سرائیکی سوال ہک ننویں موڑ تے
(شاکا ہاری)
میݙے یونیورسٹی دے اُستاد اَتے کُجھ عرصہ پیلھوں دے کولیگ سئیں طارق رحمان اپݨی کتاب “Language and Politics in Pakistan” جیڑھی جو 1997 دی چھپیل ہے، سرائیکی تحریک بارے لکھدن: "اے آکھیا ونڄ سڳدے جو سرائیکی ٻولی دی تحریک سرائیکی سُنڄاݨ بݨاوݨ اچ کامیاب تھی ڳئی ہے۔ " سئیں طارق رحمان دا اے حوالہ ایں کیتے اہم ہے جو اے ہک غیر سرائیکی (ٻاہرلے) سکالر دا مشاہدہ ہے۔ ݙوجھا اے حوالہ ایں کیتے وی اہم بݨدے جو سئیں طارق رحمان دے مطابق ایں سرائیکی وکھری سُنڄاݨ بݨاوݨ دا کریڈٹ سرائیکی ٻولی دی تحریک (یعنی دانشوریں، شاعریں، فنکاریں شاگردیں، اُستادیں، سیاسی کارکنیں، تریمتیں دے کم) کوں ویندے جیندا وݙا مورچہ میݙے نزدیک ضیا دے کالے مارشل لا اچ سرائیکی لوک سانجھ ہئی۔
پر میݙے کیتے ودھ چونکاوݨ آلا ایں مشاہدے کنیں پیلھے دا ہک ٻیا جُملہ ہئی۔ او لکھدن جوسرائیکی سُنڄاݨ (یعنی ٻولی) دی "ایں علامت اڄاں تائیں کوئی وݙی تحریکی طاقت نئیں گیدھی۔ شاید ایندی ہک خاص وجہ اے ہے جو سرائیکی دانشوریں دی چنڳی بھلی تعداد اے سمجھدی ہے جو پنجابی سُنڄاݨ رکھیندے ہوئیں ای او چھڑا طاقت اچ اپݨا حصہ ونڈ سڳدن۔" چونکاوݨ آلا ایں کیتے جو ایندے نال سرائیکی تحریک دی ہالی تائیں دی ریڑھ دی ہݙی یعنی دانشوریں اتے ثقافتی ورکریں دی ہک خاص کمزوری (جینکوں پُراݨی زبان اچ موقع پرستی آکھیا ویندے) دی جاݨکاری تھیندی ہے۔ ݙوجھے لفظیں اچ اینجھے سرائیکی دانشوریں کوں جݙاں لوڑھ ہووے تاں سرائیکی سرائیکی کھیݙی رکھن پرایں احساس نال جو ایں کھیݙ اچ مُخالف دی پاسوں چھکی خطرے دی سرخ لکیر سروں نہ ٹپݨ (اِتھاں اے وضاحت وی ضروری ہے جو نکے نکے سرائیکی قوم پرست گروہیں دی خودساختہ لیڈرشپ وی دانشوریں دی ایں کیٹگری اچ ہی آندی ہے)۔
اے خطرے دی لکیر کیا ہے؟ میݙا خیال ہے پچھلے وزیر اعظم یوسف رضا گیلانی کنیں ودھ ایں خطرے دی لکیرکن ٻیا کوئی ودھیک واقف نئیں۔ یعنی سرائیکی کھیڈݨ کنیں ودھ جئیں ویلھے ایں سوال کوں ہک ٹھوکواں وفاقی پارلیمانی/ انتخابی سوال بݨایا ونڄے تاں وت کیویں عدالت اچ مُجرم بݨا کے ݙو سیکنڈ دی سزا نال وزارت اعظمی کنیں وی فارغ کیتا ونڄ سڳدے اتے ٻیا وی اینجھا ٻہوں سارا سبق ݙتا ونڄ سڳدے۔
