فتحِ مکہ

فتح مکہ (جینکوں فتح عظیم وی آکھا ویندے) عہد نبوی صلی اللہ علیہ و آلہٖ و سلم دا ہک غزوہ ہے جیہڑا 20 رمضان سنہ 8 ہجری بمطابق 10 جنوری سنہ 630 عیسوی کوں پیش آیا، ایں غزوہ دی بدولت مسلماناں کوں شہر مکہ تے فتح نصیب تھئی تے اینکوں اسلامی قلمرو وچ شامل کر گھدا ڳیا۔ ایں غزوہ دا سبب قریش مکہ دی جانب توں اوں معاہدے دی خلاف ورزی ہئی جیہڑا انہاں دے تے مسلماناں دے درمیان تھیا ہئی یعنی قریش مکہ نے اپݨے حلیف قبیلہ بنو دئل بن بکر بن عبد منات بن کنانہ (اوندی ہک خاص شاخ جینکوں بنو نفاثہ آکھا ویندے) نے بنو خزاعہ دے خلاف قتل و غارت وچ مدد کیتی ہئی تے چونکہ بنو خزاعہ مسلماناں دا حلیف قبیلہ ہئی اس کیتے ایں حملے کوں قریش مکہ دی جانب توں ایں معاہدے دی خلاف ورزی سمجھا ڳیا جیہڑا مسلماناں تے قریش دے درمیان تھیا ہئی، اے معاہدہ "صلح حدیبیہ" دے ناں نال معروف ہے۔ اینہی معاہدے دی خلاف ورزی دے جواب وچ نبی مکرم حضرت محمد صلی اللہ علیہ و سلم نے ہک عظیم الشان لشکر تیار فرمایا جیہڑا ݙاہ ہزار مجاہدین تے مشتمل ہئی۔ لشکر اڳاں ودھدا رہیا اتھاں تک کہ مکہ پہنچ ڳیا تے بغیر کہیں مزاحمت دے مکہ وچ پر امن طریقے نال داخل تھی ڳیا سوائے ہک معمولی جیہی جھڑپ دے جیندے سپہ سالار حضرت خالد بن ولید کوں اوں وقت سامݨا تھیا جݙݨ قریش دی ہک ٹولی نے عکرمہ بن ابی جہل دی قیادت وچ مسلماناں نال مزاحمت کیتی تے ول خالد بن ولید رضی اللہ عنہ کوں انہاں نال قتال کرݨا پیا جیندے نتیجے وچ ٻارہاں کفار مارے ڳئے تے باقی بھڄ ڳئے، جبکہ ݙو مسلمان وی شہید تھئے۔

جݙݨ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و سلم مکہ داخل تھئے تے لوگاں کوں اطمینان تھی ڳیا تاں آپ ﷺ کعبہ دے کول آئے تے اوندا طواف فرمایا۔ اثنائے طواف کعبہ دے ارد گرد موجود بتاں کوں اپݨے کول موجود تیر نال سٹیندے تے پڑھدے: جَاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقًا و جَاءَ الْحَقُّ وَمَا يُبْدِئُ الْبَاطِلُ وَمَا يُعِيدُ، "جاء الحق و زھق الباطل ان الباطل کان زھوقا" (ترجمہ: حق آݨ پہنچا تے باطل مٹ ڳیا تے یقیناً باطل ایسی ہی چیز ہے جیہڑا مٹݨ والا ہے) تے پڑھدے "جاء الحق وما يبدئ الباطل وما يعيد" (ترجمہ: حق آچکا ہے تے باطل وچ نہ کچلجھ شروع کرݨ دا دم ہے، نہ دوبارہ کرݨ کا)۔ کعبہ وچ بتاں دے تصویراں آویزاں ہن تے انہاں دے مجسمے نصب ہن، رسول اللہ صلی اللہ علیہ و سلم نے انہاں کوں وی ہٹاوݨ تے تروڑݨ دا حکم ݙتا جیندی تعمیل کیتی ڳئی، جݙݨ نماز دا وقت تھیا تاں رسول اللہ صلی اللہ علیہ و سلم نے بلال ابن رباح کوں حکم فرمایا کہ کعبہ دے اتے چڑھ ونڄن تے اذان ݙیون، بلال کعبہ تے چڑھے تے اذان ݙتی۔

