قلندر بابا اولیاء

سیّد محمد عظیم برخیا (پیدائش: 1898ء - وفات:27 صفر ،1399ھ بمطابق 27 جنوری، 1979ء) مشہور روحانی بزرگ، صوفی شاعر تے سلسلہ طریقت، سلسلہ عظیمیہ دے بانی ہن۔ اصل ناں سید محمد عظیم، خطاب حسن اخریٰ، تخلص بر خیا تے مریدین قلندر باباؒ دے ناں نال یاد کریندے ہن۔ رشتے وچ حضرت بابا تاج الدین ناگپوریؒؒ دے نواسے ہن۔ انہاں نے تصوف، روحانی علوم تے کتب تحریر و تالیف کیتیاں، اس دے علاوہ رباعیات دی شکل وچ انہاں دا صوفیانہ کلام وی موجود ہے۔

پیدائش تے خاندانی پسٍ منظر

سیّد محمد عظیم برخیاؒ 1898ء) کوں قصبہ خورجہ، بلندشہر ضلع، اتر پردیش (موجودہ بھارت) وچ پیدا تھئے۔ محمد عظیم برخیاؒ دے والد صاحب دا ناں حسین مہدی بدیع الدین شیردل ہئی تے والدہ دا اسمِ گرامی محترمہ سعیدہ بی بی ہئی۔ سیّد محمد عظیم برخیاؒ نجیب الطرفین سادات وچوں ہن تے آپؒ دا خاندانی سلسلہ حضرت سیدنا امام حسن عسکریؒ نال ملدا ہے۔ حضرت امام حسن عسکریؒ، آل محمدﷺ وچوں اہلِ تشیع دے عقیدے دے مطابق یارہویں امام ہن۔ انہاں دی اولاد وچوں ہک بزرگ حضرت فضیل مہدی عبد اللہ عربؒ مدینہ منورہ توں مدراس تشریف گھن آئے۔ انہاں دے ݙو صاحبزادگان ہن - حضرت حسین مہدی رکن الدینؒ تے حضرت حسن مہدی جلال الدینؒ۔ حضرت حسین مہدی رکن الدینؒ دی اولاد وچ محمد عظیم برخیاؒ دے والد صاحب دا ناں حسین مہدی بدیع الدین شیردل ہئی۔ تے حضرت حسن مہدی جلال الدین دی نسل وچ ناگپور دے مشہور بزرگ حضرت بابا تاج الدین ناگپوریؒ گزرے. حضرت بابا تاج الدین ناگپوریؒ ،سید محمّد عظیم دی والدہ سعیدہ بی بی دے ݙاݙا حسن مہدی صدر الدینؒ دے بھتریجے ہن - ایں لحاظ نال بابا تاج الدین ناگپوریؒ، حضرت محمّد عظیمؒ دے رشتے دے نانا جی ہن - بابا تاج الدینؒ نے شادی نہ کیتی ہئی لیکن آپؒ نے محمد عظیم برخیاؒ دی والدہ سعیدہ بی بی کوں اپݨی دھی بݨا کے انہاں دی پرورش کیتی - محمد عظیم برخیاؒ ہوں نسبت نال بابا تاج الدینؒ کوں نانا آہدے ہوندے ہن -

تعلیم

محمد عظیم برخیاؒ نے قرآن پاک تے ابتدائی تعلیم قصبہ خورجہ دے مکتب وچ حاصل کیتی۔ والد صاحب دا تبادلہ بلند شہر تھی ڳیا تاں ہائی اسکول بلند شہر توں تعلیم حاصل کیتی تے 1912ء وچ ميٹرک کیتا تے ول انٹر ميڈيٹ دے کیتے علی گڑھ مسلم یونیورسٹی توں تعلیم حاصل کیتی۔ علی گڑھ وچ قیام دے دوران وچ آپؒ دی طبیعت وچ درویشی دی طرف میلان پیدا تھی گیا تے اتھاں مولانا کابلیؒ دے کول قبرستان دے حجرے وچ زیادہ وقت گزارݨ لگے۔ ہیں اثناء وچ 1914ء آپؒ اپݨے نانا بابا تاج الدین ناگپوریؒ دی خدمت وچ حاضر تھئے۔ آپؒ نے بابا تاج الدینؒ دے کول 1922ء تک 9 نو سال رہ کے روحانی تعلیم و تربیت حاصل کیتی۔ اس زمانے وچ تھیوݨ والے واقعات دا تذکرہ انہاں نے اپݨی کتاب "تذکرہ تاج الدین باباؒ"وچ تحریر کیتا ہے۔

