژن، فیصل آباد ڈویژن وچ ٹوبہ ٹیک سنگھ اَتے جھنگ شامل ہن۔ صوبہ خیبر پختون خواہ وچ ڈیرہ اسماعیل خان، بنوں اَتے ٹانک ہن۔ صوبہ بلوچستان وچ مشرقی علاقے تے سندھ وچ سکھر، خیر پور، جیکب آباد دے ضلع شامل ہن، سندھ وچ اکثر سندھی قبائل دی مادری زبان سندھی ہے ایں اعتبار نال سرائیکی زبان دا علاقہ پاکستان دا دل ہے۔

ٻیا ݙیکھو

• خالد اقبال۔

• سندھ وادی تے سرائیکی لوک کہاݨیاں۔

• سرائیکی زبان و ادب تے مغلیہ سلطنت۔

• قیامِ پاکستان تُوں بعد سرائیکی لوک ادب۔

• سرائیکی لوک ادب وِچ تذکرے۔

ٻاہرلے جوڑ

• سئیں ڈاکٹر خالد اقبال دی لائبریری ݙیکھو۔ ۔ ۔ ۔