ہائے ݙو چشمی
ہائے ݙو چشمی یا ہائے مخلوطی یعنی ݙو اکھیں آلی ہائے ہوز یا ہائے مخلوط ( ھ ) کوں آکھیا وین٘دا ہِے۔
خطِ نستعلیق وِچ
لکھوخط نستعلیق ئِ چ لکھئے گئے کہیں وی لوظ دے آغاز، درمیان یا اخیر ئِ چ آپݨی اصل مجرد شکل یعنی ’’ھ‘‘ وچ نھئیں لکھی ون٘ڄ سڳدی۔ مثال دے طور تے ہوا کوں ھوا تے گروہ کوں گروھ لکھݨ درست نھئیں۔ ۔[١]
خطِ نسخ وِچ
لکھوخط نسخ ئِ چ لکھئے ڳئے لوظیں دے شروع ، درمیان تے اخیر ئِ چ اپݨی اصل شکل ’’ھ‘‘ وچ لکھی ون٘ڄ سڳدی ئِ۔ سندھی زبان چونکہ عربی وانگوں خط نسخ ئِ چ لکھی ویندی ئِ اینہہ ڳالھوں سندھی زبان ئِ چ اے ݙو اکھیں آلی ہائے مخلوط آپݨی پوری شکل ئِ چ استعمال تھیندی ئِ۔ دراصل ایندی صرف ہکّا ابتدائی شکل ئِ جݙاں جو نہ تاں ایندی کُئی درمیانی شکل ئِ تے نہ ای کُئی اخیری شکل۔
سرائیکی ٻولی وِچ ورتاوا
لکھوسرائیکی زبان دا رسم الخط چونکہ نستعلیق ئِ لہٰذا ݙو اکھیں آلی یا ہائے مخلوطی ’’ھ‘‘ سرائیکی زبان دے کہیں وی لوظ دے آغاز ، درمیان یا اخیر ئِ چ آپݨی اصل مجرد شکل ئِ چ نھئیں لکھی ون٘ڄ سڳدی۔ لاہور کوں لاھور ،شہر کوں شھر یا بہار کوں بھار نھئیں لکھیا ون٘ڄ سڳدا ۔ البتہ کچھ مفرد حروف تَہجّی دے نال ڳنڈھ کرئیں مرکب حروف تَہجّی بݨائے ون٘ڄ سڳدن مثلاً ب،پ، ت، ٹ ج، چ، د، ڈ، ر، ڑ ، ک ، گ ، ل م، ن، و، ی نال ڳنڈھ کرئیں بھ، پھ، تھ، ٹھ، جھ، چھ، دھ، ڈھ، رھ، ڑھ، کھ، گھ، لھ، مھ، نھ، وھ، یھ، مرکب حروف تَہجّی بݨائے ویندن ۔انھیں مرکب حروف تَہجّی دی تعداد ستارھاں (۱۷) ئِ۔ جݙاں جواتے ݙتے ڳئے مفرد حروف تَہجّی نال ݙو اکھیں آلی ہائے ہوّز ’’ھ‘‘ ڳنڈھ ݙتی ویندی ئِ تاں وت اینہہ ڳانڈھے کوں تروڑیا نھئیں ون٘ڄ سڳدا ۔ یعنی بھ دی ’’ب ‘‘کن ’’ھ‘‘ جدا نھئیںکیتی ون٘ڄ سڳدی ۔ ݙوجھے لوظیں ئِ چ اُتے ݙتے ڳئے ستارھاں مرکب حروف تَہجّی کن ’’ھ‘‘ نہ جدا کرکے لکھی ون٘ڄ سڳدی ئِ تے نہ پڑھی ون٘ڄ سڳدی ئِ۔۔[١]
عام غلطی
لکھوݙٹھا ا ے ڳئے جو ساݙے اردو تے سرائیکی زبان دے اکثر لکھاری آپݨی لکھت ئِ چ ’’ھ‘‘ دا استعمال اکثر غلط کریندن ۔ اے استعمال اتنا غلط تھی ڳئے جو وݙے وݙے مہاندرے لکھاری وی غیر محسوس طور تے اے غلطی کرٻہندن ݙو اکھیں آلی ’’ھ‘‘ دی خط نسخ ئِ چ تاں وکھری لکھت جائز ئِ پر خط نستعلیق ئِ چ ایندی مجرد شکل ئِ چ املا سراسر غلط ئِ ۔ لُطف دی ڳالھ تاں اے ہے جو فارسی ، اردو تے سرائیکی لُغتیں دے لکھارئیں وی ’’ھ‘‘ دی درست املا دے پاسے توجہ نھئیں کیتی ۔ شاید ایندی وجہ اے وی تھی سڳدی ئِ جو اے لوک ’’ھ‘‘ کوں ہک مفرد حرف تَہجّی شمار کریندن پر اے خیال سراسر غلط ئِ کیوں جو خط نستعلیق ئِ چ کہیں وی لوظ دے آغاز ، درمیان یا اخیر ئِ چ اینکوں ایندی مجرد شکل ’’ھ‘‘ نال لکھݨ درست کائینی جیویں جو اتے ݙتیٔں ڳئیں مثالیں ئِ چ لکھیا ڳئے ۔ ہے کوں ھِ لکھݨ وی غلط ء ِ۔[١]