اسلام
اسلام ہِک توحیدی مذہب ہے ڄیہڑا خدا دی وحدانیت تے یقین رکھیندا ہے۔ اسلام دے آخری پیغمبر حضرت محمد (صلی اللہ علیہ وسلم) ہن۔ اسلام نوں منݨ آلاں نوں مسلماݨ آکھا ویندا ہے۔ دنیا اچ تقریباً ۱.۹ بلین مسلمان ہن۔ اسلام دنیا دا ݙوڄھا ساراں نالوں وݙا مذہب ہے۔ قرآن پاک دے مطابق خدا دی طرفوں ڈتا ڳیا دین صرف اسلام[١] ہے، تے سارے انبیاء اسلام دا پیغام ݙے کے ہی بھیجے ڳئے ھن۔ اِیہا اسلام ہی حضرت آدم، حضرت نُوح، حضرت ابراہیم، حضرت موسیٰ، حضرت عیسیٰ (یسوع مسیح) تے دیگر انبیاء و رسل (علیہم السلام) دا دین ہائی۔[٢] بعد اِچ انہاں انبیاء دے منݨ آلاں انہان دی اصلی تعلیم نوں ون٘ڄا ݙتا، تاں خدا نے آپنے آخری رسول جناب محمد بن عبد اللہ (صلی اللہ علیہ وسلم) نوں خالص دین دی کامل[٣] تعلیم دے نال بھیڄا تے اس دین نوں ہمیشہ تئیں محفوظ کر ݙتا۔ اہل اسلام تمام انبیاء تے ساری اسمانی کتاباں تے ایمان رکھیندے ھن۔ اسلام دی آخری کتاب قرآن مجید ہے ڄیہڑی خدا نے فرشتہ جبرائیل دے ذریعے حضرت محمد (صلی اللہ علیہ وسلم) تے نازل کیتی۔
اسلام دے معنی
لکھواسلام دے معنی عربی زبان اِچ اطاعت تے فرماں برداری دے ھن۔ دینِ اسلام دا ناں اسلام اسے کݨ رکھا ڳیا ہے ڄو اِس دی اصل حقیقت اللہ دی فرماں برداری ہے۔ اصطلاح دے طور تے اسلام دے معنی او تعلیمات ہن ڄیہڑیاں خالقِ کائنات پہلے انسان حضرت آدم (علیہ السلام) نوں ݙتیاں تاں ڄو او تے اُنھاں دی اولاد اس دے مطابق زندگی گزارے۔ خدا دی طرفوں اس پیغام دی تجدید واسطے وقت وقت تے پیغمبر بھیڄے ڳئے۔ اس سلسلے اِچ آخری پیغمبر دے طور تے حضرت محمد (صلی اللہ علیہ وسلم) نوں بھیڄا ڳیا ڄنھاں اس تعلیم نوں مکمل تے کامل صورت اِچ دنیا دے سامݨے پیش کیتا۔[٤]
اسلام دے مڈھلے رکن
لکھو
- شہادت (گواہی ݙیوݨا): خدا دے ہِک ہوں تے حضرت محمد (صلی اللہ علیہ وسلم) دے آخری رسول تے خدا دے بندے ہوں دی گواہی۔
- نماز: ݙینھ اِچ پنڄ فرض نمازاں، ڄیہڑیاں ایہہ ھن؛ فجر، ظہر، عصر، مغرب، عشاء۔
- روزہ: سال اِچ ہک مہینے رمضان دے فرض روزے رکھݨا۔
- زکوٰۃ: سال بعد خاص نصاب دے مطابق خدا دی خوشی کݨ خاص لوکاں دی مالی مدد۔
- حج: صاحبِ استطاعت تے زندگی اِچ ہِک دفعہ خدا دے گھر (بیت اللہ)، مکہ، دا زیارتی سفر۔
مسلماݨان دے فرقے
لکھو١. اہلِ سُنّت(سُنّی)
