یوسف نون

کہیں وی زبان وادب تے تحقیق زیادہ تر کیفیتی، دستاویزی یالائبریری دی بݨیاد تے کیتی ویندی ہے. ایں طرز تحقیق وچ متن کوں بݨیادی تے مرکزی حیثیت حاصل ہوندی ہے. متن دی بݨیادتے ای تحقیق و تنقید دے درکھلدن. ماضی دے لسانی وفکری سرمائے توڑیں پہنچ تھیندی ہے. تدوین دا منصب متون دی ڳول، درستی، حفاظت تے تنقیدی متن دی نویں سراوں دریافت تے بازیافت ہے. تدوینِ متن وچ منشائے مصنف اہم شئے ہے. تنقید وچ تحقیق تنقید کوں مزید ثروت مند بݨیندی ہے . تنقید دی ساری عمارت متن تے کھڑی ہے. جݙاں متن دی اعتباریت تے شبہ ہوسے تاں ول اوں متن تے کیتی ڳئی تنقید کینویں معتبر تھی سڳدی ہے.

تدوین دا کم ماضی دے متون کیتے سود مند سمجھاویندے. جہڑی زبان جتلی قدیم ہوسے اوندے متون وی اتلے قدیم ہوسن، انہاں دی تدوین دی وی اتلی ڈھیر لوڑ پوسے. سرائیکی زبان ہک قدیم زبان ہے. اے زبان جتلی قدیم ہے ایندے مسائل اتلے ڈھیر تے وسائل گھٹ ریہن. مخطوطات تو گھن تے طباعت توڑیں سب تووڈا مسئلہ رسم الخط دارہیے. وسیب وچ طباعت دے مناسب وسائل ناں ہونوݨ کار ہک وݙا مسلہ شناخت دا ہے. لاہوروں یا دلی وچوں چھپݨ دی وجہ کار زبان ای بدل ݙتی ڳئی. جیندی واضح  مثال بابافرید گنج شکر، شاہ حسین، بھلے شاہ،   علی  حیدر ملتانی تے سلطان باہو سئیں دا کلام ہے. 

سرائیکی زبان دے قدیم متون مدون کرکے نویں سروں پیش کرݨ دا بھار سئیں مجاہد جتوئی نے اپݨے سر چاتے. تدوین دا کم ایجھاں ہے جو محنت ودھیک ہے تے لبھت وچ شاباش دی بجائے تنقیص آندی ہے. کجھ نے تاں تحقیق دے کم کوں منشی گیری دےمنصب دے برابر قرار ݙتے. پر تحقیق دی اہمیت اپݨی جا ہے تے رہسی. آپ نے خواجہ غلام فرید دے دیوان تے خرم بہاول پوری دے کلام کوں مدون کیتے. ایں توں علاوہ انہاں دا ہک ٻیااہم کم مولوی لطف علی دی تقریباً اڈھائی سوسال قدیم شعری تصنیف "سیفل نامہ" دی تدوین ہے. تدوین دا اے کم محمد بشیر ظامی نے وی کیتے، پر جتوئی صاحب داکم ظامی صاحب دے کم توں ٻہوں مخلتف تے معتبر ہے. (ظامی صاحب تے جتوئی صاحب دا کم انجھ تقابل دا متقاضی ہے) جتوئی صاحب سیفل نامہ دے تمام ممکنہ قلمی تے مطبوعہ نسخے لبھݨ دی کوشش کیتی ہے. انہاں نے 30تریہی توں ودھ نسخے سامݨے رکھ تے ہک تنقیدی متن دی بازیافت دی کوشش کیتی ہے. متن دے تلے لفظی معانی توں بعد اردو وچ شرح تے آخیروچ نسخ دا اختلاف پیش کیتاڳئے. پر سامݨے رکھیے ڳئے تمام نسخ نال اختلاف پیش کرݨ دی بجائے چند نسخ: خاص طور تے ظامی صاحب نال موازنہ ڈھیرملدے. مدون نے انہاں ساریاں نسخیاں دے سامݨے ہونوݨ دے باوجود قیاسی تصیحیح نال وی کم گیدھے. جتھاں راہ ناں ملداہا، اتھاں قیاسی تصیحیح نال کم چلایاڳئے . ایں پہلونال اختلاف دی گنجائش موجود ہے، پر مدون دا اے وݙاپن ہے جواو اپݨیاکمزوریاں دا ادراک وی رکھدن تے انہاں کوں منیدے وی ہن. برحال کوئی شئے مکمل نئیں ہوندی، ایندے باوجود مدون دی محنت انہاں دے کم دے منہ ٻولیندی ہے. میں اے اکھیساں جو ہݨ جووی کم سرائیکی وچ انہاں متون تے تھیسے او جتوئی صاحب دے کم نال اختلاف یا اوندے اعتراف توں بغیر اڳاں نئیں ودھ سڳدا. جتوئی صاحب نے "سیفل نامہ بالتحقیق " دا ہک مربوط ومبسوط مقدمہ لکھیے، اے مقدمہ انہاں دی تحقیقی دے نال نال تنقیدی شعور تے وی دال ہے. اے طویل مقدمہ رشید حسن خان دے اردو نثری متون دی تدوین دے کم دی روایت نال جڑیالڳدے. ایں متن دی تدوین دی وجہ تے سبب، کم دے منڈھ تے اوندی ٹور، تدوین دے طریقہ کار توں علاوہ نسخ دا بھرواں تعارف پیش کیتاڳئے. ایں تو علاوہ سیفل نامے دا لسانیاتی جائزہ وی گیدھاڳئے. جیندے وچ مختلف زباناں دے لوظ نکھیڑکے پیش کیتے ڳئین. ایں توں ہٹ کے انہاں نے الحاقی کلام تے وی بھرویں گفتگوکیتی ہے. الغرض چھوٹیاں چھوٹیاں چیزاں وچ وی بھرویں تحقیق نال کم گیدھاڳئے ہرہک معاملے وچ وال دی کھل لہائی ڳئی ہے. مقدمے وچ مثنوی دا بھرواں تنقیدی جائزہ گیدھاڳئے تے شعری محاسن پیش کیتے ڳئین. جتوئی صاحب دا اے کارنامہ انہاں کوں جدید طرز تدوین دے حامل محقیقن دی صف وچ آن کھڑاکریندے.