ارشاد تونسوی دی لوک شاعری

ارشاد تونسوی دا تعلق ڈیرہ غازی خان دی تحصیل تونسہ نال ہے۔ تونسہ اپݨی ثقافتی قدراں تے اپݨے وسیبی حوالیاں نال اپݨی نویکلی سُنڄاݨ رکھدے ۔ ذہنی زرخیزی تے معاشی تفکرات ، ....ایں شہر دی خاص سُنڄاݨ ہِن۔انہاں معاشی تفکرات  نیںاِتھوں دے بندے کوں ہمیشہ مسافری تے بے گھری دا ، ذائقہ چکھݨ تے مجبور کیتے۔

دُنیا اِچ ساریاں قوماں دے اپنے اپنے  اخلاقی ،معاشی، سیاسی، معاشرتی ، مابعدالطبیعاتی تے روحانی تصورات ہوندن ۔ پر اے قوماں اِنہاں تصورات دے نال نال اپݨے عصری تقاضیاں کوں وی سامنے رکھیندن۔ اُنہاں دا عصری شعور اتنا وسیع ہوندے جو او کہیں وی طرح دی بوطیقا (Utopia)  اِچ پناہ نئیں گھندے۔ عملی زندگی وِچ او، قوماں کہیں رومانس دا، شکار نئیں ہوندیاں۔

اساݙے ہاں ہک مسئلہ اے وی ہے جو اساݙے ٻہوں سارے خود ساختہ اخلاقی ، تصورات دقیانوسی  ہِن۔ کتھائیں کتھائیں اساڈے روحانی تصورات ایجھیں وی ہِن ، جنہاں دا تحفظ کریندے ہوئے اساں عصری تقاضیاں کوں نہ صرف بُھل ویندے ہیں ، بلکہ اُنہاں کوں قربان وی کرݙیندے ہیں۔ اے مسئلہ اِتھاں انفرادی وی نئیں ، بلکہ اساں اجتماعی بے خبری دا شکاروی ہیں ۔

ارشادؔ تونسوی ہک مَہان دانشور تے شاعر ہن۔ جیڑھے ایں اجتماعی بے خبری  دے خول کوں ترور کے ٻاہر آئین ۔ اُنہاں اپݨا ہک نویکلا دڳ چُݨے۔ اُنہاں سماجی تے ثقافتی زندگی کوں ہک نویں تنظیم تے ترتیب نال پیش کیتے۔  سرائیکی شاعری اِچ اشو لال توں بعد ، شاعری دا مزاج بدلݨ دا اے ݙوجھا وݙا مظاہرہ ہئی۔

بابل تئیں توں کجھ نئیں منگدے

نہ گھر ٻار ، نہ کنت نہ ڈھول

ساکوں ساݙے پیر وَلا ، ݙے

ساݙے پیریں جھانجھر پا ݙے

ہک واری وَل ٹُرݨ سِکھاݙے

ارشادؔ تونسوی دا جیوݨ نال سنجوک بݨاوݨ دا اے ہک ٻہوں وݙا آہر ہئی ۔ حضرت عمرؓ اپݨے ہک گورنر کوں آکھیا جو ’’لوکیں کوں اُنہیں دیاں ماواں آزاد ڄݨے توں اُنہاں کوں قید کرݨ آلا کون ہیں۔‘‘ ایویں ای، روسو نے وی اپݨے عہد اِچ اے آواز بلند کیتی جو ’’انسان، آزاد ڄمے ، پر جتھاں وی ݙیکھو او زنزیراں اِچ جکڑیا ہویا ، نظردے۔‘‘ ارشاد تونسوی ایہو آہدن جو:

ساکوں ساݙے پیر وَلا ݙے

ہک واری ساکوں ٹُرݨ سکھا ݙے

اپݨے بابل توں ’’حریت فکر‘‘ منگݨ دی اے پہلی بھرویں کوشش ہئی ۔ ایہو اِی ارشاد تونسوی دی شاعری دا مرکز نقطہ ہے ۔ ایں نقطے اساکوں دھرتی دے ݙوجھیاں مسائل دا اِدراک ݙتے ۔ اتھائیں ارشاد تونسوی طبقاتی ونڈ دی نشاندہی کیتی ہے ۔ انہاں بندے تے ݙُکھ کوں محسوس کیتے اَتے اپݨی بے چینی دا اظہار کیتے ۔ اُنہاں کوں اپݨے عظیم ہووݨ دا وی ادراک ہے ۔ او خود کوں اَتے ایں وسیب کوں ’’بے موسم دے میوے‘‘ سمجھدن ۔ جیکوں ہر کوئی کھاونا چاہندے۔او، آہدن سچ تاں اے، ہے، جو  ایکوں ہر کوئی کھاوݨ کوں لگاٖ ہوئے ۔ایں جابرانہ سوچ دو اشارہ کریندے ہوئے او آہدن جو:

آہدن جو:

ساݙے ویڑھے بیج چھٹیجے

ٻئے دے ویڑھے، جاوے

سمجھ  نہ  ساکوں  آوے   (ص:23)

ایں ساری صورتحال اِچ او بے چینی دا شکار تھی ویندن ۔ حالات دی ایں وَکڑ تے اُنہاں کوں ایں روون آندے ، جو او کندھیاں تے ٻہہ روندن۔

جو ہووے او سمجھ نہ آوے

جو سمجھ نہ آوے ہووے

جوڳی بݨ کے کن پڑواوے

جنم سچل نہ ہووے 

ایں لمحے ارشاد تونسوی وجودی فلسفے دے قریب آویندن ۔ اُنہاں کوں اپݨے ’’لا'شیئے‘‘ تھیوݨ دا ، خوف شروع تھی ویندے ۔ او پیر فرید کوں آلا کریندن،اَتے آہدن جو ’’میں اُروار نہ پار‘‘ (ص19:) ۔ پر سچ تاں اے ہے جو ایں لاشئیت دے احساس اُنہاں کوں زندگی دا اِدراک ݙتے ۔ او زندگی دے سفر دا نواں پندھ کرݨ توں پہلے ہک دفعہ  تان اِی وِی سوچیندن جو :

مِل پووے تاں جوڳی

جے  نہ  مِلے،  روڳی    (ص:74)

پرجئیں ویلھے او ایں راہ دے سارے بھرگیں کوں بھوڳݨ دا فیصلہ تے حوصلہ کریندن ، تاں او پِڑ تے آ ویندن ۔ پر او سمجھدن جو پہلے انسان آپ کوں سر پوتر کرے ۔ اپݨے من کوں صاف کرے ۔ اپݨے مندے کماں تے رو کے اپݨے آپ کوں دھو کے پچھے پندھ تے نکلے ۔ او سمجھدن جو ایں پندھ تے نکلݨ توں پہلے بندے کوں آپݨیاں صلاحیتاں دا اِدراک ہووݨا چاہیدے ۔ او اُنہاں پولیٹیکل ورکراں کوں وی مہݨا ݙیندن ۔ جیڑھے آپݨیاں صلاحیتاں نالائق قیادت دے حوالے کر ݙیندن ۔ جیڑھا

اَکھیں ݙے کے سجھ ڳولے

کینجھاں مورکھ مَنت

ٻیا ݙیکھو

• لوک شاعری اِچ وجودیت

• لوک شاعری وِچ استحصالی قوتاں دی فکر دا مطالعہ

• اڄوکے دور دے لوک ادب دے لکھاری

ٻاہرلے جوڑ

• ڈاکٹر خالد اقبال صیب دی لائبریری دا ٻِیا مواد۔ ۔ ۔ ۔