صحرائی لوک ادب اتے ماحولیاتی مسائل

دنیا دے تقریباً ۶۰ ملکاں اِچ چھوٹے وے صحرا موجود ہن۔ انہاں صحراواں اِچ وسدے انساناں دا آپݨا ہک نویکلا تہذیبی پچھوال، حیاتی ہنڈاوݙ دا معاشرتی اتے تمدنی کلچر ہوندے۔ سُنݨ بر بے آسائش دھرتی، اوکھاوتاں، مصیبتاں تے مسائل دا کوجھا منظر، مخصوص حد ڄنے دے تناظر اِچ ودھݨ پھلݨ آلا سماجی نظام، بظاہر پاݨی توں وانڄا ریگستان، ایندے اِچ وسدے صحرائی لوک، چدھاروں کھنڈ تے ریت دے ذریاں وانڳوں بے مُلّے، کھنڈیاں پُنڈیاں، حیاتی دیاں سوجھل روایات، حیاتی ہنڈاوݨ دے اعلیٰ منظم ضابطے، مل مُسیندے، من بھاندے، جادو کریندے ثقافتی ست رنگی پینگھ کنوں محروم نی ہوندے۔ ایں صحرائی پکھی واسݨ ثقافت دی آپݨی ہک جادوئی اثر پذیری اَتے روح اِچ وسݨ آلی دلکشی ہوندی اے۔ ہیں سانڳوں تاں کہیں لوک شاعر آکھیئے :

سائیں! ہم صحرا کے لوگ

پیاسے میٹھی باتوں کے

قیدی سچے بولوں کے

’’ول دریا سمندروں ڈونگے‘‘

بہاولپور دا اَݨ کھٹ صحرا چولستان آپݨی ہک اَنڄ تہذیبی، سماجی، ثقافتی اَتے ادبی اہمیت رکھیندے۔ بھڑ تھئے شہراں دی ڄاݨ وندی رکھݨ آلے ماہرین دے نزدیک موہنجوداڑو اَتے ہڑپہ جیہاں سندھ وادی دیاں عظیم تہذیباں دے بالکل اَدھ اِچ ݙوں سو ایکڑ رقبے اُتے موجود "گنویری والا" دے ٹھیڑھ ہڑپہ اَتے موہنجوداڑو کنوں ترائے چار عہد پراݨے ہووݨ دی تصدیق کریندن۔ جیندی بنیاد اُتے ایہ اثار ’’قبل از ہڑپائی‘‘ دور یعنی ’’پری پن پیریڈ‘‘ دی اَݨ ملی یاد گار ہن۔

اڄ کنوں صدیاں پہلے ایہ صحرائی خطہ وادی ہاکڑہ دی سُکھی تے ساوی وادی تے مشتمل ݙیکھݨ لائق علاقہ ہا۔ ہاکڑہ دریا جینکوں بعد اِچ آریاواں "سرسوتی" دا ناں ݙتا۔ ایہو دریا ایں تل کوں سیراب کریندا ہا۔ پورب (شمال) آلے پاسے دریا ستلج تے بیاس اُبھے (مشرق) آلے پاسوں دریا جمنا تے لہندے (مغرب) آلے پاسوں عظیم سندھ دریا ایں وادی ولّا ݙتا ہویا ہا۔

ہیں سانگوں ہندو دیو مالا اِچ ’’تروینی‘‘ دی اصطلاح دے مطابق گنگا، جمنا اتے سرسوتی دی دھرتی کوں مقدس یاترا دا علاقہ قرار ݙتا ڳئے۔ دنیا دا قدیم ترین ادب انہاں تریہے دریاواں، سرسوتی، شتادرو، اتے سندھو‘‘ دے قصیدیاں اُتے ڳئیاں نال بھریا ہویا ہے۔

ٻیا ݙیکھو

• سرائیکی ادبی تاریخ

• صحرائی حیاتی اَتے سرسوتی

• صحرائی ادبی لوک ورثہ

• خواجہ غلام فرید تے روہی دا لوک ادب

• پندھیڑو اَتے صحرائی لوک ادب

ٻاہرلے جوڑ

• ڈاکٹر خالد اقبال صیب دی لائبریری دا ٻِیا مواد۔ ۔ ۔ ۔