حالاتٍ زندگی

1924ء وچ آپؒ دی والدہ محترمہ چار دھیاں تے ݙو پتراں کوں چھوڑ کے دنیا توں رخصت تھی گئیاں۔ آپؒ اپݨے چھوٹے بھیݨ بھراواں دی تربیت تے کفالت تے کمر بستہ تھی گئے تے جݙݨ بچیاں دی تربیت دے سلسلے وچ دقت پیش آئی تاں بابا تاج الدین ناگپوریؒ دے ارشاد دے مطابق انہاں دے ہک عقیدت مند دی صاحبزادی نال دہلی وچ آپؒ دی شادی تھی گئی. 1925ء وچ بابا تاج الدینؒ دے انتقال دے بعد آپؒ دہلی وچ قیام پزیر تھی گئے۔ آپؒ کوں اللہ نے ݙو صاحبزادے تے ݙو صاحبزادیاں نال نوازا۔ 1936ء وچ حکومت برطانيہ دی ہندوستانی فوج وچ ہک سال ملازمت کیتی. فوجی ملازمت دے سلسلے وچ برما روانگی تے برما وچ محاذ تے زخمی تھیوݨ دے بعد ہسپتال وچ زير علاج رہے۔ 1947ء وچ تقسیم ہند دے بعد آپؒ اپݨے والد بھیݨاں، بھراواں تے اہل و عیال دے نال بمبئی توں تھیندے ہوئے بحری جہاز توں کراچی، پاکستان آ گئے۔ کراچی وچ کمشنر بحالیات خان بہادر عبد الطیف نے آپؒ کوں درخواست کیتی کہ آپؒ درخواست لکھ ݙیو تاکہ آپؒ کوں کوئی اچھا مکان الاٹ کر ݙتا ونجے لیکن آپؒ نے اس درخواست تے کوئی توجہ نہ ݙتی تے لی مارکیٹ دے قریب محلہ عثمان آباد (گارڈن ) وچ ہک خستہ حال مکان کرائے تے گھدا تے رہائش اختیار کیتی۔ اس دوران وچ رزق حلال کماوݨ کیتے لارنس روڈ کراچی دے فٹ پاتھ تے الیکٹریشن دا کم کیتا، اس دے بعد مختلف رسائل و جرائد وچ صحافتی تے ادبی امور سر انجام ݙتے۔ روزنامہ ڈان (اردو) وچ عرصہ ݙو سال تک ملازمت کیتی۔ اتھائیں آپؒ دی ملاقات حضرت خواجہ شمس الدين عظيمی نال تھئی جیہڑے بعد وچ آپؒ دے شاگرد تے سلسلہ عظیمیہ دے خانوادہ بݨے۔ 1954ء وچ ادبی رسالہ نقاد وچ ملازمت کیتی۔ معاشی حالات بہتر تھئے تاں ناظم آباد وچ رہائش اختیار کیتی ۔

روحانی زندگی تے سلسلہ عظیمیہ دا قیام

قلندر بابا اولیاء نے علی گڑھ مسلم یونیورسٹی توں بی اے کیتا تے قیام پاکستان توں بعد کراچی آگئے. ہک عرصہ ڈان اخبار نال وابستہ رہے. مگر روحانی مشاغل تے تفکر جاری ریہا تـے عبادات و ریاضتاں دے ذریعے روحانی ترقی تھیندی رہی. ایں دوران آپ دی ملاقات ھک نینگر شمس الدین نال تھئی. او نینگر انہاں توں بہوں زیادہ متاثر تھئے کیونکہ او وی روحانی راستے دے مسافر ہن تے حق دی تلاش وچ ہن سو انہاں کوں قلندر بابا اولیاء دی صورت سوجھلے دی کرن نظر آئی. قلندر بابا اولیاء نے نینگر کوں شاگرد دے طور تے قبول فرمایا تے او شمس الدین توں خواجہ شمس الدین عظیمی بݨ گئے.

