10لکھ لوظ ۔ سرائیکی ڈِکشنری دا خاب

کجھ لوک ایجھے وی ہوندن جنہاندی سوچ، فکر تے علم زباناں تے تہذیباں دے وچاڳ پُل تے بیراج بݨیندن تے وہندے دریا وانگوں سوچ دے وݙے وݙے در مݨ تے سُنڄ بر صھرانویں کوں آباد تے شاد کر ݙیندن،’’ دیرہ پھلاں دا سہرہ ‘‘دا ہک شخص آصف سیال ایویں ہے۔ آصف بنیادی طور تے انجینئر اے ‘ہے تاں سائنسدان پر میں طالبعلم ایں سانگے لکھیے جو او آپ کوں طالبعلم اکھویندے، میں ہمیشہ اے ݙٹھے جو سائنس آلے ہمیشہ فارمولے یا ݙو تے ݙو چار دی ڳالھ کریندن، پہلا شخص اے جیرھا تہذیب ، ثقافت تے جغرافیے دی ڳالھ کریندے، مٹی اوندی خوشبو تے مٹی دی محبت دی ڳالھ کریندے، دھرتی ، دھرتی دے وݨ، وݨیں دے بٖور، بٖوریں دیاں خشبو تے انہاندے پھل پھل دی ڳالھ کریندے، اپݨی مٹی، اپݨے وسیب، اپݨے لوک تے انہاندی ماء بٖولی دی ڳالھ کریندے، بٖولی تے بٖولی دے مٹھاج دی ڳالھ کریندے، سرائیکی زبان تے سرائیکی زبان دے خاندان دی ڳالھ کریندے، او آکھدے سرائیکی ماء اے، سندھ وادی دی اصل اے، خطے دیاں اکثر زباناں ایندے وِچوں پیدا تھئین،پر زباناں پناہ گیریں آلی کار بٖاہروں آئن۔

آصف سیال زباناں دا علم رکھدے، او آکھدے سرائیکی زبان دنیا دی قدیم زبان وی اے تے ایندا ذخیرہ الفاظ عربی ، فارسی تے انگریزی توں اڄ وی زیادہ ہے ۔اوندی وجہ اے ہے جوسرائیکی خطہ دریاویں دی دھرتی اے، سرائیکی دھرتی دے سینے توں ہزاریں سالیں توں ست دریا واہندن، جتھ دریا ہوندن اُتھ تہذیب، وسندی تے آبادی ہوندی اے۔ رڑھ واہی تے زراعت ہوندی اے، زراعت دی ہک ہک شئے نال سینکڑاں شہیں جڑیاں ہوندین ،ہر شئے دا آپو واݨاں ناں ہوندے، ایں سانگے جڳ جہان وِچ زراعت کوں سب توں وݙا سماج ڳݨیا ویندے، جیکر صرف رڑھ واہی دے لوظاں کوں کٹھا کیتا ونجٖے تاں لکھاں لوظ نکل آئوسن، ایندی مثال ݙیندے ہوئے آصف سیال آکھدے ہک وݨ اے اوندا ناں کیکر اے، اوندے رہاوݨ تے اوندے جٖاوݨ دیاں حالتاں ولا اوندے وݙا تھیوݨ دے بعد اوندے منڈھ توں شروع تھیوو، اوندی لام لیمڑیاں پھلیاں تے پھلیں دے چیچکیں  تک آئو تہاکوں سینکڑاں لوظ اتھائیں مِل ویسن۔ تساں در کھاݨ کوں مِلو درکھاݨ دے ہک اوزار رندے کوں چائو ، رندے دی ہک ہک شئے دا ناں لکھو، تہاکوں درجناں لوظ اُتھائوں مِل ویسن، آصف سیال آکھدے لوک دولت تے پیسہ کٹھا کریندن تے ایندے پچھوں مر مر ویندن پر علم زبان تے اکھریں دی دولت ونجٖا بٖہندن جیرھے لوک تے قوماں ایویں کریندن او آپ ونیج ویندن اساݙے نال ایہو تھئے۔

آصف کوں مِلو عزیز شاہد دی زبان اِچ او آکھدے   ؎

ہک تیݙے وِچھڑݨ دا غم اے

پیٹ دے پٹڑیں اونویں ہِن

اساں روزی وی کیتی ہے

تیݙے رستے وی بھالئے ہِن

آصف دا اڳوں دا ارادہ تے اکھدے جو بٖاہر دی چاکری چھوڑ تے میں اپݨے وطن وسیب آواں اپݨے دیرے پھلیں دے سہرے وِچ اکھریت دے ناں تے ہک ادارہ  بݨاواں ، ادارے دا کم سرائیکی لوظیں کو کٹھا کرݨ ہووے، میں چہنداں جو روہ روہی تھل دمان دے نال کچھی اوا تے ایجھے بٖئے علاقیاں وِچ سرائیکی ماسٹر ہولڈرز کوں ادارے سانگے بھرتی کیتا ونجٖے انہاں کوں پگھار ݙتی ونجٖے تے انہاندے ذمے سرائیکی زبان تے لوظاں کوں کٹھا کرتے کم لایا ونجٖے، جݙاں سرائیکی ڈکشنری تیار تھیوے اینکوں پنجاہ جلداں وِچ چھپوا یا ونجٖے ، ایں طرح اساݙی زبان ہتھیکی تھیسی تے ولا دنیا کوں پتہ لڳسی جو سرائیکی کیا ہے؟ آصف دا خاب دنیا دی سب توں وݙی 10لکھ لوظیں دی سرائیکی ڈکشنری ہے۔

