ہربرٹ ایڈورڈز

[ ہربرٹ ایڈورڈز، ملتان ۔۔۔ مول راج دا محاصرہ تے دمانی پٹھاݨ۔ بلوچ ]

لکھت: مشتاق ڳاݙی

ہربرٹ ایڈورڈزملتان دے دیوان مول راڄ دے خلاف جنگ تے محاصرے دا ہک اہم انگریز کردار ہئی۔ اپریل 1848 جݙاں ملتان وچ ایسٹ انڈیا کمپنی دے ݙو ملازم، جیڑھے قلعے دیاں چاٻیاں تے کنٹرول گھنݨ کیتے آئے ہوئے ہن، اُنہیں دا ملتانی سپاھیں قتل کیتا تاں ہربرٹ ایڈورڈز اوں سَمے بنوں وچ ایسٹ انڈیا کمپنی دا پولیٹیکل اسسٹنٹ ہئی۔ اے او ویلھا ہے جݙاں پیلھی اینگلو سکھ وار یا بھیڑی پچھوں لاہور وچ سکھ دربار اُتے ایسٹ انڈیا کمپنی دا غلبہ ہئی تے اُتھاں انگریز ریذ یڈنٹ ٻہندا ہئی۔ ایں طرانح نال بنوں تے دیرہ اسماعیل خان اُتے لاہور دے سکھ دربار تے ایسٹ انڈیا کمپنی دے پولیٹیکل ایسسٹنٹ دا سانجھ اقتدار ہئی۔ دیرہ اسماعیل خان دیاں حداں اوں ویلھے مور جھنگی تائیں ہئین تے اڳوں سنگھڑ شروع تھی ویندا ہئی جیڑھا جو مول راج دی عملداری وچ آندا ہئی۔ جݙاں مُلتان وچ اُنہیں ݙو انگریزیں دا عید گاہ نالوں قتل تھیا تاں اے ہربرٹ ایڈورڈ ٹٻی قیصراݨی دے اُبھیوں دیرہ فتح خان پتݨ اُتے موجود ہئی۔ اینکوں اتھاں انگریز افسریں دے قتل دی خبر پڄی تاں آپ ہوݨیں اڳلے پنج مہینے دمان (جینکوں انگریز ٹرانس انڈس لکھدن) وچ کوݙی کوݙی کھیڈے ریہے۔ اینکوں کمپنی بہادر ہدایت کیتی جو مول راج تے ملتان دے خلاف فوجی مہم اڳلے پنج مہینے تائیں ممکن نئیں، ایں کیتے اوندا کم اے ہے جو او دیرہ اسماعیل خان تے بنوں تے قبضہ رکھے تے سنگھڑ، دیرہ غازی خان تے کوٹ مٹھݨ کوں مول راج کنیں چھکے۔ ایں کم وچ اوں سدو زئی پٹھاݨیں، وزیریں، کلاچیں، اُستراݨے، کُنڈیں، قیصراݨیں، کھوسیں، گورچاݨیں، دریشکیں، مزاریں کوں اپݨی فوج وچ بھرتی کیتا۔ اڳلے پنج مہینے (اپریل ۔ ستمبر1848) دمان وچ اے چھک تاݨ چلدی ریہی۔ دریا سندھ دے اروار ایسٹ انڈیا کمپنی دی فوج تے پار مول راج دی فوج امہݨے سامہݨے کھڑیاں ریہاں تے لُک چھپ کیتی رکھی۔ اوں ویلھے دمان وچ چھڑے اسد خان نتکاݨی تے جلال خان لغاری مول راج دا ساتھ ݙتا۔ چھیکڑ وچ ستمبر 1848 وچ ایسٹ انڈیا کمپنی مُلتان دے قلعے دی فتح کیتے فیروز پور چھاؤݨی کنیں، بہاولپور دے رستے اپݨی فوج بھیڄی تے اے دمان کنیں سندھ پار تھل جھڳٰندا چناب پُجاں تے اونکوں پار کر کنیں ایسٹ انڈیا کمپنی دی فوج نال ونڄ رلیا۔ ایندے نال دمان دے پٹھاݨ تے بلوچ ہزاریں دی تعداد وچ مول راج دے خلاف بھیڑی تے ملتان دے محاصرے وچ شریک ریہے۔ نواب بہاولپور دی پوری فوج ملتان تے مول راج دے خلاف ایں مہم وچ ایسٹ انڈیا کمپنی دے نال شریک ریہی۔ ہربرٹ ایڈورڈز ایں سارے معاملے اُتے وت ہک کتاب لکھی جیندا ناں " One Years on Punjab's Frontier" ہے جیڑھی 1851 وچ لندن کنیں چھپی۔ ایں خدمت دے نتیجے وچ اینکوں وݙے خطابات تے انعامات ݙتے ڳئے۔ اے ہک شدید مذہبی عیسائی ہئی تے کٹر پروٹسٹنٹ ہئی ۔ ایندیاں کُجھ پیٹنگز نال اٹیچ ہن۔