قلندر بابا اولیاء ١٨٩٨ وچ قصبہ خورجہ ضلع بلند شہر، اتر پردیش، بھارت وچ پیدا تھئے. ١٩٦٠ وچ خواجہ شمس الدین دی ارداس تے سلسلہ عظیمیہ دی بنیاد رکھی، سلسلے دے قواعد و ضوابط مقرر کیتے، روحانی تربیت دا نصاب مقرر کیتا. آپ دی ہک کتاب لوح وقلم سلسلہ عظیمیہ دی ھک مشہور و معروف اردو تصنیف اے جیندے وچ کائنات دے روحانی نظام تے علمی و سائنسی انداز نال وضاحت کیتی ڳئی اے. ایں کتاب دے مطالعے نال سلسلہ عظیمیہ دے طریقہ کار تے وی روشنی پوندی اے جیہڑا کہ دیگر سلاسل طریقت توں جدا اے.

1956ء وچ سید محمد عظیمؒ نے سلسلہ سہروردیہ دے بزرگ حضرت ابوالفيض قلندر علی سہروردیؒ (متوفی 10 ستمبر 1958ء؛ مزار لاہور دے قریب ہنجروال وچ مرجع خلائق ہے ) دی خدمت وچ حاضر تھئے تے بیعت کیتی۔ بیعت دے بعد سید محمد عظیم برخیاؒ دی روحانی تعلیمات دا سلسلہ شروع تھیا، آپؒ دے ݙینہ تے رات مسلسل عبادت وچ گزرݨ لگے، اس دوران وچ کئی لوگ آپؒ دے مرید تھئے تے آپؒ توں فیض حاصل کیتا۔ زبان خلق تے حضور بھائی صاحب تے قلندر بابا دے ناں توں مقبوليت حاصل تھئی۔ 1957ء وچ سید محمد عظیم برخیاؒ نے اپݨی تصنیف لوح و قلم دا مسودہ لکھاوݨا شروع کيتا، 1960ء وچ آپؒ نے اپݨے سلسلہ طریقت، سلسلہ عظیمیہ دی بنیاد رکھی۔ 1970ء دی دہائی وچ عظيميہ ٹرسٹ فاؤنڈيشن دا قيام عمل وچ آیا۔

تصانیف و تالیفات

دہلی وچ سلسلہ معاش قائم رکھݨ کیتے آپؒ نے مختلف رسائل و جرائد وچ صحافت دے شعرا دے دیواناں دی اصلاح تے تربیت دا کم اپݨے کیتے منتخب کیتا۔ کراچی وچ قیام دے کجھ عرصے بعد آپؒ "اردو ڈان "وچ سب ایڈیٹر دے عہدے تے فائز تھی گئے۔ اس دے بعد عرصے تک ماہنامہ "نقاد "وچ کم کریندے رہے۔ کجھ رسالیاں دی ادارت دے فرائض وی انجام ݙتے تے کئی مشہور کہانیاں دے سلسلے وی قلم بند کیتے۔ آپؒ ہک نہایت اعلیٰ تے بلند پایہ شاعر ہن۔ شعر و سخن دا ذوق آپؒ نے بچپن ہی توں پاتا ہئی۔ آپؒ نے بہت ساری رباعیات آکھیاں جنہاں وچ کائنات دی حقیقت تے انسانی زندگی دا مقصد و مقام اجاگر کیتا گیا ہے۔ 1978ء وچ سید محمد عظیم برخیا قلندر بابا اولیاء ؒ دی زیر سرپرستی آپؒ دے شاگرد خواجہ شمس الدین عظیمی نے رسالے ماہنامہ روحانی ڈائجسٹ دا اجرا کیتا جس دے ابتدائی شمارے آپؒ دی زیر نگرانی شائع تھئے۔ سید محمد عظیم برخیاؒ نے نے مضامین تے کہانیاں دے علاوہ درج ذیل کتب تحریر فرمائے :

• تذکرہ تاج الدین بابا، مکتبہ تاج الدین باباناظم آباد کراچی
• رباعیات قلندر بابا، مکتبہ تاج الدین بابا ناظم آباد کراچی
• لوح وقلم، مکتبہ تاج الدین بابا ناظم آباد کراچی
• قدرت کی اسپیس

