ڄٹکی زبان
جٹکی (Jatki, जटकी) لہجہ سرائیکی دا ہک لہجہ ہے۔ حضرت بابا فریدالدین مسعود گنج شکر رحمتہ اللہ علیہ تے حضرت سلطان باہو رحمتہ اللہ علیہ ایں زبان دے مشہور صوفی شاعر تے بزرگ ہن۔ اے زبان بہاولنگر، وہاڑی، خانیوال، ساہیوال، اوکاڑہ، پاکپتݨ، سرڳودھا، جھنگ، چنیوٹ تے خوشاب دے ضلعیاں وچ ٻولی ویندی اے۔
| ڄٹکی، जटकी ،Jatki | |
|---|---|
| مقامی | پاکستان |
| علاقہ | صوبہ پنجاب دا ڄٹکا وسیب یا بار ریجن |
ہند یورپی زباناں
| |
| لہجے |
|
| شاہ مکھی، دیوناگری، ملتانی رسم الخظ | |
| زبان دے کوڈ | |
| آیزو 639-3 | – |
| گلوٹولاگ | jatk1238 |
ݙبھاری سرائیکی سرائیکی زبان دے چار لہجیاں وچوں ہک اہم لہجہ ہے۔
ایہ سرائیکی دا مشرقی لہجہ ہے، اینکوں ٻُچکار صوتاں دی وجہ کنوں ٻُچکاری سرائیکی وی اہدن۔
ایں کوں مشرقی سرائیکی اہدن، ݙبھاری سرائیکی،،
ایسٹرن سرائیکی،کجھ لوک این٘کوں ابھیچڑی وی اہدن۔
علاقے
لکھوجھنگ، چنیوٹ، بہاولنگر, حاصل پور, ٹوبہ، ساہیوال، پاک پتنڑ،. اوکاڑہ،. پنڈی بھٹیاں، منڈی بہاؤالدین دی زبان دا ناں جٹکی ہے۔ ایہ بار دی زبان ہے۔بار وچ نیلی بار ، گنجی بار ، ساندل بار، کِراݨا بار، چج دوآبہ تے رچنا دوآبہ شامل ہن۔ ایں علاقے دی زبان، تاریخ تے ثقافت ہکا ہے۔ نیلی بار، گنجی بار، ساندل بار، کرانہ بار تے گوندل بار دی نسبت نال ایں کوں ٻاری سرائیکی وی آہدے ہن۔
جھنگ، بہاولنگر ساہیوال، پاکپتݨ، اوکاڑہ، تاندلیانوالا، وہاڑی، خانیوال، کمالیہ، پیرمحل، پنڈی بھٹیاں، حاصل پور، چنیوٹ، منڈی بہاؤالدین، فاضلکا تے سری گنگا نگر دے علاقیاں وچ ݙبھاری سرائیکی الیندے ہن۔ ایں کوں مشرقی سرائیکی وی آہدے ہن۔ نیلی بار، گنجی بار، ساندل بار، کرانہ بار تے گوندل بار دی نسبت نال ایں کوں ٻاری سرائیکی وی آہدے ہن۔ ایں لہجے وچ "ب" کوں "ٻ" ، "ج" کوں "ڄ" ، "د" کوں "ڊ" تے "گ" کوں "ڳ" ہمیشہ ٻولیندے ہِن۔ ایں لہجے وچ ٻ ڄ ڳ ڊ دیاں آوازاں ہوندیاں ہن، انھاں صوتاں کوں ٻُچکار صوتاں اہدن ، ایں سانگے ایں لہجے کوں ٻُچکاری سرائیکی وی اہدن۔ سلطان ٻاہو، علی حیدر ملتانی، ریاض تے عابد تمیمی سرائیکی دے مشرقی لہجے دے شاعر ہن۔ اُبھّا مشرق کوں آہدے ہن۔ ایں نسبت نال ایں کوں اُبھیچڑی وی آہدے ہن۔
منڈھ قدیم کنوں ایں زبان کوں ڄاٹکی وی اہدے آندن۔
ناں
لکھو- ڄاٹکی
- ٻار دی ٻولی
- ریاستی (بہاول پور ڈویژن وچ ریاستی اہدن)
- لوکل
- ابھیچڑی
- ݙبھاری
- ٻُچکاری
- ملتانی
- متفقہ ناں ١٩٦٢ء کنوں سرائیکی ہے۔
خاص صوتاں
لکھوایں لہجے وچ ٻ ڄ ڳ ڊ دیاں آوازاں ہوندیاں ہن، انھاں صوتاں کوں ٻُچکار صوتاں اہدن ، ایں سانگے ایں لہجے کوں ٻُچکاری سرائیکی وی اہدن۔ ٻُچکار صوتاں کوں انگریزی وچ implosive اہدے ہن۔ ٻُچکار صوت وچ ہوا ٻاہروں اندر آلے پاسے مُن٘ہ وچ چھک تے گھن ویندن۔ سُرکݨ ، چوپݨ تے چُوسݨ دا عمل وی این٘ویں ہوندے۔ ٻیا ، ڊوا، شئے کوں آپݨے پاسے چھک ونڄݨ نال مماثلت رکھیندن۔ ݙوجھی ڳالھ ایہ ہے جو ہوا مُن٘ہ وچ گھن ون٘ڄݨ کیتے پہلے مُن٘ہ کھُلدا ہے۔ ول اندر ساہ آلی نالی جھٹکے نال بند تھی ویندی ہے۔ ایں جھٹکے دی وجہ کنوں انگریزی وچ implosive اہدے ہن۔
ڊ دا تعلق ٻُچکاری سرائیکی نال ہے، صرف ٻُچکاری سرائیکی آلے ایہ لفظ الیندے ہن۔ ایہ اواز صرف جھنگ سرڳودھا تے ساہیوال وغیرہ دے لوک الیندن۔ ایں کوں ڄٹکی سرائیکی دا خاص حرف وی آکھیا ویندے۔ سرائیکی ماہرین ایں حرف کوں وکھرا حرف شمار کائنی کریندے۔
مثالاں: ڊوں۔ ڊہ، ڊُدھ، ڊوا، ڊاند، ڊیپال پور، ڳڊیں، کڊݨ، کڊّے، اُڊّے
خاص لفظ
لکھوگھن کوں لے اہدن۔ وت کوں مُڑ اہدن۔ کوں کوں نوں اہدن۔ جھیکڑی حرف تے پیش ورتیندن۔
| سرائیکی | ڄٹکی | سرائیکی | ڄٹکی |
|---|---|---|---|
| گھن | لے | ول | مُڑ |
| تیݙا | تیرا | کوں | نوں |
| میݙا | میرا | تیکوں | تینوں |
| مسات | مسیر | بُوآ | پھُپھی |
| ݙاݙا | ڊاڊا | ݙاݙی | ڊاڊی |
| ݙو | ڊو | ݙوجھا | ڊُوآ |
| بیج | ٻی | کھڑیج | کھڑیء |
| لالہ | بھاؤٗ | بھیْݨ | بھَیݨ |
شاعر
لکھوعابد تمیمی، درد، سلطان ٻاہو ݙبھاری سرائیکی دے وݙے شاعر ہن،، کجھ شاعر ایہ ہن۔