لکھواہلسنت و الجماعت (أهل السنة والجماعة) مسلماناں وچ پیدا تھیوݨ والے ݙو وݙے فرقیاں وچوں ہک فرقہ ہے تے ایں فرقے دے پیروکاراں کوں عام الفاظ وچ سنی وی آکھا ویندے۔مسلماناں دی ٨٥٪ اکثریت اہں فرقے نال تعلق رکھدی ہے۔ اہل سنت او لوگ ہن جیہڑے خدا تے اس دے رسولؐ دی اطاعت تے ایمان رکھدے ہن۔ تمام صحابہ کرام کوں احترام تے عزت دی نگاہ نال ݙیکھدن ۔ انہاں دے نزدیک سب صحابی بالخصوص خلفائے راشدین برحق ہن۔ تے انہاں دا زمانہ ملت اسلامیہ دا بہترین تے درخشاں دور ہے۔ انہاں دے نزدیک خلافت تے ہر مومن فائز تھی سڳدا ہے بشرطیکہ او اس دا اہل ہووے۔ انہاں دے نزدیک خلیفہ جمہور دی رائے نال منتخب تھیوݨاں چاہیدا اے۔ او خدا دی طرفوں مامور نہیں تھیندا، او خلافت دے موروثی نظریے کوں وی تسلیم نہیں کریندے۔ انہاں دے نزدیک ابوبکر صدیق صحابہ وچ فضیلت دا درجہ رکھدے ہن۔ تے ول خلافت دی ترتیب نال حضرت عمر فاروق، حضرت عثمان تے حضرت علی بن ابی طالب تے آخری خلیفہ راشد امام حسن بن علی افضل ہن. خاندان اہل بیت کوں وی سنی بڑی احترام و عقیدت دی نگاہ نال ݙیکھدن۔ سنی عقیدہ دے مطابق سوائے پیغمبراں دے کوئی انسان معصوم نہیں۔ اے اسلامی فرقہ مذہب وچ اعتدال تے میانہ روی تے زور ݙیندا ہے۔ جیویں کہ ابتدائیہ وچ مذکور تھیا کہ اہل السنت و الجماعت انہاں تمام افراد کوں آکھا ویندا ہے کہ جیہڑے محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی سنت تے عمل کریندے ہوون تے صحابہ کرام دا احترام کریندے ہوون. اس ناں دی وجہ تسمیہ انہاں دے ناں توں وی ظاہر ہے کہ اہل سنت آکھݨ دی وجہ تاں اے ہے کہ اے اپݨے آپ کوں سنت تے چلݨ والا منیندن تے جماعت آکھݨ دی وجہ اے ہے کہ انہاں دے مطابق اے او لوگ ہن جیہڑے حق (سچائی) تے جمع تھئے تے تفرقات وچ نہیں پئے۔
سنی فرقے دی ابتدا
لکھواج اکیہویں صدی دی ابتدا تے مسلماناں وچ تفرقہ بازی دے ابتدا ہوئے قریب قریب 1400 سال توں زیادہ تھی گئے ہن۔ ۔ 632ء وچ محمد رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی وفات توں شروع تھیوݨ والی مسلماناں دی تفرقہ بازی دی ایں داستان کوں اگر پیچیدہ تاریخی و معاشرتی وجوہات و واقعات دی طوالت توں صرف نظر کر تے مختصر بیان کرݨ دی کوشش کیتی ونجے تاں اے اکھیج سڳدے کہ مسلماناں دے درمیان أهل السنة والجماعة یعنی سنی تے الشيعة الامامية الاثنا العشرية یعنی شیعہ تفرقے دی تشکیل دا آغاز نفسیاتی طور تے، حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی وفات دے بعد آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے جانشین تے امت کیتے خلیفہ دا تعین کرݨ دے وقت تھی چکا ہئی۔ اس انتخاب تے جنہاں لوگاں دا خیال ہئی کہ چونکہ خود محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے کہیں جانشین دی جانب اشارہ نہیں کیتا اس واسطے جو وی متقی تے کامل مومن ہووے او خلیفہ بݨ سڳدے ، محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے ہک ساتھی تے انہاں دی تعلیمات تے عمل کرݨ والے ابو بکر دے حق وچ فیصلہ تھیا تے 632ء تا 634ء دی مدت کیتے او خلیفہ رہے، ایں عمل تے عمل پیرا تھیوݨ والیاں دی نسبت نال ایں گروہ یا فرقے کوں اہل السنۃ یا سنی آکھا گیا۔