اردو صوفیانہ کلام

اِک لفظ تھا اِک لفظ سے افسانہ ہوا

اک شہر تھا اک شہر سے ویرانہ ہوا

گردُوں نے ہزار عکس ڈالے ہیں عظیم

میں خاک ہوا خاک سے پیمانہ ہوا

دُنیائے طلسمات ہے ساری دُنیا

کیا کہئے کہ ہے کیا یہ ہماری دُنیا

مٹی کا کھلونا ہے ہماری تخلیق

مٹی کا کھلونا ہے ساری دُنیا

کُل عُمر گزر گئی اس پر ناشاد

افلاک نے ہر سانس کیا ہے برباد

شاید کی وہاں خوشی میسر ہوعظیم

یہ زیرِ زمیں بھی اک دُنیا آباد

اچھّی ہے بُری ہے دَہر فریاد نہ کر

جوکچھ کہ گزر گیا اُسے یاد نہ کر

دو چار نفس عُمر ملی ہے تجھ کو

دوچار نفس عُمر کو بَرباد نہ کر

حق یہ ہے کہ بےخودی خودی سے بہتر

حق یہ ہے کہ موت زندگی سے بہتر

البتہ عدَم کے راز ہیں سربستہ

لیکن یہ کمی ہے ہر کمی سے بہتر

دُنیا وہ نگر ہے کہ جہاں کچھ بھی نہیں

انسان وہ گھر ہے کہ جہاں کچھ بھی نہیں

وہ وقت کہ سب جس کو اہم کہتے ہیں

وہ وقت صفر ہے کہ جہاں کچھ بھی ہیں

ساقی کا کرم ہے میں کہاں کا مئے نوش

مجھ ایسے ہزارہا کھڑے ہیں خاموش

مئے خوار عظیم برخیا حاضر ہے

افلاک سے آرہی ہے آوازِ سروش

وصال

1977ء اوائل وچ سید محمد عظیم برخیا قلندر بابا اولیاؒ دی صحت خراب تھیوݨا شروع تھی گئی، بيماری نے طول پکڑنا شروع کر ݙتا جس دے باعث آپؒ بہت کمزور تھی گئے حتیٰ کہ زيادہ وقت ليٹے ہی رہندے ہن۔ سید محمد عظیم برخیا، قلندر باباؒ بروز ہفتہ 27 صفر،1399ھ بمطابق 27 جنوری، 1979ء کوں 81 سال دی عمر وچ ایں جہانِ فانی توں کوچ کر گئے۔۔ حضرت خواجہ شمس الدین عظمی نے نماز جنازہ دی امامت دے فرائض انجام ݙتے۔ آپؒ دی وصیت دے مطابق آپؒ کوں "عظیمیہ ٹرسٹ فاونڈیشن " دے شمالی حصے (نارتھ ناظم آباد کراچی ) وچ آسودۂ خاک کیتا گیا۔ آپؒ سلسلہ عظیمیہ دا خانوادہ حضرت خواجہ شمس الدین عظیمی کوں مقرر فرما ڳئے. آپؒ دا عرس ہر سال ٢٧ جنوری کوں متحدہ امارات، تھائی لینڈ، فرانس، ڈنمارک، برطانیہ، امریکا، روس تے پاکستان دے چھوٹے وݙے شہراں وچ منعقد کیتا ویندا ہے۔ عرس دی مرکزی تقریب 27 جنوری کوں مرکزی مراقبہ ہال، سرجانی ٹاوٗن کراچی وچ حضرت خواجہ شمس الدین عظیمی ( ایڈیٹر ماہنامہ روحانی ڈائجسٹ کراچی ) دی زیر نگرانی منعقد تھیندی ہے۔

مزید ݙیکھو

• محمد رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم، خانوادہ سلسلہ عظیمیہ دی ہک تصنیف، سرائیکی ترجمہ، اسماعیل بھٹہ
• حضرت حضرت بابا تاج الدین ناگپوریؒ رحمۃ اللہ علیہ، حضور قلندر بابا اولیاءؒ دے نانا تے پہلے روحانی استاد
• سلسلہ عظیمیہ
• حضرت قلندر علی سہروردی رحمۃ اللہ علیہ، حضور قلندر بابا اولیاءؒ دے روحانی استاد
• حضرت خواجہ شمس الدین عظیمی، خانوادۂِ سلسلۂِ عالیہ عظیمیہ
• قلندر شعور، تصنیف، حضرت خواجہ شمس الدین عظیمی، سرائیکی ترجمہ، اسماعیل بھٹہ
• وقار یوسف عظیمی
• میاں مشتاق احمد عظیمی
• سید طاہر جلیل عظیمی (پرنسپل روحانی اکیڈمی لاہور).
• روحانی اکیڈمی لاہور