سرائیکی فریدیات نگاری
حضرت خواجہ غلام فریدؒ سرائیکی زبان عظیم شاعر ہن۔ انہاں دی لاثانی شاعری دی خشبو جگ جہان وچ چہار سو گُھلی ہے۔
خواجہ فرید سئیں دا رُتبہ
لکھو’’سرائیکی شاعری وچ خواجہ غلام فریدؒ کوں اوہو رتبہ حاصل ہے جیڑھا عربی وچ امراء القیس، فارسی اچ حافظ تے رومی، انگریزی وچ ورڈز ورتھ، کیٹس تے شیلے، اردو اچ خواجہ میر درد، غالب تے اقبال، بنگالی اچ نذر الاسلام، پنجابی اچ شاہ حسین تے وارث شاہ، پشتو اچ رحمن بابا تے خوشحال خٹک تے سندھی اچ سچل سر مستؒ تے شاہ عبداللطیف بھٹائی کوں حاصل ہے۔‘‘[١]
’’کوݨ فرید فقیر‘‘ دے مصنف پروفیسر دلشاد کلانچوی لکھدن:
’’سرائیکی زبان کوں خواجہؒ نے آپݨیاں سوہݨیاں سوہݨیاں لفظاں، محاوریاں، ترکیباں، تشبیہاں، استعاریاں دے استعمال نال بام عروج توݨیں پچائے، زبان کوں صاف ستھرا تے رواں دواں بݨاوݨ تے ایندے وچ وسعت تے گہرائی پیدا کرݨ دے دڳ نے خواجہ علیہ رحمت ہک نمایاں سنگ میل دی حیثیت رکھدن۔‘‘
فریدیات دا موضوع
لکھوخواجہ غلام فریدؒ دے نظریات، افکار دی تشریح و توضیح، انہاں دے فکرو فن دا تجزیاتی مطالعہ، انہاں دے کلام دے مختلف زباناں وچ تراجم دا سلسلہ ݙینہہ بہ ݙینہہ ودھݨ کار ہے۔[١]
’’کلام حضرت خواجہ فریدؒ دے حوالے نال ’’فریدیات‘‘ کوں سرائیکی وچ اوہا حیثیت حاصل ہے جو اردو وچ غالبیات یا اقبالیات کوں اتے پنجابی وچ، وارث شاہ کون، خواجہ دی شخصیت، سوانح، نصوّف تے کلام دے مطالعے دے حوالے نال ویہویں صدی وچ چھپݨ والیاں کتاباں وچ ’’گوہر شب چراغ‘‘، محمد انور فیروز دی لکھت ہے اگست ۱۹۱۹ء وچ شائع تھئی۔ محمد عزیز الرحمن عزیز دے ترجمہ کیتے ہوئے مسودہ ’’دیوان فرید‘‘ وچ صفحہ ۱۲ تا ۱۰، علامہ عبدالرشید طالوت دا مقدمہ ہے جیڑھا جو ۲۲ مارچ ۱۹۴۴ء کوں لکھیا ڳیا۔ جینکوں عمر کمال خان ایڈوکیٹ نے ’’سوانح حیات خواجہ غلام فریدؒ‘‘ دے عنوان نال ۱۹۸۵ء وچ شائع کیتے۔ ۱۹۶۱ء وچ بزم ثقافت ملتان نے خواجہ فریدؒ بارے مضامین دا مجموعہ ’’پریت مہار‘‘ شائع تھیا۔ مرتب محمد کریم تونسوی، ارشد ملتانی تے ریاض انور ہن۔ مسعود حسن شہاب دی تالیف ’’خواجہ غلام فرید… حیات و شاعری ۱۹۳۶ء وچ پہلی واری شائع تھئی اتے تریجھی واری ۱۹۹۴ء وچ شائع تھئی۔ ’’انتخاب دیوان خواجہ غلام فریدؒ وچ دلشاد کلانچوی نے تیرہ صفحیاں دا مضمون لکھیئے۔ ’’روح فرید‘‘ رفیق خاور جسکانی دی کتاب ہے جیڑھی جو ۱۹۷۷ء وچ شائع تھئی۔
فریدیات دے ٻولی وٹار
لکھوحضرت خواجہ غلام فریدؒ دی شاعری دے تراجم دنیا دی مختلف زباناں وچ تھیندے پئے ہن۔ انہاں کلام دی مختلف شرح شائع تھیندیاں پئین تے ہر شرح نگار دا آپݨا ہک نقطۂ نظر ہے۔
حضرت خواجہ غلام فریدؒ دی سوانح بارے کثیر تعداد وچ کتاباں شائع تھی چکین۔[١]
فریدیات وِچ فکر تے فلسفہ
لکھوحضرت خواجہ غلام فریدؒ دی فکر، فلسفے شاعری دے انڄو انڄ پہلواں دے حوالے نال تحقیقی، تنقیدی، تجزیاتی مطالعے، مقالے لکھے ویندے پئے ہن۔ ڈاکٹر سعدیہ کمال نے فرید شناسی، تحقیق و تجزیہ کر تے حضرت خواجہ غلام فریدؒ بارے، ایں اہم پُکھ اُتے پی۔ ایچ ڈی دی سطح دا مقالہ لکھ تے علامہ اقبال اوپن یونیورسٹی دے شعبہ پاکستان زبانیں توں ڈاکٹریٹ کیتی ہے۔[١]
ٻِیا ݙیکھو
لکھوحوالہ جات
لکھو- ↑ ١.٠ ١.١ ١.٢ ١.٣ از: سئیں ڈاکٹر خالد اقبال۔ تحقیقی مقالہ۔
۔ ۔ ۔ ۔ ۔