اکرم گرماݨی

عظیم سرائیکی دانشور سئیں اکرم گُرمانْی نال گاٖلھ مُہاڑ. (غیور بخاری)

تونسہ شریف، پیر پٹھانْ(حضرت شاہ سُلیمان تونسوی) دی نگری ہوونْ دے نال نال سرائیکی ادبی، سیاسی تے سماجی شخصیات نال بھریل ہک سوہنْا شہر ھے۔ ایں شہر اچ سرائیکی ادب نال تعلق رکھنْ والے پہاڑ قامت لوکاں جنم گھِدے۔ ایں وَسوں وچ آباد سرائیکی دھرتی جٖئے اپنْی زبان ، ادب تے ثقافت نال بے پناہ پیار کریندن۔ تونسہ شریف نال تعلق رکھنْ والے اِنھاں سچے قوم پرستاں وچ ہک عظیم دھرتی جٖئے ، سرائیکی دانشور سئیں اکرم گرمانْی کہیں تعارف دے محتاج نئیں۔ بھانویں جو روزی روٹی دے رُدھیمے گرمانْی سئیں کوں اوپرے دیساں وچ رُجھائی ودن ، وَل وی ایہ اپنْی دھرتی اتے قوم نال محبت دا گاٖنڈھا ہمیشہ جوڑی رکھدن۔ اکرم گرمانْی سئیں سرائیکی لوک سانجھ اتے پاکستان پیپلز پارٹی وچ ہک متحرک ورکر دی حیثیت نال کم کریندے رہ گٖن ۔ سرائیکی قوم اتے دھرتی دا درد اینویں لگٖدے جو اِنھاں کوں گُھٹی وچ ملئے۔ اساں اِنھاں نال سویل سرائیکی دے قارئین سانگے ہک مختصر گاٖلھ مُہاڑ کیتی جینداخلاصہ تہاڈٖی خدمت اچ حاضر ھے۔

سرائیکی ادبی ، ثقافتی تے سیاسی پندھ اچ شمولیت دے حوالے نال اساں اکرم گرمانْی سئیں توں کُجھ سوال پُچھیے جیندے جواب اچ اُنھاں اساکوں ڈٖسایا جو تونسہ شریف سرائیکی قومی شعور دی گاٖلھ کرنْ والے استاد فدا حُسین گاڈٖی جہیں عظیم رہنماواں دی دھرتی ھے۔ اساکوں یونیورسٹی دور کنوں اپنْی زبان ، قوم اتے ادب نال عشق ہا۔ ایں سانگے استاد فدا حُسین گاڈٖی نال اساڈٖا محبت اتے عقیدت والا رشتہ بنْ گٖیا۔ اساں اُنھاں توں سرائیکی ادبی تے سیاسی شعور حاصل کیتا۔ بخاری سئیں تہاکوں تاں پتہ ھے جو اساڈٖے تونسہ شریف دا ’’ہوٹل ‘‘ والا کلچر کیویں ھے۔ ایں وسوں اچ آباد ہوٹل اساڈٖے او تاڈٖے ہِن جیرھے اساں وساخ دے طور تے استعمال کریندے ہئیں۔ اِنھاں ہوٹلاں اُتے چاہ پیونْ ہک بہانہ ہوندے ۔ حیاتی توں ہارئیے ،پردیس دے مارئیے دھرتی جٖئے رُل پھِل تھک تُرٹ تے انت اِنھاں ہوٹلاں اُتے اپنْے تھکیڑے آ لہیندن۔ اساں وی یونیورسٹی دورتوں اِنھاں ہوٹلاں دے ماچیاں تے بٖہہ کراہیں اُستاد فدا حُسین گاڈٖی توں بٖہوں کُجھ سکھدے رہ گٖئے ہئیں۔ اساکوں ایں گاٖلھ تے فخر ھے جو اساں گاڈٖی سئیں کوں ملئے ہئیں اتے اُنھاں دی علمی ادبی بحث دا حصہ وی بنْدے رہ گٖئے ہئیں۔ غالباً ۸۰ ء دے ڈہاکے وچ سرائیکی لوک سانجھ نویں نویں بنْی ہئی۔ اوں وقت گاڈٖی سئیں جتھاں سرائیکی ادبی تے سیاسی عمل دی گاٖلھ کریندے ہن اُتھاں اُنھاں دیاں اندرونی ہمدردیاں پاکستان پیپلز پارٹی نال وی شامل ہوندیاں ہَن۔ اوں وقت اساں وی پاکستان پیپلز پارٹی دے متحرک ورکر ہاسے اساڈٖی فکر کوں سامنْے رکھ کراہیں اُنھاں اساکوں سرائیکی سُنجٖانْ تے شناخت دا مسئلہ سمجھایا۔ میں احٖ وی ایہو سمجھداں جو سرائیکی قومی تحریک نال اساکوں اُستاد فدا حُسین گاڈٖی جوڑئیے۔ میں استاد صاحب جیہاں مشنری بندہ حالی توڑیں نئیں ڈٖٹھاجیرھا فقیر گھروں قندوری چا سبزی کیتے نکلے ہا تے پتہ ایہ لگٖدا ہا او بہاول پور پہنچ گٖئے۔سرائیکی قومی کاز نال جیویں استاد فدا حُسین گاڈٖی کوں عشق ہا اینویں کہیں بٖئے دھرتی جٖئے اچ حالی توڑیں نظر نی آندا پیا۔ اساکوں گاڈٖی سئیں ہمیشہ پندھ اگٖونہاں کرنْ دا دَرس ڈٖتے۔ تونسہ شریف دے ہک شاعر زبیر چٹھہ دی ہک لائن استاد فدا گاڈٖی دی سوچ دی عکاس نظر آندی ھے’’ڈٖیوا ہر دَم بٖالی رکھو‘‘ ۔ ایہ استاد فدا حُسین گاڈٖی دا مشن ہا اتے ایہے وجوہات ہن جنھاں اساکوں سرائیکی قومی پندھ اچ شامل کیتا۔ ایندے علاوہ میں جڈٖاں یونیورسٹی اچ داخلہ گھِدا اوں ویلے میڈٖے کول ہک ٹیپ ریکارڈر ہوندا ہا ، اوندے اُتے میں خواجہ فریدؒ دیاں کافیاں پٹھانْے خان دی آواز اچ سُنْدا ہامی ۔ خواجہ فریدؒ دی کافی کوں حیاتی دے ساز تے سُر نال گاٖونْ والا پٹھانْے خاں اساڈٖے مَن اچ ایں وَسیا جو اساں ماء دھرتی دے عشق اچ گُم تھی گٖیوسے۔ جے میں توں سچ پُچھدو تاں استاد فدا گاڈٖی تے پٹھانْے خاں جہیں ایں دھرتی تے کئی فقیر ہن جنھاں سرائیکی شناخت تے سُنجٖانْ دا بُنیادی کم کیتے۔ اِنھاں فقیراں دی محنت ہئی جو احٖ سرائیکی مسئلہ اسمبلی وچ پُجٖ گٖئے اتے سرائیکی قومی شعور دی گاٖلھ ہر زبان تے موجود ھے۔ احٖوکی سرائیکی صورتحال دے بارے اکرم گرمانْی سئیں آکھیا اساکوں اپنْے ایں سفر وچ مایوس تاں نئیں تھیونْا چاہیدا لیکن میڈٖی سوچ دے مطابق اساں نویں نسل تئیں او قومی شعور نئیں پُجٖا سگٖیے جیندا او حق رکھدی ھے۔ اساں اجٖوکی نسل کوں حالی توڑیں اپنْے وسائل تے مسائل دے بارے وی نئیں ڈٖسا سگٖیے۔ اساڈٖے نال تھیونْ والی ولوانج دا ذمہ دار کون ھے ؟اساں روہ ، روہی ، تھل ، دامان دے واسی کنڈو رانْیاں وانگوں حیاتی کیوں گُزریندے پیوں؟ اساڈٖے حقوق کون غصب پیا کریندے؟ اساں کئی نسلاں توں غلام ابنِ غلام کیوں ہئیں ؟ ایہو جہیں کئی سوال ہِن جیرھے اساں اپنْی آونْ والی نسل نال سانجھے نئیں کیتے ۔ جیندی وجہ توں وسیبی مستقبل دی تصویر میکوں ڈٖراکلی نظر آندی پئی ھے۔ ایں سانگے میں ایں بارے ایہو کُجھ آکھساں جو اجٖوکی صورتحال خاصی تشویشناک ھے۔ اساکوں نویں نسل توڑیں او گاٖلہیں پُچاونْیاں چاہیدیاں ہِن جنھاں دی وجہ توں اساں صدیاں کولہوں غلامی کٹیندے پئے ہئیں ۔ بھکاویں سڈٖ تے قوماں تُرٹدیاں تاں ہِن جُڑدیاں کوئینی۔ اجٖوکے دور اچ اساکوں جُڑت اتے سانجھ دی ضرورت ھے روایتی مسائل کوں ٹھپ تے اجٖوکے سرائیکی مسئلے اُتے گاٖلھ مُہاڑ اتے عمل کیتا ونجٖے۔ سکھڑیں ہوکے اتے کارنر میٹنگ رکھنْ نال بس اوھے پُرانْے چند لوک تاں ہک بٖئے نال گاٖلہیں کریسن کھڑے پر اُنھاں لوکاں تئیں گاٖلھ نہ پُجٖسی جنھاں ایں پندھ کوں اگٖونہاں کرنْے۔ سرائیکی قومی پندھ دیاں خامیاں خوبیاں دے حوالے نال گاٖلھ ٹُری تاں اکرم گرمانْی سئیں فِکر مندی نال الانْے جو اساڈٖے ایں قومی پندھ دا بُنیادی مسئلہ وسائل ہِن۔ وسائل نہ ہوونْ پاروں اساں اپنْی گاٖلھ اوں طریقے نال نئیں کر سگٖدے پئے جیویں اساکوں کرنْی چاہیدی ھے۔ بٖیا ڈُٖکھ دی گاٖلھ ایہ ھے جو اساں لوک انجو انج اپنْے حقوق دی گاٖلھ کریندے کھڑے ہئیں۔ جیکر اساں ہک مُٹھ تھی ہک فورم تے اپنْی گاٖلھ کروں تاں اوندے وچ زیادہ وَزن ہوسی۔ اساڈٖی بُنیادی خامی ہک ڈٖوجھے دے درمیان فاصلہ ھے۔ ایندے علاوہ اساں اپنْے کاز کوں کاز دی بجائے وقت گزاری دا شغل بنْا گھِدے اساکوں اِنھاں تمام بُرائیاں دا خاتمہ کر تے قومی عمل اچ تکھاج پیدا کرنْ دی ضرورت ھے۔ اساں ہُنْ ول ہکواری استاد فدا گاڈٖی دے مشورے مطابق میلے ٹھیلے رکھ تے رُلی بُھلی قوم کوں ہک فورم تے کٹھا کروں اتے اپنْی گاٖلھ اگٖی تے ٹوروں۔ گھر اچ اُردو زبان کوں رواج ڈٖیونْ والے سرائیکی بھرانویں دی گاٖلھ تھئی تاں گرمانْی سئیں مُسکرا پئے اُنھاں آکھیا اُردو سوہنْی زبان ھے لیکن جتنی سوہنْی انسان دی مادری زبان ہوندی ھے اُتنی سوہنْی بٖئی کُئی زبان نئیں تھی سگٖدی۔ اُنھاں آکھیا میں مختلف ممالک وچ اپنْی حیاتی گزاری ھے اتے گزریندا وی پیاں میڈٖا تے میڈٖے بٖالیں دا مختلف زباناں نال واسطہ پوندے لیکن اساں جتھ وی ہوندے ہئیں اپنْے گھر وچ اپنْی ماء بٖولی سرائیکی بٖولیندے ہئیں۔ میڈٖا پُتر سندھیار (سندھو) جیلے سرائیکی بٖولیندے تاں اُردو زبان تے فخر محسوس کرنْ والے میڈٖے دوست حیران تھی پُچھدن جو سندھو سرائیکی بٖول سگٖدے تاں میکوں سندھو دے سرائیکی بٖولنْ تے فخر محسوس تھیندے۔ جیرھے لوک اپنْی دھرتی اُتے رہ کراہیں اپنْے بٖالاں توں اُنھاں دی حقیقی سُنجٖانْ ماء بٖولی کھیسندن میڈٖی نظر وچ او بٖہوں وڈٖے مجرم ہِن۔ تُساں جتھ ودے ہووو، جیرھے حال اچ ہووو، پر پوری دُنیا وچ ایہ سوال ضرور پُچھیے ویندن جو تُساں کون ہیوے؟کتھ رہندو؟ تہاڈٖی زبان کیا ھے؟۔ جڈٖاں اساڈٖے بٖال اپنْی ماء بٖولی الا نہ سگٖسن تاں ایندے بارے جٖانْنْ تاں دُور دی گاٖلھ ھے۔ میڈٖے خیال مطابق اگر اساں اپنْے بٖالاں توں اُنھاں دی حقیقی سُنجٖانْ (ماء بٖولی)کھس گھِدی تاں او اپنْے ریت روایتاں اتے تہذیب نال سونہہ رونہہ نہ بنْا سگٖسن۔