لوک ادب دی تاریخ وِچ اصناف دی ونڈ
لوک ادب دی تاریخ نویسی دے حوالے نال لوک ادب دی تاریخ وِچ ادوار دی ونڈ اتے لوک ادب دی تاریخ وِچ اصناف دی ونڈ ویتر بارے مختلف محققین، مورخین اتے ناقدین دی رائے مختلف ہے اتے کوئی حتمی طریق کار طے شدہ کوئے نئی۔ جینویں اردو لوک ادب وچ اصناف دے حوالے نال مرثیہ، ناول، ڈرامہ، انشائیہ، افسانہ وغیرہ۔ یاوت دبستاتی ونڈ (تقسیم) مثلاً دبستان لکھنؤ، دبستانِ دلی، دبستان ملتان وغیرہ۔
ایندی لکھت دا انداز بیان / اسلوب کینویں ہووݨا چاہیدے۔ ایہہ او بنیادی سوال ہن جیندے بارے ڄاݨناں ضروری ہے۔ کیا ادبی تاریخ دا بیانیہ سِنگھرے پُنگھرے الفاظ، مقفع مسجع عبارت دا عمدہ نمونہ ہووݨی چاہیدی ہے؟۔ ایندے بیانیے وچ تنقیدی پیمانہ کینویں ہووݨا چاہیدے؟ مورخ دی تنقیدی بصیرت کینویں ہووݨی چاہیدی ہے جو او ادبی فن بارے دی قدر قیمت دا صحیح اندازہ کر سکے ایں تناطر وچ مختلف آراء ملدن۔
ڈاکٹر جمیل جالبی لکھدن:
"…… ہک سادہ تاریخ نویسی دا اسلوب وضع کرݨ دی کوشش کیتی اے۔ ایہ اسلوب اینجھا ہے جیڑا نہ افسانے دا اسلوب ہے اتے نہ شاعری دا۔ اتے نہ خشک قانونی عبارت ہے اتے نہ ای خشک تحقیقی اسلوب ہے۔ بلکہ بیان وچ دلچسپی برقرار رکھیندے ہوئے گاٖلھ وچوں گاٖلہہ کوں داستان دی طرحاں بیانیہ انداز وچ بیان کر ݙتا ڳئے۔"[١]
لوک ادب دی تاریخ دے اسلوب بارے مختلف محققین مورخین تے ناقدین دی رائے وچ اختلاف پاتاویندے۔ بعض ناقدین ایہ آہدن جو ادبی تاریخ دا اسلوب سیاسی تاریخ وانگوں ہووے یا جینویں کہیں سائنس دی کتاب وانگوں۔ اتے کجھ محققین و ناقدین دی رائے ہے جو ادبی تاریخ دا اسلوب سادہ، واضح ہووے اوندے وچ شگفتگی ہووے۔ البتہ الفاظ دی جادو بیانی دی کوئی ضرورت نہیں جیندے نال حقائق دی صحیح نشاندہی تھی سگے۔ مورخ کوں ہک اینجھا اسلوب بیان اختیار کرݨا چاہیدے جیندے وچ گنجل نہ ہووے ہر شے واضح طور تے جیندی جاگدی، نسردی اسردی ݙسے۔ تاریخ نویسی دے اصول اتے ضابطے دی مباحث دے چھیکڑتے مورخ ادب دی استعداد کار اتے گاٖلہہ کرݨا وی ضروری ہے۔
مورخ ادب کیتے ضروری ہے جو فلسفہ تاریخ کنوں واقفیت رکھدا ہووے۔ نہ صرف ایہہ بلکہ ٻئے امدادی علوم جینویں معاشیات، سیاسات نفسیات، فلسفے بارے بنیادی معلومات رکھدا ہووے تاں جو اوہک معیاری ادبی تاریخ دی لکھت دے تقاضے پورے کر سڳے ۔
٭ … مورخ کیتے ضروری ہے جو او ادبی تاریخ وچ ادب دے ارتقاء دے سبھے، پکھاں دا مجموعی احاطہ کرے۔
٭ … حقائق سندی حوالے نال پیش کیتے ونڄݨ تے ثانوی مآخذات دی بجائے بنیادی مآخذات کوں اہمیت ݙیوݨی ضروری ہے۔
مرزا سلیم بیگ لکھدن:
"ادبی تاریخ دے سلسلے وچ مآخذ کوں ریڑھ دی ہڈی دی حیثیت حاصل ہوندی اے۔ ایہا وجہ ہے جو مورخین ایں سلسلے وچ بے حد احتیاط نال کم گھِندن تے بنیادی مآخذات تک پُڄݨ دی کوشش کریندن۔"[٢]
مآخذات دی تصدیق اتے سنڄاݨ کیتے، داخلی تے خارجی تنقید دے اصولاں کوں سامݨے رکھݨاں چاہیدے۔[٣]
- مصنفین، شعراء وادباء دے کوائف، پیدائش، وفات، تصانیف، سنین، ہجرت اتے عیسوی درج کیتے ونڄݨ ۔
- ادوار بندی دے سلسلے وچ مورخ اپݨی تنقیدی بصیرت دا مظاہرہ کرے۔
- ادبی تاریخ متوازن انداز وچ لکھے۔
- کہیں تعصب اتے جانبداری توں ہٹ کے سادہ، عام فہم اتے شگفتہ اسلوب بیان ہووݨا ںچاہیدے۔
- معیاری ادبی تاریخ دا مورخ توں تقاضہ ہے جو ادب کوں ہک اکائی دی صورت وچ پیش کرے۔
ٻیا ݙیکھو
لکھوحوالہ جات
لکھو- ↑ جمیل جالبی، ڈاکٹر،’’اُردو ادب کی تاریخ‘‘ ،جلد ۲،مجلس ترقی ادب ، لاہور،سال اشاعت 1987ء ،ص:12
- ↑ مرزا سلیم بیگ، تحقیق، شعبہ جاتی تحقیقی مجلہ، شمارہ نمبر۳،شعبہ اردو، سندھ یونیورسٹی، جام شورو، اکتوبر، 1989ء ، ص:172
- ↑ از: سئیں ڈاکٹر خالد اقبال۔ مقالہ پی ایچ ڈی۔