بہاء الدین زکریا ملتانی
ایں ڳالھ اچ کوئی ݙو رائے کائنی جو دنیا بھر اچ اسلام پھیلݨ دا ہک ٻہوں وݙا ذریعہ او بندگانِ خدا ہن جنہیں کوں صوفیائے کرام اتے اولیائے عظام دے طبقے اچ شمار کیتا ویندے۔ انھائیں عظیم ہستیاں اچوں ہک مہان روحانی شخصیت شیخُ الشُّیوخ،غوثِ زمانہ شیخُ الاسلام بہاؤالدین زکریا ملتانی سہروردی رحمۃ اللہ علیہ دی وی ہے، آپ ہوݨیں صحابیِ رسول حضرت سیّدنا
ہَبّار بن اَسْوَد ہاشمی قرشی رضی اللہ تعالٰی عنہ دی اولاد اچوں ہن۔ (تذکرہ حضرت بہاؤالدین زکریا ملتانی،ص25)
ولادت باسعادت
لکھوآپ رحمۃ اللہ تعالٰی علیہ جمعہ دے ݙینھ کوٹ کروڑ (ضلع مظفر گڑھ، پنجاب پاکستان) اچ 27 رمضانُ المبارک 566ھ مطابق 3 جون 1171ء کوں پیدا تھئن۔(احوال وآثار حضرت بہاؤالدین ، ص26)
حصولِ علم اتے شرفِ بیعت واسطے سفر
لکھوآپ رحمۃ اللہ تعالٰی علیہ علومِ ظاہری و باطنی دےحصول کیتے خراسان، بخارا اتے حجازِ مقدسہ وغیرہ دا سفر فرمائے۔ جݙاں بغداد پہنچے تاں اتھاں شیخ المشائخ حضرت سیّدنا شیخ شہاب الدین عمر سہروردی رحمۃ اللہ علیہ دی بارگاہ اچ حاضر تھی کرائیں بیعت دا شرف حاصل کیتا۔ مرشدِکامل نے مریدِ کامل کوں آپݨی صحبت توں نوازا اتے صر ف 17ݙینھ بعد خلافت عطا فرما ݙتی، ٻئے مریدین کیتے اے ڳالھ عجیب ہئی جو شیخ اتنی جلدی کہیں کوں خلافت عطا نئیں فرمیندے تاں بہاؤالدین زکریا تے اے خاص مہربانی کیوں؟ مرشدِ کریم فراستِ مؤمنانہ نال مریدوں دی اے ڳالھ ڄاݨ ڳئین تے فرمائینے: تساں سارے سِنی لکڑ دی کار ہیوے، جیندے اتے عشقِ الٰہی دی بھاہ جلدی اَثَر نئیں کریندی، سنی لکڑ کوں ساڑݨ واسطے ٻہوں زیادہ محنت چہیدی ہے، جبکہ بہاؤالدین زکریا سُکی لکڑ دی کار ہئی جو ہکے پُھوکے نال محبتِ الٰہی نال جھڑک اٹھیے ہِیں ڳالھوں اوں کوں میں ہکی واری تے خلافت ݙے ݙِتی ہے۔ (گلزارِ ابرار، ص،55،56ملخصاً)
لوکیںں دی اِصلاح
لکھوظاہری و باطنی علوم نال آراستہ تھی کے جݙاں آپ رحمۃ اللہ تعالٰی علیہ ملتان تشریف گھن آئن تاں اتھاں آپ نے دعوت وتبلیغ دا کم شروع فرمایا، فرد اتے معاشرے دی اِصلاح واسطے مثالی خدمتاں سَر اَنجام ݙِتیاں۔ افراد دی اِصلاح ایندے واسطے خانقاہ بݨائی ڳئی جیندے وچ لوک آکے رہندے اتے سئیں دی صحبت کولوں فیض یاب تھیندے ہن،آپݨے دِلّاں دی پاکیزگی دا اہتمام کریندے ہن، ایں خانقاہ اچ ہر کہیں نال ہکو جِھہاں سلوک کیتا ویندا ہا۔
معاشرے دی اِصلاح
