سرائیکی وِچ اوقاف
اوقاف یعنی علاماتِ وقف وِی سرائیکی وِچ ٻہوں اہم ہون٘دِن۔
انسان دی اے عادت ئِ جو ڳالھ کریندئیں ہوئیں یا اپݨی تقریر دے وچکار اپݨی آواز کوں کݙۂیں اچا تے کݙۂیں مدھم کر ݙیندے تے کتھئیں او رک رک کرئیں ڳالھ کریندے تے بعض اوقات کتھئیں او بالکل ای چپ کر ویندے۔ انھیں سارئیں حرکتیں کوں ظاہر کرݨ کیتے مختلف علاماتاں وضع کیتیاں ڳیں جنھیں کوں ’’علامات وقف‘‘ آکھیا ویندے۔جہڑیاں جو اے ہِن۔[١]
وقف کامل لکھو
وقف کامل ہک علامت ئِ جہڑی جو اونہہ ویلھے استعمال کیتی ویندی ئِ جݙاں جو زیادہ رکݨاہووے۔ اے علامت عموماً عبارت دے پیر گراف مکݨ دے بعد لئی ویندی ئِ جہڑی جو اے ہے (÷)۔[١]
وقف خفیف یا سکتہ لکھو
وقف خفیف یا سکتے دی علامت الٹی ’’وائو‘‘ (،) ہے ۔ اے علامت ہک جملے دے لوظیں ، یا چھوٹے چھوٹے مرکبات دے درمیان استعمال کیتی ویندی ئِ ۔ݙوجھے لوظیں ئِ چ وقف خفیف تے تھوڑا تھوڑا رکݨاپوندے ۔ مثال دے طور تے روٹی ، کپڑا تے مکان ہر انسان دی ضرورت ئِ۔ قلم، دوات تے کاغذ گھن آئو۔ میں ویندا پیئاں ، توں وی آون٘ڄ وغیرہ وغیرہ ۔
وقفہ لکھو
وقفے دی علامت اے ہے( _ ) وقف خفیف یا سکتے دی نسبت وقفے تے زیادہ رکݨاپوندے ۔ اے علامت عام طور تے کہیں وی جملے دے خاتمے تے لئی ویندی ئِ۔ مثال دے طور تے میں روٹی کھا گھدی ئِ۔ احمد سکول ویندا پئے۔ ٻال روندا کھڑے ۔ وغیرہ وغیرہ ۔
علامت تعجب یا ندا لکھو
تعجب یا ندا دی علامت اے ہے(!) اے علامت درج ذیل مقامات تے استعمال تھیندی ئِ۔
- جݙاں جو کہیں شخص کوں سݙیا ون٘ڄے یا کوئی منادی کیتی ون٘ڄے ۔ مثال دے طور تے یا الٰہی ! تیݙے اݨ پھر بندے کتھان ون٘ڄن۔بھراوو! میݙی ڳالھ غور نال سݨو۔
- اظہار حکم دے طور تے مثال دے طور ے چپ! ساہ نہ کڈھ، ٹرپو! میکوں ارام کرݨ ݙے ۔ بھڄ پو! مال ولا گھنا وغیرہ وغیرہ ۔
- اظہار خواہش دے وقت، مثال دے طور تے افسوس ! بے خوندا مارٖیا ڳئے ۔ کاش ! اکبر امتحان ئِ چ پاس تھی ویندا۔ ہے ہے ! بھیݙ حرام تھی پئی ئِ۔
- خالص تعجب واسطے ۔ مثال دے طور تے واہ واہ ! ݙاہڈھا ہتھ ماریئی ۔ بھل وے بھل ! تیݙی چلاکی ۔
- خوشی دے موقعے تے مثال دے طور تے آہا! کیجھاں خوبصورت پھل ئِ۔ سبحان اللہ ! کنوار کیجھیں سوہݨی ئِ۔
- افسو س دے موقعے تے مثال دے طور تے ہائے ہائے ! میݙے پتر کوں کیا تھی ڳئے ۔ ہائے وے بد بختی ! تیں میکوں کِݙہؤدا نھئیں چھوڑیا ۔ اوہو ! سٹ لڳ پئی وی۔
