کافی

کافی کوں سرائیکی شاعری وچ سب توں زیادہ چہاوت ملی ہے۔ ہئیت دے لحاظ نال ایندے وچ کجھ تبدیلیاں تھیندیاں رہ ڳیاں ہن۔ کتھائیں ایں نظم دا رُوپ دھاریئے، کتھاہیں ایہ غزل دے قریب چلی ڳئی۔ ایندے بند دے مصرعیاں دی تعداد کتھاہیں ٹک تے نئیں رہی۔ مصرعے ہمیشہ گھٹ ودھ تھیندے ریہن۔ کافی دی صنف دے آغاز بارے اساݙی رائے ایہ ہے جو ایندی ابتدائی صورت اسماعیلی پیراں دے گنان ہن۔ جہڑے ستویں صدی ہجری دے پہلے ادھ وچ اساݙے سامݨے اندن۔ گنان دی ہئیت تے اوندا سانچا بالکل کافی نال کافی حد تائیں ملدے۔ ہیں کیتے کافی دا نقطہ آغاز گنان بݨدن۔ سرائیکی کافی عہد بہ عہد ترقی کریندی ڳئی۔ ایندے وچ زیادہ تر انداز ریختی دا ورتیا ویندے، جیندی وجہ توں کافی صنف وچ جھِک نوائی، زبان دی مٹھاس تے نزاکت پیدا تھئی۔ تصوف تے معرفت دے مضامین اینکوں علمی ادبی سوبھ ݙتا۔ایں صنف وچ ہر طرحاں دے مضامین ٻدھے ون٘ڄ سڳدن، لیکن زیادہ تر صوفیانہ تے عشقیہ مضامین ایندی شناخت ہن۔ کافی صنف وچ شروع توں لاتے ہُݨ تائیں ترائے واضح موڑ نظر آندن۔ پہلے موڑ دی نمائندگی حضرت سچل سرمستؒ سئیں کریندن۔ اوں دور دیاں کافیاں وچ معرفت تے عشق ومحبت دے مضامین دا اظہار ہے۔ ایندے بعد ایں روایت وچ حضرت خواجہ غلام فریدؒ آلافہ کریندن، تے کافی تل وسیبی حوالیاں، مناظرفطرت تے لوک ثقافت دی علامت بݨدی ہے۔ تے اوں وچ صوفیانہ تے عارفانہ خیالات دی روایت وی قائم رہندی ہے۔ خواجہ سئیں دے بعد خرم بہاول پوری تے نوروز کافی کوں داخلیت توں کدھ تے خارجیت والے پاسے گھن آندن تے کافی دا روپ جاگدے۔ انسانی رشتیاں دے حوالے نال سامݨے آندے تے ایں طرحاں کافی روایتی انداز توں باکل ہٹ ویندی ہے۔ اڄوکے دور وچ کافی بالکل نویں نظم تے گیت دے قریب ون٘ڄ پئی ہے۔ کافی گو شعراء دی تندیر ٻہوں وݙی ہے لیکن کجھ ناں نمائندہ شعراء دے ایہ ہن۔

• سچل سرمست
• منشی غلام حسین ڳان٘مݨ
• بیدل فقیر سندھی
• روحل فقیر
• خواجہ غلام فرید
• خواجہ عاقل جوگی
• مخدوم شمس الدین سید
• خرم بہاولپوری
• فیاض حسین قاصر فریدی

سرائیکی شاعری دی صنف

سرائیکی وَسّوں اتےاُبھے(شمالی) سن٘دھ دے وسیب دی شاعری دا اُتم درشن ہےـ کافی وَسّوں دی رنڳݨ ءچ رنڳی وسیب دی شعری کَتھا کریندی اےـ این٘دےہرمصرعے وچ انسانی احساس، آس نراس دےاظہار وَسُّوں دی خوشبو پُھٹدی اےـ اُبھےدیرےتُوں لَمےدیرےتائیں احمدپور لمے توں اُبھےاحمدپورتئیں، جھنگ سیال توں مومل دیں ماڑیاں تئیں، روہی تھل دمان،کَچھی تےراوےتئیں انہاں سارےوَسبیں کوں آپت ءچ جوڑ تےہکو وَسیب بݨیدی اےـ کافی وسیب دی مہان٘دری شعری ݙِکھ اے جین٘دے وچ انسانی ذات دے ݙُکھ، درد، ہجر، وصال اَتےجیوݨ دےعذاب ثواب دا اظہارملدےـ این٘دے ءِچ تصوف دیں ساریاں رمزیں تےعشق دے سارے وطیریں دی صورت گری تھین٘دی اےـ بِرہوں بَکھیڑے، جوڳ وِڄوڳ دی چَس رَس کُوں چوک ݙین٘دی اےـ لوکیں دےمَن دی چِنتا ءچ وَسدی اےـ انسانی ݙُکّھیں دےلَہورَن٘گ رَتےپُھلیں نال سَن٘وری سِتری سیجھ تےٻیٹھی مون٘جھی مَان٘دی کُن٘وار اے مومل اےہیرسیالِݨ اےسَمّی اےماروی اےنُوری اے اَتےسَسّی اےجیرھی سرائیکی وسیب ءچ ڄَئی مہران ءچ لُڑھی اَتےٹَھٹھےنال بَھن٘مبھور ءچ کَن٘دھی لَڳی ـ سن٘دھ ءچ پَلی اُتھاہیں نِینہ دی چاٹ جَھلی ـ وَر کیتُس اَتےگِھل وچ پُنل وَن٘ڄا ٻیٹھی ـ اُون٘دی ڳول ءچ کیچ مکران دےرَستیں دُھرکدی بَھجدی تَھل ءچ مَرسُتی ـ سرائیکستان، سندھ، بلوچستان، کُوں آپت ءچ جوڑ ڳئ ـ تاریخی سان٘جھ دی لَڑی ءچ پو ڳئی ـ بلوچستان، سندھ، سرائیکستانی خطّیں دی شاعری دا نِشابُر اَتےسان٘جھا استعارہ بݨ ڳئی ـ معروف دانشور سَیّدزمان جعفری دے تِھیسِسز SSBدی بُنیاد بَݨ ڳئ ـ (لِکھت عاشق بُزدار)