لکھوایندے واسطے آپ ہک مُنَظَّم ادارہ قائم فرمائے، جَیں کوں اڄکل جامعہ (University) آکھیا ویندے، اوندے وچ تدریس کیتےمناسب تنخواہ تے رہائش دی سہولیات ݙے کے مختلف زبانیں دے ماہر عُلَما و فُضلا کوں مقرر فرمائیو نے۔ اے ہک رہائشی ادارہ ہئی، پریں(دور دراز)توں طلبہ آکرائیں اتھاں رہندے اتے آپݨی علمی پیاس ٻجھیندے ہن، انہیں واسطے کھاوݨ پیوݨ دا انتظام وی آپ رحمۃ اللہ علیہ دے طرفوں ہوندا ہا۔ طالبانِ علومِ نبویہ کوں اوں ویہلے دے مُرَوَّجہ مختلف علوم و فنون سکھائے ویندے ہن۔ اوں ادارے اچ تعلیم حاصل کرݨ واسطے برِّعظیم دے نال نال عراق، شام اتے سر زمینِ حجاز توں وی آکے طلبہ داخلہ گھندے ہن۔ اوں ادارے اچ تعلیم دے نال نال تربیت وی کیتی ویندی ہئی، طلبہ کوں علم و عمل دا پیکر بݨایا ویندا ہا، تاکہ او آپݨے وطن واپس ونڄ کے اسلام دی تَروِیج و اشاعت دا فریضہ احسن طریقے نال سر انجام ݙے سڳن۔(احوال و آثار حضرت بہاؤالدین،ص 85مفہوماً)==
دین دی تبلیغ
لکھواسلام دی ترویج و اشاعت کیتے مبلغین دی تربیت دا ہک باقاعدہ شعبہ ہئی جتھاں مختلف علاقیاں دیاں زباناں اُنہیں کوں سکھائیاں ویندیاں ہن، جیہڑے مبلغ کوں جتھاں بھیڄݨاں ہووے ہا اݙاہوں رہݨ سہݨ اتے تہذیب و ثقافت توں آگاہی ݙتی ویندی ہئی ولا اوں کوں اݙاہیں بھیڄا ویندا ہئی تاکہ او اتھاں ونڄ کے اسلام دا پیغام بہترین انداز اچعام کر سڳے، سال اچ ہک واری اے سارے مبلغ کٹھے تھیون ہا اتے پورے سال دی کوشش دی کارکردگی پیش کرن ہا۔ (اللہ کے ولی،ص470ملخصاً) معاشی طور تے خودکفیل کرݨ کیتے انہیں مبلغیں کوں سامان ِ تجارت ݙے کے روانہ کیتا ویندا ہا، انہیں دی اینجھی تربیت کیتی ویندی ہئی جو خریدار انہیں دے حسنِ کردار اتے حسنِ معاشرت توں متأثر ہوکر تھی کے مسلمان تھی ویندے ہن، انہیں مبلغیں جیہڑے علاقیاں علاقوں اچ اسلام دی روشنی کوں پچایا انہیں اچ سرِفہرست افغانستان، انڈونیشیا، فلپائن، خراسان اتے چین دا ذکر ہے۔(احوال وآثار حضرت بہاؤالدین، ص 85مفہوماً)
وصالِ باکمال
لکھوحضرت بہاؤالدین زکریا سئیں رحمۃ اللہ تعالٰی علیہ 7 صفر المظفر 661ھ مطابق 21 دسمبر 1262ء کوں حسبِ معمول آپݨے وظائف اچ مشغول ہن جو آپ دے صاحبزادے شیخ صدرُ الدّین عارف رحمۃ اللہ تعالٰی علیہ ہک نورانی شخص کوں ݙٹھے، اُنہیں ہک رُقْعَہ آپ دے والد ماجد کوں ݙیوݨ واسطے آکھیا، صاحبزادے حجرے اچ داخل تھئن اتے رُقْعَہ پیش کرکے ٻاہر آڳئے۔ تھوڑی دیر بعد اندروں آواز آئی: وَصَلَ الْحَبِیْبُ اِلَی الْحَبِیْبِ یعنی یار یار کوں مل ڳئے صاحبزادے جلدی جلدی اندرو ڳئے تاں کیا ݙیہدن والد محترم اللہ کوں پیارے تھی ڳئین۔(سیرت بہاؤ الدین زکریا، ص189مفہوماً)
مزارِ مبارک مدینۃ الاولیاء ملتان شریف پنجاب پاکستان اچ زیارت گاہِ خاص و عام ہے۔