سرائیکی ادب وچ معنی دا پندھ وچ ادوار بندی

اسلم رسول پوری دی کتاب "سرائیکی ادب وچ معنی دا پندھ" دے مضامین اسلم رسول پوری ہوراں دی تحقیقی و تنقیدی بصیرت دے خاص نمونہ ہن مگر ایندے نال نال انہاں مضامین وچ شاعراں دے اشعار دی چوݨ، اُنہاں دے سن پیدائش، سن تصنیف ، مرحوم شعرائے دے سن وفات تے انہیں شاعراں دی حیاتی دے کوائف دیاں جھلکیاں اتے ابتدائی نقوش میسر آون پاروں، انہاں دی ایں کتاب کوں تذکرہ نویسی دے دائرے وچ وی شامل کر سگدے ہیں۔ ایندے وچ کوئی شک نہیں جو ایہ مضامین فکری اتے معنوی اعتبار نال اپݨی منفرد خصوصیات رکھدن ’’ سرائیکی کلاسیکی شاعری دا تحقیقی مطالعہ‘‘ ہک اینجھا مضمون ہے ۔ جیندے وچوں بئیاں خصوصیات دے علاوہ تاریخ نویسی دے اُصولاں مطابق عہد بہ عہد سرائیکی شاعری دی درجہ بندی دا پتہ لگدے تے او اپݨی ایں کتاب دے صحفہ نمبر 32وچ لکھدن:

"سرائیکی شاعری دا پہلا زمانہ منڈھ کنوں 1575ء تائیں: اساکوں سرائیکی دی ابتدائی شاعری دا جہڑا نمونہ ہتھ آندے او ہک بھڄݨ ہے جینکوں جنی دت گاندے ہن۔‘‘جاں جو اُنہاں دے نزدیک سرائیکی شاعری دے باقاعدہ نشانات فرید الدین گنج شکرؒ 1266-1173ء دے کلام وچ ملدن۔ اسلم رسول پوری دی تحقیق دے مطابق سرائیکی شاعری دے پہلے زمانے دا سب کنوں وڈا تے آخری شاعر حضرت شیخ ابراہیم ثانی ہے ۔ آپ حضرت فرید الدین گنج شکرؒ دی بارھویں پشت وچ ہن آپ 1575ء وچ فوت تھئے تے مزار پاک پتن وچ ہے ۔ اسلم رسول پوری نے سرائیکی شاعری دا ݙوجھا دور (1576ء کنوں 1901ء تائیں ) لکھئے تے اینکوں سرائیکی شاعری دا سنہری آکھئے ۔

سرائیکی دے سارے وݙے شاعر شاہ حسینؒ، سلطان باہوؒ، چراغ اعوانؒ، بلھے شاہؒ ، علی حیدرؒ ، لطف علی ، عبدالحکیم اچوی، شاہ لطیفؒ ، سچل سرمستؒ، اکبر شاہؒ ، نبی بخش لغاری، بیدل سندھی، حمل لغاری تے خواجہ فریدؒ ایں دور وچ پیدا تھئے۔

اسلم رسول پوری ہوراں سرائیکی شاعری دے تریجھے دور دی درجہ بندی 1902ء کنوں 1976ء تک کیتی ہے ۔ ایں مضمون دے چھیکڑ تے اُنہاں ہر عہد دے سرائیکی شاعر بارے ہک جدول وی شامل کیتے۔ سرائیکی شاعری دے پہلے دور بارے نمونہ پیش ہے ۔

اسلم رسول پوری دا ایہ مضمون سرائیکی ادبی تاریخ دے ابتدائی ( منڈھلے) حصے دے طور ٻہوں  شاندار ہے تحقیقی مواد اتے ارتقائی عمل دے تناظر وچ ہک ادبی تاریخ دا خوبصورت نمونہ ہے ۔ ایندے وچ تذکرے دیاں نمایاں خصوصیات وی ہن تے تاریخ دا جدلیاتی عمل وی واضح ہے ۔ انہاں دا ایہ مضمون تذکرے دیاں خصوصیات نال رلواں ملواں تھیندا ہویا ارتقائی عمل توں گزردا ہویا ادبی تاریخ دی فضا بݨ ویندے جیہڑا جو مستقبل دے تاریخ نویساں کیتے سرائیکی ادبی تاریخ لکھݨ سانگے مدد گار ثابت تھی سگدے۔ جینویں جو ادیباں ، شاعراں دی شخصیت ، اُنہاں دی تخلیقات دا رابطہ، تہذیبی اثرات دی گول پھرول کیتی ویندی ہے ۔ جتھوں تخلیق کار دی شخصیت اتے اوندے فن دی راہ را تعین کیتا ویندے ایں تناظر وچ اسلم رسول پوری دے مضامین وچ مورخ دے سیاسی ، تاریخی ، تہذیبی ، تنقیدی شعور دی لاٹ واضح طور تے موجود ہے ۔

"علی حیدر 1690ء1785-ء دا دور اورنگ زیب دا آخری زمانہ ہے اتے اورنگ زیب دے جانشین دا انتشار نال پر زمانہ وی ۔ ایں انتشار دے دور وچ انسان کوں اپݨی بے معنویت دی اصل سمجھ آندی ہے تے دنیا تے اپݨے وجود دی بے ثباتی دا احساس تھیندے۔ ات واسطے اینجھے دور وچ صوفیا دے کلام وچ انسانی بے ثباتی دا موضوع عام ملدے‘‘

کہیں وی زبان تے ادب دے ادوار دی ونڈ و تیر ، مختلف زمانے وچ تھیوݨ والی تبدیلی حقیقی معنی وچ ارتقائی عمل کوں واضح کریندی ہے جتھوں متعلقہ دور اتے تخلیق کار دی خصوصیات فن دا وی تجزیہ کیتا ویندے تے تخلیق کار دی لکھت وچ ورتی ڳئی زبان وچوں معنی کوں دریافت کیتا ویندے ایں حوالے نال اسلم رسول پوری لکھدن :

"میں سمجھداں جو لفظ وچ کوئی مستقل معانی نہیں ہوندے، ہر دور دے حالات اتے سماجی تبدیلیں نال لفظیں دے معانی بدلدے راہندن، اتے او ہر دور وچ خود کوں نشابر کریندن، اپݨے وقت دے فعال قاری یا نقاد دا ایہ فرض ہوندے جو او نویں معنی دریافت کرے۔

ٻیا ݙیکھو

• اسلم رسول پوری تخلیق کار ذہن آلا محقق

• سرائیکی ادب وچ معنی دا پندھ دے خاصیّتاں

• سرائیکی ادب وچ معنی دا پندھ

• اصنافِ سُخن دا جائزہ تے سرائیکی شاعری دا ارتقاء

• سرائیکی شاعری دا ارتقاء وِچ ادوار بندی

ٻاہرلے جوڑ

• سئیں ڈاکٹر خالد اقبال دی لائبریری ݙیکھو

• سئیں ڈاکٹر خالد اقبال دا تعارف انگریزی وِچ

• ڈاکٹر خالد اقبال صیب دی لائبریری دا ٻِیا مواد۔ ۔ ۔ ۔