استاد ملنگ حسین

شہنائی نواز اُستاد ملنگ حُسین نال ڳالھ مُہاڑ

ّ(ڳالھ مُہاڑ: ملک عبدالرزاق راقم چنڑ، ملک غلام عباس غمگین)

’’شہنائی ‘‘جیکوں سرائیکی زبان اچ ’’شرناء‘‘ آکھیا ویندے سرائیکی وسیب دی شادی خوشی تے میلے سُہاوݨ دا او ساز ھے جیندے بغیر اساں اپݨی ہر خوشی کوں اُدھورا سمجھدوں۔ ’’شہنائی‘‘ بارے آکھیا ویندے جو اینکوںیونان دے ہک حکیم بو علی سینا’’ققنس پکھی‘‘ دی چُنج تے آواز سُݨ کے ایجاد کیتا ہئی۔ شرناء وڄاوݨ دے حوالے نال سرائیکی وسیب دا ہک معروف ناں اُستاد ملنگ حُسین کہیں توں لُکیا کائینی۔جیرھے بہاول پور دے نزدیکی قصبے مبارک پور توں چار پنج میل مغرب والے پاسے ’’بہاول واہ‘‘ دے وسیݨک ہِن۔ شہنائی نواز اُستاد ملنگ حُسین نال سویل دے قارئین سانگے اساں ڳالھ مُہاڑ کیتی ۔ جیرھی تہاݙی خدمت اچ حاضر ھے۔ شہنائی نواز اُستاد ملنگ حُسین توں اساں پُچھیا تہاݙی ایہ کِتویں نسل ھے جیرھی شہنائی دے ایں تاریخی ساز نال سرائیکی وَسوں دے جاڳے سُہیندی پئی ھے؟ تاں اُنھاں آکھیا جو جتھاں تئیں میکوں علم ھے میݙے ݙاݙا اُستاد عیسیٰ خاں ہوریں اساکوں ایں فن دا سونہاں کیتا۔ اُنھاں دے بعد میݙے بابا سئیں اُستاد نبی بخش خاں پورے مُلک اچ شہنائی دے حوالے نال ڄاتے سُنڄاتے ڳئے۔ میکوں ایں فن نال میݙے بابا سئیں متعارف کروایا اتے میں ایں فن کوں ہُݨ اپݨے پُتر فیاض ملنگ دے سپرد کیتے۔ ایں طرح ایہ اساݙی چوتھی پُشت ھے جیرھی ’’شہنائی ‘‘ نال سونہہ رونہہ رکھدی ھے۔ اُستاد ملنگ حُسین شہنائی تے موسیقی دے ڳانڈھے بارے ڳالھ مُہاڑ کریندیں ہوئیں آکھیا جیویں موسیقی دا ابتدائی سبق ’’سا رے گا ما پادا نی سا‘‘ شاگرد اُستاد کولہوں گھِندے۔ اینویں شہنائی دے حوالے نال وی ایں گُر سُر دی ڄاݨ سُنڄاݨ دے بعد اُستاد توں شہنائی دا علم گھِدا ویندے۔ باقی جیرھا بندہ موسیقی دے علم سُر، تال ، پلٹہ توں واقف ھے اوہو ہی بہترین شہنائی نواز تھی سڳدے۔ بے سُرا بندہ روزی روٹی تاں کر سڳدے شہنائی دے ساز توں واقف نی تھی سڳدا۔ شہنائی وجاوݨ والا بندہ وی موسیقی دے سارے سُر سامݨے رکھ کے اپݨے ساز وچوں دُھن کݙھیندا ٻیٹھا ہوندے۔ جیکر ساز وچوں دُھن کݙھݨ والا بندہ موسیقی دے علم توں واقف نہ ہووے تاں او اپݨے ساز (شہنائی ) دی روح کوں نئیں سمجھ سڳدا۔ایں سانگے موسیقی تے شہنائی دے گُر سُر دا ڳانڈھا وکھرا وکھرا نئیں ہک ھے۔ شہنائی دی تاریخ بیان کریندیں ہوئیں اُستاد ملنگ حُسین آکھیا جو ایہ صدیاں پُراݨا ساز ھے۔