فتح مکہ دے بعد ہک کثیر تعداد حلقہ بگوش اسلام تھئی جنہاں وچ سرفہرست سردار قریش و کنانہ ابو سفیان تے اوندی بیوی ہند بنت عتبہ ہن۔ اینہی طرح عکرمہ بن ابو جہل، سہیل بن عمرو، صفوان بن امیہ تے ابوبکر صدیق دے والد ابو قحافہ دے اسمائے گرامی قابل ذکر ہن۔

پس منظر

صلح حدیبیہ ݙاہ سال کیتے تھئی ہئی مگر 630ء دے بالکل شروع وچ مشرکینِ مکہ دے اتحادی قبیلے بنو بکر نے مسلماناں دے اتحادی قبیلے بنو خزاعہ تے حملہ کیتا تے کئی آدمی قتل کر ݙتے۔ اوں دوران مکہ دے مشرکین قریش نے چہرے تے نقاب سٹ کے بنو بکر دی مدد وی کیتی مگر اے ڳال راز نہ رہ سڳی۔ اے صلح حدیبیہ دا اختتام ہئی۔ مسلمان ایں وقت تک بہت طاقتور تھی چکے ہن۔ ابوسفیان نے بھانپ گھدا ہئی کہ ہݨ مسلمان ایں ڳال دا بدلہ گھنسن، ایں واسطے اوں نے صلح کوں جاری رکھݨ دی کوشش دے طور تے مدینے دا دورہ کیتا۔ ابوسفیان اپݨی بیٹی حضرت سیدہ امِ حبیبہ دے گھر پہنچا، جیہڑے اسلام گھن آئے ہن تے حضور ﷺ دی زوجہ ہن۔ جݙݨ اوں نے بسترے تے ٻہوݨا چاہا تاں حضرت امِ حبیبہ نے بسترا تے چادر ولہیٹ ݙتی تے ابوسفیان کوں ٻہوݨ نہ ݙتا۔ اوں نے حیران تھی کے پچھا کہ بسترا کیوں ولہیٹا ڳیا ہے تاں حضرت ام حبیبہ رضی اللہ عنہا نے جواب ݙتا کہ 'تساں مشرک ہیوے تے نجس ہو ایں واسطے میں مناسب نی سمجھا کہ تساں رسولﷺ دی جگہ تے ٻہوو۔ جݙٹ ابوسفیان نے صلح دی تجدید کیتے حضور ﷺ توں رجوع کیتا تاں آپ ﷺ نے کوئی جواب نہ ݙتا، ول اوں نے کئی بزرگاں دی وساطت نال کوشش کیتی مگر کامیاب نہ تھیا۔ سخت غصے تے مایوسی وچ اوں نے تجدیدِ صلح دا یکطرفہ اعلان کیتا تے مکہ واپس چلا ڳیا۔ قبیلہ بنو خزاعہ نے حضور ﷺ توں فریاد کیتی تاں آپ ﷺ نے مکہ فتح کرݨ دا فیصلہ فرمایا۔ بنو خزاعہ نے اپݨے ہک شاعر عمرو ابن خزاعہ کوں بھیڄا جیں نے دردناک اشعار پڑھے تے ݙسایا کہ او 'وتیرہ' دے مقام تے رکوع و سجود وچ مشغول ہن تاں قریش نے انہاں تے حملہ کر ݙتا تے ساݙا قتلِ عام کیتا۔ حضور ﷺ نے اوں کوں فرمایا کہ اساں تہاݙی مدد کریسوں۔ حضور ﷺ نے روانگی دا مقصد ݙسے بغیر اسلامی فوج کوں تیار فرمایا تے مدینہ تے قریبی قبائل دے لوگاں کوں وی نال ملایا۔ لوگاں دے خیال وچ صلحِ حدیبیہ حالی قائم ہئی، ایں واسطے کہیں دے گمان وچ نہ ہئی کہ اے تیاری مکہ روانگی دی ہے۔ حضور ﷺ نے مدینہ توں ٻاہر ونڄݨ والے رستیاں تے نگرانی وی کروائی تاکہ اے خبراں قریش دا کوئی جاسوس ٻاہر نہ پھیلاوے ۔ حضور ﷺ نے دعا وی فرمائی کہ اے خدایا اکھیاں تے خبراں کوں قریش توں پوشیدہ کر ݙے تاکہ مسلمان اچانک مکہ تے چڑھائی کرن۔ 10 رمضان 8ھ کوں روانگی تھئی۔ کہیں کوں معلوم نہ ہئی کتھاں ونڄݨے۔ ہک ہفتے وچ مدینے توں مکے دا فاصلہ طے تھی ڳیا۔ مکہ مکرمہ کولوں کجھ فاصلے تے 'مرالظہران' دے مقام تے لشکرِ اسلام خیمہ زن تھی ڳیا۔ لوگاں کوں معلوم تھی چکا ہئی کہ مکہ دا ارادہ ہے۔

