سرائیکی لوک ادب وِچ مکتوب نگاری

ماضی قریب تک خط دے ذریعے احباب، دوستاں رشتہ داراں دا حال احوال ڄاݨݨ ہک خاص لوک روائت رہی ہے۔ نجی ، انفرادی، معاشرتی تے سرکاری طور تے اطلاعات ، معلومات دا ذریعہ بھانویں جوہُݨ وی خطوط نویسی ہے پر ہُݨ ایندی جاء ، انٹرنیٹ، موبائل کنوں پیغامات نے گھِن گھِدی ہے۔ اے کلاسیکی روایت مردی پئی اے۔ سرائیکی لوک ادب دی دنیا وچ شاعراں، ادیباں نے ہوں سارے علمی مباحث، سوالات، وضاحتاں کیتے خطوط نویسی کوں ذریعہ اظہار بݨا رکھیا ہئی۔ جیندی وجہ نال خطوط نویسی کوں کلاسیکی حیثیت حاصل رہی اے۔ مولوی عبدالحق، علامہ محمد اقبال ، غالب، فیض اتے ئے کئی اہل علم و دانش دے خطوط ، کلاسیکی ادب وچ ہک منفرد حیثیت رکھدن۔ جتھاں تئیں سرائیکی ادب وچ مکتوباتی ادب دا تعلق ہے۔ سرائیکی ادب ، مکتوب نگاری نال مالا مال تاں کوئینی پَر ایندا دامن بالکل خالی وی نئیں۔ سرائیکی ادب وچ مکتوباتی ادب دی روایت دا جائزہ گھِدا ونڄے تاں قدیم دور وچ ہک واقعے دا تذکرہ ملدے۔

حضرت مخدوم بہاء الدین زکریا ملتانیؒ، حضرت فرید الدین گنج شکرؒ دے کول ہر سال گاجراں دا تحفہ بھڄیندے ہن اَتے حضرت گنج شکر، مخدوم دی خدمت وچ موسم بہار دے یرارسال کریندے ہَن۔ کئی سال تک اے سلسلہ جاری رہیا۔ ہک سال مخدوم سئیں نے گاجراں نہ بھیڄیاں چنانچہ گنج شکرؒ نے وی یر روانہ نہ کیتے۔ موسم بہار گزرݨ تے حضرت مخدوم نے شکایت لکھ تے بھیڄی۔ جواب وچ حضرت گنج شکر نے فرمایا:

ہتھڑیں وٹوں ہتھڑے، یریں وٹوں یر

تساں نہ مُتیاں گاجراں، اساں نہ مُتے یر

ایں طرحاں ہک ئے واقعے دا تذکرہ میر حسان الحیدری نے تاریخ ادبیاتِ مسلمانان پاکستان و ہند دی چوݙھویں جِلد، علاقائی ادبیات مغربی پاکستان (جلد دوم) سرائیکی ادب وچ بہ عنوان سرائیکی عہد بہ عہد (ابتدائی عہد کنوں ۱۸۵۷ء تک) دے صفحہ نمبر ۲۶۸ وچ کجھ ایں طرحاں کریندن۔

’’حضرت زکریا ملتانیؒ نے مخدوم الحاکم کوں ہک مکتوب لکھیا۔ جیندے وچ ہک قطعہ یا ݙوہڑا سرائیکی زبان دا وی تفنن طبع کیتے لکھیا۔ ݙونہیں بزرگ ذوق شعری دے مالک اَتے اپݨے وقت دے بلند پایہ فارسی شاعر وی ہن۔ بھانویں جو اے قطعہ ستویں ہجری یعنی تیرھویں عیسوی دا آغاز ہے۔ اَتے گھٹ کنوں گھٹ پنجویں صدی ہجری (گیارہویں صدی عیسوی) دی سرائیکی زبان دا نمونہ قرار ݙتا ونڄ سڳدے۔‘‘

مندرجہ بالا اقتباسات دے حوالے نال اساکوں پتہ لڳدے جو سرائیکی ادب وچ مکتوب نویسی دی روایت ابتداء توں آندی پئی ہے۔ جینویں ادب وچ بیاض اَتے ذاتی ڈائری ، ملفوظات دی اہمیت توں انکار نی کیتا ونڄ سڳدا۔ اُنویں ادبی خطوط، مکتوباتی ادب دے حوالے نال انڄ شناخت رکھدے کیوں جو انھاں خطوط دے ذریعے کہیں شخصیت کوں صحیح تناظر اَتے اصلی سیاق و سباق وچوں ݙیکھݨ اتے اوندے ذہنی اتے فکری عمق اتے علاق کوں ڄاݨݨ کیتے اوندے مکاتیب ، سب کنوں وݙی گواہی اتے سب کنوں وَدھ راست اتے با اعتماد مآخذ ہوندے ہن۔ ‘‘

ٻِیا ݙیکھو

• لوک ادب دے اصناف اتے ادبی خطوط۔

• خطّاں بھری چنگیر تے سرائیکی لوک ادب

• لوک ادب دے مہان٘دریاں دے چِٹّھیاں

ٻاہرلے جوڑ

• سئیں ڈاکٹر خالد اقبال دی لائبریری ݙیکھو

• سئیں ڈاکٹر خالد اقبال دا تعارف انگریزی وِچ

• ڈاکٹر خالد اقبال صیب دی لائبریری دا ٻِیا مواد۔ ۔ ۔ ۔