خلافت راشدہ دا اختتام
لکھوکوئی ستویں صدی دے درمیان توں امت محمدی صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم وچ ہک پرتشدد تے افراتفری دا دور شروع تھیا جس دی شدت و تمازت عثمان غنی، خلیفہ سوم دی شہادت تے اپݨے عروج تے پہنچی. ہݨ خلافت راشدہ دا اختتام قریب قریب ہئی کہ جݙݨ علی بن ابی طالب خلیفہ دے منصب تے آئے (656ء تا 661ء)۔ لوگ فتنۂ مقتلِ عثمان تے نالاں ہن تے علی بن ابی طالب تے شدید دباؤ انہاں دے قاتلاں دی گرفتاری کیتے پیندے پے ہن جس وچ ناکامی دا ہک خمیازہ امت کوں 656ء وچ اواخر وچ جنگ جمل دی صورت وچ ݙیکھݨ نصیب تھیا. ول حضرت عائشہ دے حامیاں دی شکست دے بعد دمشق دے حاکم امیر معاویہ نے علی بن ابی طالب دی بیعت توں انکار تے عثمان غنی دے قصاص دا مطالبہ کر ݙتا، فیصلے کیتے میدان جنگ چݨا گیا تے 657ء وچ جنگ صفین دا واقعہ تھیا جس وچ علی بن ابی طالب کو فتح نہ تھئی۔ معاویہ دی حاکمیت مصر، حجاز تے یمن دے علاقیاں تے قائم تھی گئی۔ 661ء وچ عبد الرحمن بن ملجم دی تلوار دے حملے وچ خلیفہ راشد چہارم علی بن ابی طالب رضی اللہ عنہ شہید تھی ڳئے۔ اتھوں، حضرت علی بن ابی طالب دے حامیاں تے ابتدائی سنی تاریخداناں کے مطابق، آخری خلیفہ راشد حضرت امام حسن ابن علی دا عہد شروع تھیا۔
٢. خوارج تے انہاں دے فرقے
لکھو٣. شیعہ تے ایندے فرقے
لکھو٤. مرجیہ
لکھو٥.باطنی فرقے
لکھوانہاں فرقیاں وچ ہک چیز مشترک اے کہ اے ختم نبوت دے قائل نی ہوندے تے نبوت دا دعوٰی انہاں دے نزدیک معمولی چیز اے. اس واسطے علماء اہل سنت تے اہل تشیع دے نزدیک اسلام دے دائرے وچ نی آندے. مگر انہاں دا تعلق اسلامی دنیا نال اے اس واسطے انہاں دا جائزہ ضروری اے. اے تمام فرقے درج ذیل ہن: -
- نصیری
- دروز
- بیکتاشی
- نور بخشی
- پرنام پنتھی
- اسماعیلی خوجے
- اسماعیلی نزاری، آغاخانی
- اسماعیلی مستعلی
- ذکری
- گوہر شاہی
- قادیانی
- مرزائی لاہوری
- قادیانیاں دے ذیلی گروہ
- یزیدی
- یوسف کذاب دا گروہ
- قرامطہ
اگرچہ بہائی وی انہاں عقائد دے حامل ہن مگر او اسلام نال اپݨے کہیں وی قسم دے تعلق توں انکار کریندن اس واسطے او الگ مذہب دی حیثیت رکھدن تے زندیق دے زمرہ وچ نی آندے.
