حضرت ابوبکر صدیق رضی اللہ عنہ
ابو بکر صدیق عبد اللہ بن ابو قحافہ تیمی قریشی (50 ق ھ – 13 ھ / 573ء – 634ء) پہلے خلیفہ راشد، عشرہ مبشرہ وچ شامل، پیغمبرؐ اسلام دے مشیر، صحابی و خسر تے ہجرت مدینہ دے وقت رفیق سفر ہن۔ اہل سنت و الجماعت دے نزدیک ابو بکر صدیق، انبیاء تے رسولاں دے بعد انساناں وچ سب توں بہتر، صحابہ وچ ایمان و زہد دے لحاظ نال سب توں برتر تے ام المومنین عائشہ بنت ابی بکر دے بعد پیغمبرؐ اسلام دے محبوب ترین ہن۔ عموماً انہاں دی کنیت "ابو بکر" دے نال صدیق دا لقب لایا ویندے جینکوں ابو بکر صدیق دی تصدیق و تائیدِ معراج دی بنا تے پیغمبرؐ اسلام نے ݙتا ہئی۔
پیدائش
لکھوحضرت ابو بکر صدیق دی پیدائش عام الفیل توں ݙو سال چھی مہینے بعد تے ہجرت نبوی توں پنجاہ سال چھی مہینے پہلے مکہ شریف وچ تھئی۔ سال ولادت 573 عیسوی ہے۔ آپ سرور عالمؐ توں ݙو سال چھی مہینے چھوٹے ہن۔ [١] ام امومنین حضرت عائشہؑ بنت ابی بکر توں مروی ہے کہ نبی کریم ﷺ تے حضرت ابو بکر صدیق میݙے کول بیٹھے اپݨی ولادت دا تذکرہ فرمیندے پئے ہن. آپ ݙوہاں دی گفتگو توں میکوں اندازہ تھیا کہ حضور نبی کریمؐ ، حضرت ابو بکر صدیق توں عمر وچ وݙے ہن۔[٢]
رسول اللہؐ دے وصال تے آپ دا مرثیہ
لکھومحمد بن عمروالوقدی نے اپݨے رجال (رواة) توں روایت کیتی ہے کہ حضرت ابو بکر صدیق نے رسولؐ اللہؐ دے وصال مبارک تے درج ذیل مرثیہ آکھا ہے:
یا عین ذابکی ولا تسألی
و حُقَّ البکاءُ علی السیّد
علی خیر خِنِدف عند البلاءِ
امسٰی یغیب فی الملحد
فصلٌی الملیك ولّی العباد
وربّ البلاد علی احمد
فکیف الحیاۃ لفقد الحبیب
و زین المعاشر فی المشھد
فلیت الممات لنا کلنا
و کنا جمیعاً مع المھتدٰی
وله ایضاً لمٌا رأیت نبیٌنا مُتجدّہ
ضاقت علّی بعرضمن الدُور
وارتعت رَوعةَ مستھام واله
والعظمُ منی واھنٌ مکسور
اعتیق انّ حِبّك قد ثوی
وبقیت منفردًا وانت حسیر
یالیتنی من قبل مھلكِ صاحبی
غبیّتُ فی جَدَث علّی صخور
فلتحدثن بدایعٌ من بعدہ
تعیی ابّھن جوانح وصدور
باتت ھموم تاوبنی حشدا
متل الضحورنا مست ھدت الجسدا
یالیتنی حیثُ بنتُ الغداۃ به
قالوا الرسول قد امسٰی میّتا فقدا
لیت القیامة قامت بعد مھلکه
ولا نرٰی بعدہ مالاً ولا ولدا
واللہ اثنی علی شیءٍ فقدت به
من البریّة حتٰی ادخل اللحدا
کم لِی بعدك من ھم ینصبی
اذا تذکرّت انّی لا اراك ابدا
کان المصفاء فی الاخلاق قد علموا
و فی العفاف فلم نعدل به احدا
نفسی فداؤك من میتٍ ومن بدنٍ
ما اطیب الذکر والاخلاق والجسدا
دورِ خلافت
لکھوآپ نے آنحضرتؐ دے وصال دے بعد صحابہ دے اصرار تے خلافت دی ذمہ داری قبول فرمائی تے عوام دی اکثریت نے آپ دے ہتھ تے بیعت کیتی. حضرت ابو بکر بیعتِ سقیفہ دے ݙوجھے ݙینہہ مسجد وچ آئے تے ممبر تے ٻیہہ کے لوگاں توں بیعت عامہ گھدی۔ اس دے بعد کھڑے تھی کے حمد و نعت دے بعد حاضرین نال مخاطب تھی کے فرمایا:
”ایھا الناس قد ولیت علیکم وسلت بخیر کم فان احسنت فاعیونی و ان اسات فقومونی الصدق امانة والکذاب خیانة والضعیف فیکم قوی عندی حتی اخذله حقه والقویٰ ضعیف عندی حتی اخذ منه الحق ان شاء اللہ تعالی۔ لا پدع منکم الجھاد فانه لا یدعه قوم لا اضربھم اللہ بالذل اطیعونی ما اطعت اللہ و رسوله فاذا عصیت اللہ و رسوله فلاطاعة لی علیکم قوموا الی صلواتکم رحمکم اللہ“
