غزوۂِ بدر دے اسباب
اسلام نے مکہ دی سرزمین تے اعلان حق بلند کیتا تاں معاشرے دے مخلص ترین افراد ہک ہک کر کے داعی اسلام دے ہتھ تے بیعت کرݨ لڳے۔ او لوگ جنہاں دے مفادات پراݨے نظام نال وابستہ ہن، تشدد تے اتر آئے، نتیجہ ہجرت دی صورت اچ سامݨے آیا۔ لیکن تصادم اوندے باوجود وی ختم نہ تھیا۔ اسلام مدینہ وچ تیزی نال ترقی کریندا پیا ہئی تے اے ڳال قریش مکہ کیتے بہت تکلیف دہ ہئی تے او مسلماناں کوں ختم کرݨ دے منصوبے بݨیندے رہندے ہن تے مسلمان ہر وقت مدینہ تے حملے دا خدشہ رکھدے ہن۔ اوں صورت حال دی نزاکت دا اے عالم ہئی کہ صحابۂِ کرام ہتھیار لا کے سمھدے ہن تے خود حضور صلی اللہ علیہ و آلہٖ وسلم وی ایں طرح دی حفاظتی تدابیر اختیار کریندے ہن۔
قریش دا تجارتی رستہ
لکھوقریش مکہ نے مدینہ دی اوں اسلامی ریاست تے حملہ کرݨ دا ایں واسطے وی فیصلہ کیتا کہ او شاہراہ جیہڑی مکہ توں شام دی طرف ویندی ہئی، مسلماناں دی زد وچ ہئی۔ اوں شاہراہ توں تجارت نال اہل مکہ لکھاں اشرفیاں سالانہ حاصل کریندے ہن۔ ایندا اندازہ ساکوں ایں واقعے توں تھیندے کہ بنو اوس دے مشہور سردار سعد بن معاذ جݙݨ طواف کعبہ کیتے ڳئے تاں ابوجہل نے خانہ کعبہ دے دروازے تے انہاں کوں روکا تے آکھا، توں ساݙے دین دے مرتداں کوں پناہ ݙیویں تے اساں تیکوں اطمینان دے نال مکے وچ طواف کرݨ ݙیوں؟ اگر توں امیہ بن خلف دا مہمان نہ ہوندا تاں اتھوں زندہ نہ ونڄ سڳدا ہاویں۔ اے سݨ کے حضرت سعد بن معاذ رضی اللہ عنہ نے جواب ݙتا۔
خدا دی قسم اگر توں میکوں ایندے توں روکا تاں میں تہاکوں اوں چیز توں روک ݙیساں جیہڑا تہاݙے کیتے ایندے توں اہم تر ہے یعنی مدینہ دے کولوں تہاݙا رستہ۔
حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہٖ و سلم تے آپ صلی اللہ علیہ و آلہٖ و سلم دے ساتھیاں کوں مدینہ وچ تبلیغ کرݨ دی پوری آزادی ہئی تے اسلام دے اثرات دور دراز علاقیاں وچ پہنچدے پئے ہن۔ جنوب دے یمنی قبائل وچوں وی بعض سلیم الفطرت لوگ مشرف بہ اسلام تھی ڳئے ہن تے انہاں دے کوششاں نال بحرین دا ہک سردار عبدالقیس مدینہ دی طرف آندا پیا ہئی کہ قریش مکہ نے رستے وچ اونکوں روک ݙتا۔ ایندے نال اے ڳال واضح تھی ڳئی کہ جے تک خدا پرستی تے شرک وچوں ہک چیز ختم نہ تھی ویسی، کشمکش ختم نی تھی سڳدی۔
عمر حضرمی دا قتل