سِدھی ڳالھ کریجے تاں سرائیکی سُنڄاݨ دا سوال ہک سیاسی موڑ تے ہے۔ اپݨے پچھلے دور اچ پیپلز پارٹی اینکوں ہک ملک گیربحث دا حصہ بݨائے۔ اینکوں ہک پارلیمانی سوال دی شکل ݙتی ہے۔ ایندے کیتے قرادادیں دے نال نال سینٹ کنوں آئینی بل وی منظور کروائے۔ اے پیلھا مرحلہ تاں پار لڳ ڳیا جو اے وقتی طورہک مُلک گیر اتے پارلیمانی سوال تاں بݨ ڳیا پرایندا اڳلا مرحلہ جدوجہد دا ہئی۔ ہک اینجھا سیاسی ماحول اتے کلچر بݨاوݨ دا ہئی جوسرائیکی سُنڄاݨ دا اے سیاسی سوال ودھ کنوں ودھ ہک عوامی مطالبہ بݨے۔ اتے اتھائیں سرائیکی دانشوریں دا کردار شروع تھیندے جو او ہک اینجھا پبلک ڈسکورس بݨاون جو اے ممکن تھی سڳے۔ ایندے کیتے لازمی ہئی جو کہیں اینجھے پلیٹ فارم اُتے کٹھا تھیا ونڄے جیڑھا کہیں حد تائیں سرائیکی لوک سانجھ دی کار سیاسی طور غیر جماعتی ہوندیں ہوئیں اوندی حثیت تحریک دے نمائندے دی ہووے۔ ایں پلیٹ فارم کنیں سندھیں، پختونیں، پنجابیں اتے بلوچیں نال ڈائیلاگ تھی سڳے۔ اے پلیٹ فارم پییپلز پارٹی، اے۔ این۔پی اتے ٻنہیں اینجھے سیاسی جمہوری جماعتیں دی جائز حمایت کرے جیڑھے سرائیکی سُنڄاݨ اتے سرائیکی صوبہ دے سوال بارے ہمدردی رکھدن (سرائیکی تحریک اچ جمہوری قوتیں اتے جدوجہد دی حمایت کوئی ننویں ڳالھ نئیں۔ بے نظیر بھٹو دی 1986 وچ ملک واپسی ویلھے اتے 1990 دے دھاندلی زدہ الیکشن دوران سرائیکی لوک سانجھ دیاں پیلپز پارٹی دی حمایت دیاں قرارداداں ریکارڈ اُتے ہن۔) ایں سبھ کیتے سرگرمیاں تھیون، وسائل کٹھے رلائے ونڄن، وغیرہ وغیرہ۔ اے پلیٹ فارم ایں کیتے وی لازمی ہے جو شاہ محمود قریشی، بہادر خان سیہڑ، سیف الدین کھوسہ جہیں روایتی سیاسی کلاس دے نمائندے پُراݨی طرز دی موقع پرستی کریندے ویلھے کوئی دباؤ محسوس کرن۔
سرائیکی لوک سانجھ دے مُکݨ بعد اینجھے پلیٹ فارم دی جݙاں وی دوستیں ہک ادھ سیریس کوشش کیتی ہے تاں او ݙر، سازش، اَنا، مفاد یا کہیں نہ کہیں ٻئی وجہ توں وڳڑیندی ریہی ہے۔ سویل بݨاؤ چا، وت سویل بݨیدیں ہوئیں ورلڈ سرائیکی کانگرس دی اُتھائیں خچ مارو، ایندے اُتے ٻس نہ تھیوے تاں کلچر تے سیاست دا رپھڑ مار سرائیکی لوک پارٹی چا بݨاؤ۔ ݙوجھی پاسوں نِکے نِکے سرائیکی قوم پرست گروہ اپݨا سارا زور پیپلز پارٹی کوں کُٹݨ اتے سندھیں، پختونیں اتے ٻنہیں قومیں کوں مَندے ڳالھیں کڈھݨ اُتے لائی رکھن۔ مطلب اے جو خطرے دی لکیر نئیں ٹپݨی۔ پنجابی اسٹیبلشمنٹ کوں نراض نئیں کرݨا۔ ملازمت نہ لڳی ونڄے، لاہوراتے اسلام آباد اچ قائم این جی اوز دے متاں پراجیکٹ نہ ملن۔ یا سیاسی عمل اچ شریک تھی سروں اپݨے چٹے کپڑیں تے داغ ای کیوں لایا ونڄے۔
تاریخ سرائیکی دانشوریں کوں ہک خاص موڑ تے کھڑا اَن کیتے۔ یا او مڈل کلاس دی روایتی اخلاقیات دے تحت اپݨا آپ محفوظ اتے بے داغ رکھن یا وت ڈی کالونائزیشن دے وݙے مقصد تے ننویں سیاسی کلچر کوݨ بݨاوݨ کیتے اپݨی چٹی چادر پاڑ فقیراں دی لوئی پاون۔ جیویں جواردو دا شاعر آہدے:
فیصلہ تیرا تیرے ہاتھ میں ہے دِل یا کہ ستم