میڈٖے خیال اچ تُساں بھانویں دُنیا دیاں ساریاں زباناں سِکھو پر اپنْے بٖالاں کوں اپنْی ماء بٖولی دے حق توں محروم نہ کرو۔ تونسہ شریف دے حوالے نال گاٖلھ ٹُری تاں گُرمانْی سئیں آکھیا تونسہ شریف ایجوکیشن دے حوالے نال بٖہوں زیادہ ترقی کیتی ھے۔ میکوں یاد ھے ۴۰،۴۰ انجینئر ہوٹل دے ماچے تے بٖہہ تے قومی گاٖلھ مُہاڑ کریندے میں ڈٖٹھن۔ غربت اتے پسماندگی دے باوجود اساڈٖی وسوں دے لوکاں محنت کرتے ترقی کیتی ھے۔ میکوں ایں گاٖلھ تے مانْ ھے جو میں اپنْی محنت نال گھر توں پیسے گھِدے بغیر انجینئرنگ یونیورسٹی توں انجینئر بنْ تے تونسہ شریف آیم ۔ میں توں علاوہ وی ایجھیاں ڈھیر ساریاں مثالاں مِلدین جنھاں لوکاں اپنْے سِر تے محنت کر تے ترقی کیتی ھے۔ اساڈٖے وسیب دے لوک تعلیم والے پاسے زیادہ غور کریندے ہن ، دھیریں پُتریں کوں پڑھیندے ہن جو اُنھاں کوں پڑھا تے نوکریاں کرویسوں ۔ روزی روٹی دے وسائل نہ ہوونْ پاروں اِتھوں دے لوکاں تعلیم کوں اپنْا گاٖہنْاں سمجھیے۔ ہُنْ تاں تونسہ شریف اچ نہر آ گٖئی ھے روزگار دے وسائل ودھین لیکن حالی توڑیں کسان اونویں دا اونویں وسائل توں محروم ڈٖسدا کھڑے۔ ایں توں علاوہ تعلیمی شعور ودھنْ دی ہک بٖئی اہم وجہ حضرت پیر پٹھانْ شاہ سُلیمان سرکار ؒ دی درسگاہ ہئی جتھاں تعلیمی حوالے نال ترقی کرنْ دا درس ڈٖتا ویندا ہا۔ میں سمجھداں تونسہ شریف دی ترقی دا سب توں وڈٖا حوالہ ایہا درسگاہ ھے۔ ایندے علاوہ تونسہ شریف کوں سرائیکی ادب دا لکھنو وی آکھیا ویندے کیوں جو ایں دھرتی تے سرائیکی ادب دے او مُہاندرے لوک پیدا تھِن جنھاں دا ذکر کیتے بغیر سرائیکی ادب دی تاریخ مکمل نی تھی سگٖدی۔میں سمجھداں سرائیکی ادب دے اِنھاں عظیم شاہسواریں سرائیکی قومی تحریک وچ وی مرکزی کردار ادا کیتے۔ سرائیکی ادب پڑھنْ دے حوالے نال گاٖلھ ٹُری تاں گرمانْی سئیں آکھیا ہُنْ پڑھنْ دا شوق تاں گھٹ تھی گٖئے البتہ سرائیکی فنکاریں اتے شاعریں کوں سُنْنْ دی چس ودھ گٖئی ھے۔ عزیز شاہد، جہانگیر مخلصؔ ، ریاض عصمت اتے اجٖوکے دَور دا ہر او شاعر جیرھا دھرتی تے زبان دی گاٖلھ کریندے میکوں چنگا لگٖدے۔ اتے سرائیکی فنکار جیندے سینے وچ دھرتی دا درد موجود ھے میکوں اوندی آواز پسند ھے۔ اخیر تے اکرم گرمانْی سئیں سویل سرائیکی دے قارئین کوں پیغام ڈٖیونْ دے حوالے نال آکھیا جو اپنْی دھرتی ،زبان ، ادب تے ثقافت دی ترقی ترویج سانگے کٹھا تھیونْ اجٖوکے ویلھے دی ضرورت ھے۔ اساڈٖے وسیب وچ جے توڑیں ہک ڈٖوجھے نال حسد دی بھاہ دا مچ مچیا رہسی اساڈٖی منزل مزید پروبھری تھیندی ویسے۔ ایں سانگے ذاتی رنجشاں ، نفرتاں مُکا کراہیں اساکوں ہک فورم تے ہک مٹھ تھی کراہیں اپنْے حقوق دی گاٖلھ کرنْی چاہیدی ھے۔