ادبی تاریخ نویسی وِچ سرائیکی شاعری دا ارتقاء
سرائیکی ادبی تاریخ نویسی دے تناظر وچ ڈاکٹرنصر اللہ خان ناصر دے خیالات ٻہوں واضح ہن، ڈاکٹر نصر اللہ خان ناصرؔ ہوراں "سرائیکی شاعری دا ارتقاء" وچ شعری ادبی تاریخ کو مختلف ادوار وچ تقسیم کیتے۔ اتے وت ادبی، سیاسی سماجی پس منظر، ادبی رجحانات دی روشنی وچ ہر دور دے شاعر اتے شاعری کے مقام مرتبے دا تعین کیتے۔ ایں خصوصیت موجب "سرائیکی شاعری دا ارتقاء" ادبی تاریخ دے زمرے وچ شمار تھیندی ہے۔ اتے مستقبل وچ سرائیکی ادبی تاریخ نویسی کیتے وݙے حوالے دے طور تے بنیادی مآخذ ہے۔
ادبی تاریخ دی ہِک خوبی ایہ وی سمجھی ویندی ہے جو نمائندہ شاعراں اتے اُنہاں دے نمائندہ اشعار دی چوݨ حالات زندگی صحیح متن دے نال ہو وݨی چاہیدی ہے تاں جو شاعر بارے اوندے مجموعی انداز بیاں دا پتہ لگ سگے۔ ڈاکٹر نصر اللہ خان ناصر، ایں تحقیقی پُکھ در خاص توجہ نی کیتی ہے ۔محقق اسلم رسول پوری لکھدن:
"شاعریں دے حالات زندگی بارے رسماً تے سݨیاں سݨیاں ڳالھیں لکھیاں ڳئین۔ حالانکہ انہیں وچوں ٻہوں سارے جیندے ہن اتے کئی شہر بہاولپور وچ راہندن مثلاً ارشاد تونسوی وغیرہ اے سارا انداز ہک محقق واسطے چنگا نئیں لگدا کتاب وچ ٻہوں سارے شاعریں کوں نظر انداز کیتا ڳئے جنھیں وچ بعض اہم شاعریں دے ناں وی شامل ہن جینویں جو سرور کربلائی، عاشق بزدار اے اسلم میتلا وغیرہ"[١]
ادبی تاریخ نویسی کیتے تحقیق، تنقید، تجزیئے دے نال نال تخلیق کاراں دے کوائف دی درستی اتے انہاں دے تخلیقی پور ھیئے بارے غیر جانبداری ٻہوں ضروری ہے۔
ادبی مورخ سب کنوں پہلے مواد دی جمع آوری کریندے تے وت حقائق دی صحت اتے سند بارے تحقیق کریندے۔ تاریخ پیدائش، سن وفات اتے حیاتی دے اہم واقعات دے سن درج کرݨ لگیاں، ٻہوں احتیاط دی ضرورت ہوندی ہے۔ انہاں پہلیاں پوڑھیاں دے مدراج طے کرݨ توں بعد ادبی تاریخ دی روایت، تسلسل، رجحانات، نظریات، عہد بہ عہد ادبی ارتقاء تے غور و فکر کریندے ہوئے، شاعراں دے تخلیقی پورھیئے دا تنقیدی جائزہ گھدا ویندے۔
محقق اسلم رسولپوری ہوراں ڈاکٹر نصر اللہ خان ناصر دی کتاب "سرائیکی شاعری دا ارتقاء" دے تحقیقی پہلواں بارے اپݨی تحقیقی و تنقیدی کتاب ’’ لیکھے‘‘ دے صفحہ نمبر 292-293 وچ لکھدن:
’’اِتھاں دلچسپ گالھ ایہ ہے جو بی بی جنت مائی دے حوالے نال گالھ کیتی ڳئی ہے۔ جو اُنھیں
(1) خواجہ فریدؒ کوں جمدیں لا کھڈایا، پا لیا، پوسیا، لیکن اوندی تاریخ وفات 1811 ء لکھی ڳئی اے جݙاں جو خواجہ فریدؒ (1901ء- 1845ء)جائے وی نہ ہَن‘‘[١]
’’کتاب وچ توڑے جو ٻہوں محنت کیتی ڳئی اے لیکن بعض جہئیں تے ذاتی تحقیق دی بجائے صرف حوالیںتے گزارا کیتا ڳئے مثال طور تے سرائیکی دے مشہور شاعر چراغ اعوان دی جائے پیدائش موضع کھیڑی لکھی ڳئی اے ایہ غلطی سب کنوں پہلے شاید کیفی جام پوری اپݨی کتاب’ سرائیکی شاعری‘‘ وچ کیتی اے۔
اتے ایندے بعد چراغ اعوان اتے لکھݨ والیں ایہ غلطی دہرائی رکھی اے حالانکہ چراغ اعوان دی جائے پیدائش ’’درگڑی‘‘ اے۔ جیڑھی تحصیل جام پور، راجن پور وچ بکھر پورے دے اتوں واقع اے۔ درگڑی شہر دے گستان تحقیق نال گولی اے تے مزار تے حاضری ݙتی اے‘‘[٢]
محقق اسلم رسول پوری ہوراں جو مندرجہ بالاتحقیقی کھونج دی نشاندہی کیتی ہے اوندا جواب وی اپݨی ذاتی تحقیق دی بنیاد تے ݙے ݙتے جیندے نال آئندہ کیتے، ادبی تاریخ دی درستی وچ مدد ملدی ہے۔[٣] پروفیسر ڈاکٹر صابر کلوری لکھدن:
"سب کنوں اہم اور ضروری گاٖلھ ایہ ہے کہ ادبی مورخ کوں ادب دے مراکز کنوں باہر نکل تے وی اعلیٰ ادب دی تلاش کرݨی چاہیدی ہے اونکوں ادبی ذخائر دریافت کرتے اوندی قدر و قیمت دا تعین کرݨ ا چاہیدئے"[٤]
ٻیا ݙیکھو
لکھوحوالہ جات
لکھو- ↑ ١.٠ ١.١ اسلم رسولپوری، ’’لیکھے‘‘ ،جھوک پبلشرز بیرون دولت گیٹ ملتان، اشاعت 2011ء، ص: 292
- ↑ اسلم رسولپوری، ’’لیکھے‘‘ ،جھوک پبلشرز بیرون دولت گیٹ ملتان، اشاعت 2011ء، ص: 293
- ↑ از: سئیں ڈاکٹر خالد اقبال۔ مقالہ پی ایچ ڈی۔
- ↑ ڈاکٹر صابر کلوری، مضمون، ’’اُردو کی ادبی تاریخیں ‘‘، مشمولہ : ’’ادبی تاریخ نویسی ‘‘، مرتبہ: ڈاکٹر عامر سہیل ، نسیم عباس احمد ،پاکستان رائٹرز کوآپریٹو سوسائٹی ، لاہور ، اشاعت 2010ء ، ص: 169