خلافت راشدہ
حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے وصال فرماوݨ دے بعد حضرت ابوبکر صدیق، حضرت عمر فاروق، حضرت عثمان غنی، حضرت علی تے حضرت امام حسن بن علی رضوان اللہ علیہم اجمعین کا عہد خلافت خلافت راشدہ کہلاتا ہے۔ اس عہد دی مجموعی مدت تریہہ سال ہے جس وچ حضرت ابوبکر صدیق رضی اللہ عنہ اولین تے حضرت امام حسن رضی اللہ عنہ آخری خلیفہ ہن۔ اس عہد دی نمایاں ترین خصوصیت اے ہئی کہ اے قرآن و سنت دی بنیاد تے قائم نظام حکومت ہئی۔
خلافت راشدہ دا دور اس لحاظ نال بہت اہم ہے کہ اس زمانے وچ اسلامی تعلیمات تے عمل کیتا گیا تے حکومت دے اصول اسلام دے مطابق ریہے۔ اے زمانہ اسلامی فتوحات دا وی ہے تے اسلام وچ جنگ جمل تے جنگ صفین جیہے واقعات وی پیش آئے۔جزیرہ نما عرب دے علاوہ ایران، عراق، مصر، فلسطین تے شام وی اسلام دے زیر نگیں آ گئے۔
خلفائے راشدین
لکھوحضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے وصال دے بعد حضرت ابوبکر صدیق، حضرت عمر فاروق، حضرت عثمان غنی، حضرت علی تے حضرت حسن بن علی رضوان اللہ علیہم اجمعین دا عہد خلافت خلافت راشدہ سݙویندا ہے۔ اس عہد دی مجموعی مدت تریہہ سال ہے جس وچ حضرت ابوبکر صدیق رضی اللہ عنہ اولین تے حضرت علی رضی اللہ عنہ آخری خلیفہ ہن۔ اس عہد دی نمایاں ترین خصوصیت اے ہئی کہ اے قرآن و سنت دی بنیاد تے قائم نظام حکومت ہئی۔
- 1.حضرت ابوبکر صدیق رضی اللہ عنہ، 632ء–634ء
- 2.حضرت عمر بن خطاب رضی اللہ عنہ، 634ء–644ء
- 3.حضرت عثمان بن عفان رضی اللہ عنہ، 644ء–656ء
- 4.حضرت علی بن ابی طالب رضی اللہ عنہ، 656ء–661ء
- 5.حضرت حسن بن علی رضی اللہ عنہ، 661ء
ایں دور دا جائزہ
لکھوخلافت راشدہ ہک دینی حکومت ہئی جس دی بنیاد قرآن و سنت ہئی۔ دنیاوی غرض تے لالچ توں پاک حکومت دین کوں پھیلاوݨ تے دینی علوم کوں مسلماناں تک پہنچاوݨ دا کم کریندی رہی اس حکومت دے تمام فرائض دین دا جزو ہن۔ لوگاں کوں قرآن و سنت دی تعلیم تے صحیح اسلامی تصور بہم پہنچاوݨ اس حکومت دی ذمہ داری ہئی۔ آنحضرت صلی اللہ علیہ وسلم دی قائم کیتی ہوئی اسلامی ریاست تے 23 سال دی جدوجہد نال قائم تھیوݨ والا دین 'دینِ اسلام' ہی اس حکومت دی بنیاد ہئی۔
خلافت راشدہ دا دور ہک اہم دور ہئی جس وچ اسلام تے مسلماناں دی بے لوث خدمت دا جذبہ ہئی۔ اس دور دی تمام خصوصیات وچ اس دور کوں چلاوݨ والی او مقدس ہستیاں ہن جنہاں دا نصب العین اسلامی ریاست کوں سیاسی تے اجتماعی نظام دین دے اصولاں دے مطابق فراہم کرنا ہئی۔
سب توں وݙی خصوصیت خلفائے راشدین دا بلند کردار ہے۔ کیونکہ حکومت دی کامیابی دا تمام تر دار و مدار خلیفہ دی ذات تے ہئی۔ اگر سربراہ حکومت خوبیاں دا مالک نہ ہووے، اس دا کردار بلند نہ ہووے تاں باوجود کوشش دے حکومت کامیاب نی تھی سکدی۔
اس عہد وچ نظام حکومت دی توسیع دے نال ہر صوبے وچ حکام تے عمال دا تقرر تھیندا ہئی جس کوں خلیفہ خود مقرر کر کے بھڄیندے ہن لیکن انہاں دی طرفوں غفلت نہ برتی ویندی ہئی۔ انہاں کیتے تاکیدی احکامات جاری تھیندے ہن تے انہاں دی نگرانی تھیندی ہئی۔ انہاں دے خلاف کسے وی قسم دی شکایت کیتے حج دے موقع تے تمام عماد کوں جمع کرݨ دی تاکید تھیندی تے اعلان کیتا ویندا کہ جیں کہیں کوں اپݨے صوبے دے والی یا حاکم توں شکایت ہووے کھلم کھلا پیش کرے۔ شکایات درج ہونے دے بعد انہاں دی تحقیق تھیندی تے درست ثابت تھیوݨ تے ذمہ دار افراد کوں سزا ݙتی ویندی۔ حکام تے عمال دے خلاف اس طرح سختی نال باز پرس تھیندی جیہڑی اس دے بعد دے دور حکومت وچ نظر نہیں آندی۔ ہک کامیاب حکومت دی اے وݙی خوبی ہے کہ اس دے عوام دے مقرر کردہ عمال توں مطمئن رہون۔
خلفائے راشدین دا ایسا کردار ہئی کہ ہر لمحہ امت دی بھلائی وچ او کوشاں رہے۔ عوام دی تکلیف تے خود تکلیف وچ مبتلا تھی ویندے. ذمہ داری دا احساس اتنا کہ بکھ پیاس نیند آرام سب کچھ بھل کے عوام دی خدمت کیتے اپݨے آپ کوں وقف رکھا۔ سادگی و انکساری اتنی کہ انہاں دی مثال خلافت راشدہ دے علاوہ ٻیا کتھائیں نی ملدی۔ شرم و حیا، جودو سخا دے پیکر، خدا ترسی تے ایثار و خلوص، عزم و حوصلہ تے بے لوث خدمت دے جذبے جیسی خصوصیات تے کردار دے مالک خلفائے راشدہ ہن جنہاں دا ہر لمحہ اسلام دی بقا تے مسلماناں دی فلاح کیتے گذرا۔ خلافت راشدہ دے اے خلفا اپݨے بلند کردار دی وجہ نال دنیا دے ݙوجھے تمام حکومتاں دے سربراہاں وچ اولیت دا درجہ رکھدے ہن جنہاں دے کردار دے خوبیاں دی مثال کتھائیں ٻیا تلاش کرݨا ممکن نی۔