آصف سیال سرائیکی نال جنون دی حد تک پیار کریندے، او آکھدے میݙی حیاتی دے سارے رنگ ایندے نال سوہݨے ہن، آصف سرائیکی دا صرف دیوانہ ای نی بلکہ بٖہوں وݙا پارکھا وی ہے۔ سچی ڳالھ تاں ایہا ہے جو زبان تے اوندے لوظیں دی مثال انسان وانگے ہوندی اے۔ لوظ پیداوی تھیندن، جوان وی تھیندن، انہاندیاں شادیاں تے اولاداں وی تھیندن، ولا او مر وی ویندن، انہاں کوں اساں متروک لوظ آکھدوں۔ لیکن ایجھا حیلہ جو مر ونجٖݨ آلے لوظاں کوں وی نہ وساروں لوظیں دی تاریخ تے شجرے وِچ انہاندا ذکر آوے۔

خبر نی میں پاڳل آں یا اوں ڳالھ کر تے میکوں پاڳل بݨا چھوڑے ڳالھ اے ہے جو آصف سیا ل آکھدے کہیں وی قوم دے مہذب ہووݨ دی نشانی اوندے ’’مندے‘‘ ہن۔ انہاں مندیں کوں ہتھیکا کرݨا چہیدے؟

میں سوال کیتا جو کٹھا یا ہتھیکا کرݨ دی ڳالھ تاں سمجھ امدی اے پر میکوں اے سمجھ نی آئی جو’’مندا‘‘ مہذب ہووݨ دی نشانی اے یا بد تہذیب ہووݨ دی؟ آصف سیال آکھدے جو مندا کاوڑ ویلھے ݙتا ویندے، سرائیکی وسیب دا بندہ مندے دا جواب مندے نال ݙیندے، شر ، فساد نی کریندا، کجھ دیر تک ڳالھ مُک ویندی اے ولا او ہکو سنویں تھی کھڑدِن، ایندے مقابلے اِچ اساݙے آس پاس تے اڑوس پروس  وِچ ایجھے وی لوک ہن جیرھے اپݨی کاوڑ چا کو چھریں یا بندوق دی گولی نال مریندن، اساں اپݨی کاوڑ، ڳالھیں ، مندے نال مار گھندوں ، ٹھیک اے مندا گندا ہے پر ہر گندی شئے نکتی چنڳے اے۔ میݙی ڳالھ تے غور کرو جو مندا تہذیب اے یا بد تہذیبی؟

دیرہ اسماعیل خان دے مردم خیز خطے کھتی دے زمیندار ملک سجاد علی سیال دے گھر پہلی ستمبر1972ء کو پیدا تھیوݨ آلے آصف جیویں آپ سوہݨا ہے ایویں سوہݨا الیندے۔ آصف دے ڳالھیں تے جھوک دے سنگتی ساجد دمانی تے قیصر ساحل دیروی منہ وِچ انگلیں پاتی بٖیٹھے ہِن۔ آصف ڳالھ مُکیندے تے ساجد دمانی آصف سیال دی نذر سیف اللہ آصف دا ݙوہڑہ کریندے  ؎

ساݙے بٖیٹ تے غربت چھا ڳئی اے، اساں پتݨ دیاں چھائیں ویچ ݙتن

اساں بٖیٹ دے وسدے وݨ ویچن اساں پینگھ دیاں لاہیں ویچ ݙتن

ساݙے مال وِکا ڳئے منڈیاں تے سب کانے کاہیں ویچ ݙتن

توں آصف ونگاں ہݨ گھن آئیں اساں کݙݨ دیاں بٖاہیں ویچ ݙتن

حسب مال ݙوہڑے تے واہ واہ تھیندی اے۔ قیصر ساحل دیروی آکھدے ماشاء اللہ ! آصف سیال سئیں سرائیکی ماء بٖولی نال تہاݙی محبت بھرے لوظ سݨ تے ہاں ٹھر ڳے، سرائیکی دا کم شروع کر و اساں تے اساݙیاں دعائیں تہاݙے نال اِن۔ اے کم ایں سانگے وی ضروری اے جو  ؎

محبت ودھاوݨ دا ݙا بھلدا ویندے

سݨݨ تے سݨاوݨ دا ݙا بھلدا ویندے

توں ہک واری زوارا ول آ کے رس ونجٖ

میکوں وت مناوݨ دا ݙا بھلدا ویندے

حوالہ

معروف سرائیکی لکھاری سئیں ظہور احمد دھریجہ دی کتاب (سرائیکی اجرک) وچوں چوݨ