موسیقی دی تاریخ

یونان وچ کئی صدیاں پہلے اکھیندن جو ہک حکیم بو علی سینا ہن جنھاں کوں موسیقی نال عشق ہا۔ اُنھاں ققنس پکھی توں بانسری تے شہنائی دا ساز ایجاد کیتا۔ ققنس پکھی دی لمبی چُنج ہئی جیندے ݙوں سوراخ پچھوں تے ہک اڳوں ہا۔ ققنس پکھی پچھلے سوراخ توں راڳ دیپک دی آواز کڈھیندا ہا۔ جیکوں سُݨ تے ققنس کوں بھاء لڳ ویندی ہئی اتے اڳلے سوراخ توں جیرھی آواز کڈھے ہا او راڳ ملہار دی ہوندی ہئی۔ راڳ دیپک دی آواز کوں راڳ ملہار دی آواز آ کراہیں مدھم کر ݙیندی ہئی ۔ راڳ دیپک دی بھاء والی طاقت ملہار دے گونجݨ نال ختم تھی ویندی ہئی۔اونکوں ݙیکھ کے بو علی سینا نے شہنائی تے بانسری دا ساز تیار کیتا۔ ایہ صدیاں پُراݨا تاریخی ساز ھے۔ تُساں احٖ وی اپݨے وسیب اچ دید بھنواؤ چا اساݙے وسیب دی کہیں خوشی غمی وچ ٻیا کُئی ساز ہووے نہ ہووے نقارہ تے شہنائی ضرور ہوسے۔ اساں اِنھاں سازاں کوں اپݨے ثقافتی ساز سمجھدے ہئیں۔ شہنائی دے فن دے حوالے نال ڳالھ ٹُری تاں اُنھاں آکھیا ایں فن کوں پاکستان اچ اُتنی پذیرائی نئیں مِلی جتنی اساݙے ہمسائے مُلک انڈیا وچ ایں فن کوں سراہایا ڳئے۔ کیوں جو اُتھاں اُستاد بسمل خان تے اُستاد انند لعل جہیں لوک موجود ہن۔ جنھاں ایں فن نال وفاداری کر تے پوری دُنیا اچ ناں کمائے۔ اینویں اساݙے وسیب وچ وی ایں فن دے حوالے نال وݙے ناں والے لوک موجود ہن۔ جیویں ڈیرہ اسماعیل خان توں بھائی کریم بخش یا لاہور والے اُستاد رنگی خان ایہ وݙے عظیم لوک ہن۔ استاد رنگی خان دا تعلق ہک استاد گھرانے نال ہا لیکن اُنھاں اپݨے فن دی شکر اُستاد بسمل خاں دے اڳوں رکھی۔ بھانویں جو او خود اُستاد ہن لیکن اپݨے کم کوں مزید چنگا کرݨ کیتے اتے اُستاد بسمل خاں کوں اپݨے دیس اچ متعارف کراوݨ کیتے اُستاد بݨایا۔ پاکستانی فلم انڈسٹری تے نورجہاں دے ہر گانے نال اُستاد رنگی خاں دی شہنائی کوں شامل کیتا ویندا ہا۔ اُستاد ملنگ حُسین ݙسایا ہک او دور ھے جو شہنائی فلم انڈسٹری تے راج پئی کریندی ھے تے ہک ایہ دور ھے جو شہنائی دے فن کوں ڄاݨݨ والے لوک ٻہوں گھٹ ہِن۔ لیکن ول وی کُجھ لوک اساݙی حوصلہ افزائی کر تے ایں فن کوں زندہ رکھی پِن۔ اساں اکثر پروگراماں وچ شریک تھیندے ہئیں کتھاہیں بے پناہ خوشی تھیندی ھے تاں کتھاہیں زور دی دِل آزاری ۔