مکے دی فتح

مر الظہران دے مقام تے حضور ﷺ نے تاکید فرمائی کہ لشکر کوں بکھیر ݙتا ونڄے تے بھاہ ٻالی ونڄے تاکہ قریشِ مکہ اے سمجھن کہ لشکر بہت وݙا ہے تے بری طرح ݙر ونڄن تے ایں طرح شاید بغیر خونریزی دے مکہ فتح تھی ونڄے۔ اے تدبیر کارگر رہی۔ مشرکین دے سردار ابوسفیان نے دوروں لشکر کوں ݙٹھا۔ ہک شخص نے آکھا کہ اے شاید بنو خزاعہ دے لوگ ہن جیہڑے بدلہ گھنݨ آئن مگر اوں نے آکھا کہ اتنا وݙا لشکر تے اتنی بھاہ بنو خزاعہ دے وس دی ڳال نی۔ اوندے بعد ابوسفیان حضور ﷺ کول امان پاوݨ کیتے لشکرِ اسلام دی طرف حضور ﷺ دے چاچا حضرت عباس دی پناہ وچ چل پیا۔ کجھ مسلماناں نے اونکوں مارݨا چاہا مگر چونکہ عباس بن عبدالمطلب نے پناہ ݙے رکھی ہئی ایں واسطے باز آئے۔ رات کوں قید وچ رکھ کے سویرے ابوسفیان کوں حضور ﷺ دی خدمت وچ پیش کیتا ڳیا۔ حضور ﷺ نے ابو سفیان کوں ݙٹھا تاں فرمایا 'کیا حالی ایندا وقت نی آیا کہ توں اے سمجھیں کہ ہک خدا دے علاوہ ٻیا کوئی خدا نی؟' ابوسفیان نے آکھا کہ اگر خدائے واحد دے علاوہ کوئی خدا ہوندا تاں ساݙی مدد کریندا۔ اے ݙیکھ کے کہ اوں نے ہک خدا کو تسلیم کیتا ہے، حضور ﷺ نے پچھا کہ 'کیا ایندا م وقت نی آیا کہ توں ڄاݨے کہ میں خدا دا پیغمبر ہاں؟' ایندے تے ابوسفیان نے آکھا کہ 'میکوں آپ ﷺ دی رسالت وچ تردد ہے' ایندے تے انہاں کوں پناہ ݙیوݨ والے عباس بن عبد المطلب سخت ناراض تھئے تے آکھا کہ اے ابوسفیان اگر توں اسلام نہ گھن آیا تاں تیݙی جان دی کوئی ضمانت نی۔ ایندے تے ابوسفیان نے اسلام قبول کر گھدا۔ مگر حضور ﷺ نے اونکوں رہا نہ کیتا بلکہ ہک جگہ رکھ کے مسلماناں دے دستیاں کوں اوندے سامݨے گزارا۔ او بہت مرعوب تھیا تے عباس بن عبد المطلب کوں آکھݨ لڳا کہ 'اے عباس تیݙے بھتریجے نے تاں زبردست سلطنت حاصل کر گھدی ہے'۔ حضرت عباس بن عبد المطلب نے آکھا کہ 'اے ابوسفیان اے سلطنت نی بلکہ نبوت ہے جیہڑی خدا دی عطا کردہ ہے'۔ اوندے بعد حضرت عباس بن عبد المطلب نے حضور ﷺ کوں آکھا کہ 'اے اللہ دے رسولﷺ، ابوسفیان ایسا شخص ہے جیہڑا ریاست کوں دوست رکھدے۔ اینکوں ایں وقت کوئی مقام عطا فرماؤ' ایندے تے حضرت محمد ﷺ نے فرمایا کہ 'ابوسفیان لوگاں کوں اطمینان ݙیوا سڳدے کہ جیہڑا کوئی ایندی پناہ وچ آویسی امان پیسی۔ جیہڑا شخص اپݨے ہتھیار رکھ کے ایندے گھر چلا ونڄے تے دروازہ بند کر گھنے یا مسجد الحرام وچ پناہ گھن گھنے او سپاہِ اسلام توں محفوظ رہسی'۔ ایندے بعد ابوسفیان کوں رہا کر ݙتا ڳیا جیندا فائدہ اے تھیا کہ اوں نے مکہ ونڄ کے اسلامی لشکر دی عظمت ݙس کے انہاں لوگاں کوں خوب ݙرایا۔