فقۂِ اسلامی
لکھواسلامی فقہ دے مطابق کفر دے مدارج
لکھوفقۂ اسلامی وچ کفر و منافقت کوں درج ذیل مدارج وچ تقسیم کیتا ویندا اے جیندا دارومدار عقائد، رویہ، تاریخ تے اسلامی مقدسات بارے نظریات تے ہے.
اہلِ کتاب
لکھوعیسائی تے یہودی مذاہب نال تعلق رکھݨ والے، اہلِ کتاب سݙیندن. انہاں دے حقوق باقی غیر مسلماں توں ودھ ہن. یعنی انہاں دا ذبیحہ حلال اے تے مسلم مرد اہل کتاب عورت نال نکاح وی کر سڳدے.
غیر مسلم
لکھواسلام دے علاوہ بدھ مت، ہندومت، سکھ مت تے دیگر تمام مذاہب کوں منݨ والیاں کوں، جیہڑے خدا دے تصور تے متفق ہن، غیر مسلم آکھیا ویندے.
کافر
لکھوخدا دے وجود دے انکار کرݨ والے کوں کافر یا دہریہ آکھیا ویندے. دنیا وچ معقول تعداد دہریہ نظریہ رکھݨ والیاں دی موجود اے. اسلام وچ انہاں کوں تبلیغ دے ذریعے سمجھاوݨ تے قائل کرݨ دا حکم اے.
مشرک
لکھواللہ تعالٰی دے علاوہ کسے ݙوجھے کوں خدا یا اوندا پتر یا دھی منݨ والا مشرک سݙیندا اے.
منافق
لکھواگر کوئی فرد یا گروہ بظاہر پکا مسلم ہووے مگر اندروں اسلامی نظریات تے نظام کوں فرسودہ تے غلط سمجھدا ہووے تے اوندے مقابلے وچ دنیا دے دیگر الحادی نظاماں دا حامی ہووے تے انہاں دا مددگار ہووے یا حقوق العباد وچ خود غرضی، جھوٹ، خیانت، رشوت، قطع رحمی، ناپ تول وچ کمی، غیبت، بہتان تراشی، دل آزاری، ظلم و تشدد، فحاشی، چوری، ݙاکا، مذہبی تے مسلکی تعصب، حق تلفی، دھوکہ بازی تے مکاری کوں اپݨے واسطے درست سمجھدا ہووے یا اے سارے یا انہاں وچوں کسے ہک یا چند گناہواں دا مرتکب تھیندا ہووے، منافق دے زمرہ وچ آندے.
زندیق
لکھواگر کوئی شخص یا گروہ اسلام دا حصہ ہوندے ہوئے سیاسی، مذہبی و سماجی فوائد تاں اسلام دے حاصل کرے تے اپݨے تے لیبل وی اسلام دا لاوے مگر اوندے عقائد اسلام دے بنیادی ضروریات توں متصادم ہوون خاص طور تے ختم نبوت دے حوالے نال مشکوک عقیدہ رکھدا ہووے یا انبیاءؑ و مرسلینؑ یا اللہ دا گستاخ تے بے ادب ہووے ، تے او اسلام کوں سیاسی و سماجی نقصان پہنچیندا ہووے تاں اوں گروہ یا فرد کوں سنی و شیعہ فقہ دی رو نال زندیق آکھیا ویندا اے. دور جدید وچ مندرجہ ذیل مذہبی گروہ جیہڑے اگرچہ خود کوں اسلام نال وابستہ ثابت کرݨ دی کوشش کریندن، مگر او اپݨے عقائد، مقاصد، سرگرمیاں تے مخصوص تاریخ رکھݨ دے پاروں زندیق دے دائرہ کار وچ آندن.اسلامی خلافت کول انہاں نال جہاد دا اختیار ہوندے.زندیق فرقیاں تے گروہاں دی تفصیل فرقیاں دے آرٹیکل وچ موجود اے.