فن دی اہمیت

جتھاں ایں فن کوں ڄاݨݨ والے لوک موجود ہوندن اُتھاں اساں اپݨے روح دے رانجھے کوں وی چس چوا گھِندے ہئیں ، جتھاں جہالت دا جبر زور تے ہوندے اساں روزی روٹی کر تے واپس ول آندے ہئیں۔ اساں اُستاد ملنگ حُسین توں پُچھیا تُساں شہنائی دے حوالے نال دیس توں ٻاہر وی کہیں پروگرام شرکت کیتی ھے؟ تاں او کھِلدیں ہوئیں آکھݨ لڳے سئیں جݙاں ݙند ہن تاں چݨے نہ ہن ہُݨ چݨے ہِن تاں.........جوانی وچ ٻاہر ونڄݨ دا موقع نی مِلیا ۔ ہُݨ بُٖڈھیپے وچ طبیعت نئیں منیندی۔ دوست ٻہوں مجبور کریندن لیکن اپݨے مزاج تے طبیعت پاروں ٻاہر ونڄݨ تے دِل نی اَہدا۔باقی ریڈیو پاکستان بہاول پور دے دوستیں دی محبت نال میں پورے پاکستان اچ ہر چھوٹے وݙے شہر اچ ڳیاں۔ریڈیو پاکستان لاہور، کراچی تے اسلام آباد ایں توں علاوہ وی میکوں ڈھیر سارے سٹوڈیوز وچ شرکت دا موقع ملیے۔ ایندے علاوہ اساݙے دیس اچ تھیوݨ والے میلیں وچ اساݙی آواز کوں ریکارڈ کر تے ٻاہر دے مُلکیں بھیجا ڳئے اساکوں شہنائی دے حوالے نال پورے دیس اچ چنگی شہرت ملی ھے۔ ایہ ساری پیر اُستاد دی دُعا تے دوستاں دی محبت ھے۔ ریڈیو بہاول پور دے دوستیں اساݙی بے پناہ حوصلہ افزائی کیتی ھے۔ شہنائی دے فن کوں سکھݨ دے حوالے نال اُستاد ملنگ حُسین آکھیا ایں فن کوں سکھݨ کیتے انسان کوں ݙوں چیزاں دی خاص کر ضرورت ہوندی ھے ہک تاں بندہ سُریلا ہووے ݙوجھا ذہین ۔ ایہ ݙوہیں چیزاں خدا دی عطا ہِن۔ جیکر ایہ ہوون، بندے کوں شوق وی ہووے تے پیر اُستاد وی کامل ہووس تاں او ایہ فن ٻہوں جلدی سکھ ویندے۔ باقی ایہ فن سکھݨ اچ ٻہر دے شوقین لوکیں دی نسبت اساݙے اپݨے ٻال اساں توں تھوڑے وقت اچ سکھ ویندن۔ شہنائی دے فن اچ جدت دے حوالے نال خان صاحب آکھیا اساݙے بابا سئیں دا دَور سادگی دا دَور ہا ۔ کافی گیت سِدھا سِدھا ڳاکراہیں بندہ نامور بݨ ویندا ہا۔ احٖ دا دَور علم دا دَور ھے۔ کیوں جو جیویں گائیک لوک اپݨے فن تے محنت کریندن اساکوں وی اونویں ہُݨ محنت کرݨی پوندی ھے۔ اساں بابے دی سادگی دے دَور اچ دُعا گھِدی ھے ۔ بابا سئیں دے وصال دے بعد اساں ایہ فن اُستاداں دی خدمت کر تے سکھیے۔ اُستاد منیر حُسین توکل ، اُستاد محمد شریف ملتانی (جیرھے اساݙے پاکستان دے بسمل خاں ہن) استاد مبارک علی خاں (گائیک) اساں اِنھاں عظیم لوکاں دی خدمت کر تے ایں مقام تے پہنچے ہئیں۔ اِنھاں دیاں دُعائیں ہِن جو شہنائی وچوں کافی دیاں نویاں رمزاں چھیڑی ٻیٹھے ہوندے ہئیں۔ اُستاد ملنگ حُسین آکھیا میں چھی سال دی عمر اچ شہنائی وڄاوݨ شروع کیتی ھے۔ احٖ میݙی عمر 60سال ھے میکوں تقریباً 54سال تھی ڳن شہنائی وجیندیں ہوئیں۔ پر میں اینویں سمجھداں شہنائی نال سونہاں میں پچھلے 20سالاں اچ تھیاں۔ اخیر تے اُستاد ملنگ حُسین آکھیا سرائیکی خطے دے فنکاراں کوں ہک ٻئے نال پیار دا ڳانڈھا جوڑݨ دی ضرورت ھے۔ نویں فنکاراں دی حوصلہ افزائی ٻہوں ضروری ھے ۔ نینگر فنکار اپݨے سینئر فنکاراں دا احترام کرتے خود کوں چنگا فنکار ثابت کر سڳدن۔