حضرت محمد ﷺ نے لشکر کوں چار دستیاں وچ تقسیم فرمایا تے مختلف سمتاں توں شہر وچ داخل تھیوݨ دا حکم فرمایا تے تاکید فرمائی کہ جیہڑا تہاݙے نٹ لڑے اوندے علاوہ ٻیا کہیں نال جنگ نہ کرݨا۔ چاراں طرفوں شہر گھر ڳیا تے مشرکین دے کول ہتھیار سٹݨے دے علاوہ کوئی رستہ نہ رہیا۔ صرف ہک چھوٹے گروہ نے لڑائی کیتی جیندے وچ صفوان بن امیہ بن ابی خلف تے عکرمہ بن ابی جہل شامل ہن۔ انہاں دا ٹکراؤ حضرت خالد بن ولید دی قیادت کردہ دستے نال تھیا۔ مشرکین دے 28 افراد انتہائی ذلت نال مارے ڳئے۔ لشکر اسلام انتہائی فاتحانہ طریقہ نال شہرِ مکہ وچ داخل تھیا جتھوں اٹھ سال پہلے حضور ﷺ کوں ہجرت کرݨا پئی ہئی۔ کجھ آرام دے بعد حضور ﷺ مجاہدین دے ہمراہ کعبہ دی طرف روانہ تھئے۔ کعبہ تے نظر پوندے ہی گھوڑے تے سواری دی ہی حالت وچ حجرِ اسود کوں بوسہ ݙتا۔ آپ ﷺ تکبیر بلند کریندے ہن تے لشکرِ اسلام آپ ﷺ دے جواب اچ اللہ اکبر آہدے ہن۔ کعبہ وچ داخل تھیوݨ دے بعد آپ ﷺ نے تمام تصاویر کوں ٻاہر کڈھ ݙتا جنہاں وچ حضرت ابراہیم علیہ السلام دی تصویر وی شامل ہئی تے تمام بتاں کوں تروڑ ݙتا۔ بتاں کوں تروڑݨ کیتے آپ ﷺ نے حضرت علی کوں اپنے مبارک مونڈھیاں تے سوار فرمایا تے بتاں کوں اپݨے ہتھوں وی تروڑدے رہیے۔ اتھاں تک کہ کعبہ کوں شرک دے تمام علامتاں توں پاک کر ݙتا۔

فتح مکہ دے نتائج

فتحِ مکہ ہک شاندار فتح ہئی جیندے وچ چند دے علاوہ کوئی قتل نہ تھیا۔ فتح دے بعد حضور صلی اللہ علیہ و آلہٖ و سلم نے سب کوں عام معافی ݙے ݙتی۔ کافی لوگ مسلمان تھئے۔ حضور صلی اللہ علیہ و آلہٖ وسلم نے انہاں کوں شرک نہ کرݨ، زنا نہ کرݨ تے چوری نہ کرݨ دی تاکید تے بیعت گھدی تے انہاں کوں اپݨے اپݨے بتاں کوں تروڑݨ دا حکم فرمایا۔ مکہ دی فتح عرب توں مشرکین دے مکمل خاتمے دی ابتدا ثابت تھئی۔ مکہ دی فتح دے بعد حضور صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے سابقہ مشرکین کوں مکہ دے اطراف وچ بتاں کوں تروڑݨ کیتے بھیڄا۔ مکہ دی فتح دے بعد ارد گرد دے مشرکین پریشان تھی ڳئے تے ہک اتحاد قائم کیتا جیندی وجہ توں فتحِ مکہ دے اگلے ہی مہینے غزوہ حنین پیش آیا۔