- کہیں کوں تنبیہہ کرݨ یا وارننگ ݙیوݨ دے موقعے تے مثال دے طور تے خبردار ! ٻال تے ہتھ نہ چاویں ، ٻس ٻس! ٻہوں تھی ڳئی ئِ۔
- کہیں کوں شاباش ݙیوݨ یا کہیں دی تعریف کرݨ دے موقعے تے۔ مرحبا! نانگ کوں مار کیں وݙی بہادری دا ثبوت ݙتی، شاباش ! ظالم حاکم دے اڳوں سچ آکھئی۔
- دعا دے طور تے مثلاً اللہ کرے کامیاب تھی ون٘ڄیں! ، وݙی عمر ہووی! جیندا وتیں، تتی وا نہ لڳی!۔ [١]
علامت استفہام لکھو
کہیں سوالیہ قسم دے جملے دے بعد اے (؟) علامت لا ݙتی ویندی ئِ۔ اینہہ علامت کوں استفہامیہ علامت آکھیا ویندے۔مثال دے طور تے کتھاں ویندا پئیں ؟ کون ئِ جہڑا تیݙا مقابلہ کرے ؟ چور بینک دے ست لکھ لٹ ڳئے ؟ ٻس چپ تھی ڳئیں ؟ وغیرہ وغیرہ ۔
علامت تفصیلیہ لکھو
اے علامت ( :۔ )تفصیل بیان کرݨ یا کہیں گالٖھ دی تشریح دے موقعے تے استعمال کیتی ویندی ئِ۔ مثلاً جہڑا آدمی ا نھیں ڳالھیں تے عمل کریسی کݙۂیں بیمار نہ تھیسی :۔ رات کوں جلدی سم ون٘ڄے ، فجریں جلدی اٹھے ، وقت تے روٹی کھاوے تے تھوڑی جھئیں سیر ضرور کرے وغیرہ وغیرہ ۔
علامت حذف لکھو
اے علامت (۔۔۔۔۔) ہمیشہ محذوف کلمات کیتے یا چھوڑیے ہوئے کلمات کیتے استعمال کیتی ویندی ئِ۔ مثلاً دل کوں ۔۔۔۔۔ راہ ہوندی ئِ۔
ص۔خط مستقیم دی علامت : اے علامت ( __ ) خا لصاً محذوف کلمات کیتے استعمال کیتی ویندی ئِ ۔ مثلاً اکبر تے _____ تیݙے کول ضرور آسن ۔
قوسین لکھو
اے علامت ( ) کہیں جملہ معترضہ (یعنی او زائد جملہ جیکوں جے کر عبارت کن حذف کر ݙتا ون٘ڄے تاں عبارت دے مطلب ئِ چ کوئی فرق نہ آوے جملہ معترضہ اکھیندے) یا ڳالھ ئِ چ ڳالھ یا کہیں ڳالھ دی تشریح دے موقعے تے استعمال کریندے ہئیں۔ جیویں جو زید (خدا بخش) ݙاہڈھا نیک آدمی ہا۔
واوین لکھو
اے علامت ’’ ‘‘ کہیں ݙوجھے شخص دی آکھی ہوئی ڳالھ کوں دوہریندئیں ہوئیں استعمال کیتی ویندی ئِ۔ بوعلی سینا دا قول ئِ ’’ خالص گھیئو سونے دے کشتے کِن بہتر ئِ ‘‘ ۔
علامت تعریف لکھو
اے علامت ( ؔ ) اسمائے معرفہ خصوصا شعراء دے اختیار کیتے ڳئے مختصر ناں یعنی تخلص دے اتے استعمال کیتی ویندی ئِ۔ مثلاً غالب ؔ ، ذوق ؔ ، داغ ؔ ، دامن ؔ وغیرہ وغیرہ۔
علامت شعر لکھو
اے علامت ( ؎ ) کہیں وی شعر کوں لکھݨ کن پہلوں لکھی ویندی ئِ مثلا۔
؎
اساں سو بد مست قلندر ہوں
کݙیں مسجد ہوں ، کݙیں مندر ہوں
فریدؒ
علامت مصرع لکھو
اے علامت ( ع) شعر دے کہیں ہک مصرعے کن پہلوں لکھی ویندی ئِ ۔ مثلاً
ع ہے عشق دا جلوہ ہر ہر جا (فریدؒ)