اے لوگو! میں تہاݙا حاکم بݨا ݙتا گیا ہاں حالانکہ وچ تہاݙے توں بہتر نی ۔ اگر میں ٹھیک ٹھیک رہواں تاں میݙی مدد کرو تے اگر بری راہ اختیار کر گھناں تاں میکوں سدھا کر ݙیو۔ سچ امانت تے جھوٹ خیانت ہے تے تہاݙے وچ جیہڑا کمزور ہے ، اوہ میݙے نزدیک قوی ہے۔ جے تک میں اس دا حق اونکوں نہ ݙیوا ݙیواں تے قوی میݙے نزدیک کمزور ہے جے تک میں اس توں حق واپس نہ گھن گھناں کوئی شخص جہاد ترک نہ کریسی کیونکہ اللہ جہاد چھوڑݨ والیاں تے ذلت سٹ ݙیندے ۔ تساں میݙی اطاعت کرو جے تک میں اللہ دی تے اس دے رسول دی اطاعت کریندا رہواں تے جیہرلے نافرمانی کرݨ لڳاں تاں میݙی اطاعت نہ کرو۔ اچھا ہݨ نماز کیتے کھڑے تھی ونجو اللہ تہاݙے تے رحم فرماوے۔
ابتدائی مشکلات
لکھوحضرت ابو بکر صدیق کوں مسند آرائے خلافت تھیندے ہی اپݨے سامݨے صعوبتاں ، مشکلات تے خطرات دا ہک پہاڑ نظر آوݨ لگا۔ ہک طرف جھوٹے مدعیان نبوت اٹھ کھڑے تھئے ہن ، ݙوجھی طرف مرتدین اسلام دی ہک جماعت علم بغاوت بلند کیتے ہوئے ہڑی۔ منکرین زکٰوة نے علیحدہ شورش برپا کر رکھی ہئی۔ انہاں دشواریاں دے نال حضرت اسامہ بن زید دی مہم درپیش ہئی جنہاں کوں آنحضرت ﷺ نے اپݨی حیات ہی وچ شام تے حملہ آور تھیوݨ دا حکم ݙتا ہئی۔ [٤] سب توں وݙے فتنے مسیلمہ کذاب تے دیگر مدعیانِ نبوت دی سرکوبی تے خاتمہ تے ختم نبوت دے عقیدے دا تحفظ آپ دے اہم کارنامے ہن.
نظامِ خلافت
لکھوحضرت ابو بکر صدیق دی مدت خلافت صرف سوا ݙو سال ہے لیکن اس قلیل مدت وچ آپ نے اوہ عظیم الشان کارنامے سر انجام ݙتے کہ انہاں کوں پڑھ کے انسان ورطہ حیرت وچ غرق تھی ویندا ہے۔ آپ دے دور خلافت دا بیشتر حصہ اندرونی تے بیرونی دشمناں تے قابو پاوݨ وچ صرف تھیا لیکن اس دے باوجود آپ ملکی نظم و نسق توں غافل نہ رہے۔ آپ نے اپݨی قوتِ ایمانی ، تدبر و فراست تے عزم و ہمت دی بدولت نوزائیدہ خلافت اسلامیہ کوں اتنی مستحکم بنیاداں تے قائم کر ݙتا جس تے آپ دے اولوالعزم جانشین حضرت عمر فاروق نے ہک شاندار عمارت تعمیر کر ݙتی۔
آپ توں احادیث روایت کرݨ والے
لکھوحضرت عمر ، حضرت عثمان ، حضرت علی ، حضرت عبد الرحمن بن عوف ، حضرت ابن مسعود ، حضرت حذیفہ ، حضرت ابن عمر ، حضرت ابن زبیر ، حضرت ابن عمرو ، حضرت ابن عباس ، حضرت انس ، حضرت براء ، حضرت ابن عاذب ، حضرت ابو ہریرہ ، حضرت عقبہ بن الحارث ، حضرت عبد الرحمن بن ابو بکر ، حضرت زید بن ابو بکر ، حضرت عبد اللہ بن مغفل ، حضرت عقبہ بن عامر الجہمی ، حضرت عمران بن حصین ، حضرت ابو برذہ بن سلمی ، حضرت ابو سعید خدری ، حضرت ابو موسیٰ اشعری ، حضرت ابو طفیل اللیشی ، حضرت جابر بن عبد اللہ تے حضرت بلال اوہ صحابہ کرام ہن جنہاں نے حضرت ابو بکر صدیق توں احادیث روایت کیتیاں ہن تے انہاں وچ آپ دی صاحبزادیاں حضرت اسماء تے ام المومنین عائشہ صدیقہ وی شامل ہن۔ تابیعین کرام وچوں جہنقں نے آپ توں احادیث روایت کیتی انہاں وچ حضرت عمر دے غلام اسلم تے حضرت واسط الجبلی شامل ہن۔
وفات
لکھواپݨے انتقال توں کجھ دیر پہلے آپ نے دریافت فرمایا کہ رسول اللہ ﷺ دی وفات کس روز تھئی ہئی۔ عرض کیتا ڳیا ݙو شنبہ دے ݙینہہ! آپ نے فرمایا کہ میکوں امید ہے میں اج رات ہی انتقال کریساں ۔ چنانچہ آپ پیر تے منگل دی درمیانی شب وچ انتقال فرما گئے ہن تے صبح تھیوݨ توں قبل آپ کوں دفن کر ݙتا گیا۔ احمد نے حضرت عائشہ رضی اللہ عنہا توں روایت کیتی ہے کہ جس روز حضرت ابو بکر صدیق نے وفات پاتی اس روز آپ نے دریافت کیتا اج کیہڑا ݙینہہ ہے لوگاں نے عرض کیتا کہ ݙو شنبہ ہے۔ آپ نے فرمایا میں اگر اج رات تک مر ونجاں تاں میݙے دفن وچ کل تک تاخیر نہ کیتی ونجے کیونکہ رسول اللہ ﷺ دے کول میں جتنی جلد پہنچ ونجاں اتنا ہی اچھا ہے۔