لکھورجب 2 ھ وچ حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہٖ و سلم نے عبداللہ بن حجش دی قیادت اچ ٻارہاں آدمیاں تے مشتمل ہک دستہ ایں غرض نال بھیڄا کہ قریش دے تجارتی قافلیاں دی نقل و حرکت تے نگاہ رکھے۔ اتفاق نال ہک قریشی قافلہ مل ڳیا تے ݙوہاں گروہاں دے درمیان جھڑپ تھی ڳئی جیندے وچ قریش مکہ دا ہک شخص عمر بن الحضرمی مقتول تھیا تے ݙو گرفتار تھئے۔ جݙݨ عبداللہ، حضور صلی اللہ علیہ و آلہٖ و سلم دے کول پہنچے تاں آنحضرت صلی اللہ علیہ و آلہٖ و سلم نے اوں واقعے تے ناپسندیدگی دا اظہار فرمایا۔ جنگی قیدی رہا کر ݙتے ڳئے تے مقتول کیتے خون بہا ادا کیتا ڳیا۔ ایں واقعے دی حیثیت سرحدی جھڑپ توں زیادہ نہ ہئی، چونکہ اے جھڑپ ہک ایسے مہینے وچ تھئی جیندے وچ جنگ و جدال حرام ہئی۔ ایں کیتے قریش مکہ نے ایندے خلاف خوب پروپیگنڈہ کیتا تے قبائل عرب کوں وی مسلماناں دے خلاف اکساوݨ دی کوشش کیتی۔ عمرو دے ورثاء نے وی مقتول دا انتقام گھنݨ کیتے اہل مکہ کوں مدینہ تے حملہ کرݨ تے اکسایا۔
ابوسفیان دا تجارتی قافلہ
لکھومکہ تے مدینہ دے درمیان کشیدگی ودھدی ویندی ہئی۔ ہک مکی سردار کرز بن جابر فہری نے مدینہ دے ٻاہر مسلماناں دی ہک چراگاہ تے حملہ کر کے رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہٖ و سلم دے مویشی لٹ گھدے۔ اے ڈاکہ مسلماناں کیتے کھلا چیلنج ہئی۔ چند مسلماناں نے کرز دا تعاقب کیتا لیکن او بچ نکلا۔ قریش مکہ نے اسلامی ریاست کوں ختم کرݨ دا فیصلہ کر کے جنگ دے بھرپور تیاریاں شروع کر ݙتے۔ افرادی قوت کوں مضبوط بݨاوݨ کیتے انہاں نے مکہ مکرمہ دے گرد و نواح دے قبائل نال معاہدات کیتے تے معاشی وسائل کوں مضبوط تر کرݨ کیتے اے فیصلہ کیتا، ایں مرتبہ جیہڑا تجارتی قافلہ شام بھیڄا ونڄے اوندا تمام منافع اینہی غرض کیتے وقف ہووے۔ چنانچہ ابوسفیان کوں اوں قافلے دا قائد مقرر کیتا ڳیا تے مکہ مکرمہ دے عورتاں نے اپݨے زیور تک کاروبار اچ لائے۔ اسلامی ریاست دے خاتمے دے اوں منصوبے نے مکہ مکرمہ تے مدینہ منورہ دے درمیان کشیدگی وچ بہت اضافہ کر ݙتا۔
جݙݨ ابوسفیان دا مذکورہ بالا قافلہ واپس آندا پیا ہئی تاں ابوسفیان کوں خطرہ محسوس تھیا کہ کتھائیں اے قافلہ رستے ہی وچ نہ لٹ گھدا ونڄے چنانچہ اوں نے ہک ایلچی کوں بھیڄ کے مکہ توں امداد منگوائی۔ قاصد نے عرب دستور دے مطابق اپݨے اٹھ دی نک چیر ݙتی تے رنگ دار رومال ہلا کے واویلا کیتا تے اعلان کیتا کہ ابوسفیان دے قافلے تے حملہ کرݨ کیتے محمد صلی اللہ علیہ و آلہٖ و سلم پیش قدمی کریندے آندے ہن۔ ایں واسطے فوراً امداد کیتے پہنچو۔ اہل مکہ سمجھے کہ قریش دا قافلہ لٹیج ڳیا ہے۔ سب لوگ انتقام کیتے نکل کھڑے تھئے۔ رستے وچ معلوم تھیا کہ اے قافلہ صحیح سلامت واپس آندا پیا ہے۔ لیکن قریش دے مکار سرداراں نے فیصلہ کیتا کہ ہݨ مسلماناں دا ہمیشہ کیتے کم تمام کر کے ہی واپس ویسن۔ نیز حضرمی دے ورثاء نے حضرمی دا انتقام گھنݨ تے اصرار کیتا۔ چنانچہ قریشی لشکر مدینہ دی طرف ودھدا چلا ڳیا تے بدر وچ خیمہ زن تھی ڳیا۔ جیہڑا بدر دے معرکے دا باعث بݨا۔