ڳݨتڑی ۔۔۔ شماریات دا ݙدھپ

ڳݨتڑی ۔۔۔ شماریات دا ݙدھپ

مشتاق گاݙی

جڳ مشہور فراسیسی سوجھواݨ مشال فوکو دا آکھݨ ہے جو اڄوکی ویسٹرن سولائزیشن وچ ڳݨتڑی ۔۔ شماریات دا ماڈرن سٹیٹ دے وجود نال ٻہوں گہرا سمٻندھ ہے۔ بندیں کوں ٻہوں ساریں وَنکیں ۔۔۔ گروپس وچ ونڈ کنیں جے ہندسہ ۔۔۔ نمبر دا درجہ ݙے ݙتا ونڄے تاں وت ایندے نال اینجھی ڄاݨ کاری آندی ہے جیڑھی ماڈرن سٹیٹ کیتے پاپولیشن کنٹرول، گورننس تے سوشل انجینئرنگ دا کم ٻہوں سوکھا سَولا کر ݙیندی ہے۔ ایندے مُتوں ماڈرن سٹیٹ دا سوچیا ای نئیں ونڄ سڳدا۔ مردم شماری ایں ماڈرن سٹیٹ ۔ گورنمنٹ وچ ہک اُتم ٹیکنالوجی بݨ ویندی ہے۔ ڄمݨ، مرݨ، شادیاں، پیشے دولت، غربت، زباناں، ذاتاں، قوماں، دین دھرم، ٻال، جوان، ٻُڈھے، مرد تریمت، جرائم، شہر، دیہات، روڈ، ایجوکیشن، ہیلتھ، مائیگریشن۔۔۔ اینجھاں ٻہوں ساریاں ونکیاں ۔ کیٹیگریز بݨا کنیں کیا کُجھ دی ڄاݨ کاری نئیں گیدھی ونڄ سڳدی۔

یورپئین کالونائزیشن دے تحت مردم شماری دی ٹیکنالوجی کوں مقامی وسوں دی سوشل انجینئرنگ کیتے وݙے ݙڈھپ نال ورتا ڳئے۔ مثال کیتے انگریزی راج وچ ایسٹ پنجاب کنیں اڄوکے پاکستانی پنجاب وچ کینال کالونائزیشن دے تحت آبادی دی وݙی منتقلی ہک باقاعدہ مردم شماری نال ای ممکن بݨی ہئی۔ اینویں ای کیڑھی ٻولی دا شمار تھیسی تے کیڑھی ٻولی شمار قطار کنیں ٻہروں رہسی۔ ایں ڳالھ نال ٻولیں دے درجے بݨائے ڳئیں۔ کُجھ ٻولیاں لہجہ بݨ ڳئین تے اُنہیں دی آپݨی تے ٻولݨ آلیں دی سُنڄاݨ کوں چُھپݨ چھپا دی سلیمانی ٹوپی پوا ݙتی ڳئی ہے۔ کُجھ قبیلے مُجرم بݨ ڳئین، کُجھ مارشل نسلاں بݨن تے کُجھ ہیٹھلاں ذاتاں۔

ہندسے دا اے کھیݙ ہمیش کنیں اینویں نہی ہوندا۔ آہدن ہندسہ دی دریافت سندھ ہند وچ تھئی ہئی۔ اتھوں دی گیان دھیان ریت وچ ہندسے دے ݙو نویکلے پُکھ ہن۔ ہک تاں ' نہاسے' کوں ' ہاسے' بݨاوݨ جیڑھا جو ہندسے دے روپ وچ شُنیا (زیرو ۔۔ صفر) ہے ۔ پراچین ہند وچ اڳلا کمال 'ہاسے نہاسے' دے ایں رولے کوں مُکتی نال جوڑݨ ہئی۔ شُنیا یا صفر تھیوݨ ٻُدھی دا درجہ ہے۔ تونسہ دے وسنیک ملامتی صوفی تے سرائیکی ݙوہڑے دے کلاسیکی شاعر سئیں خیر شاہ تاں 'نہاسے تاں خوش ہاسے' آکھ کنیں سروں کمال ای کرݙتے۔

گیان دھیان دی ایں ریت وچ ہندسہ دا ݙوجھا ورتارا ساکوں 'سمکھیا فلسفے' وچ ملدے۔ سنسکرت وچ 'کھیا' ہندسے ۔۔۔ نمبر کوں آہدن تے 'سم' دا سابقہ جُڑت کیتے ورتیندے۔ ایں طرانح نال شبد 'سمکھیا' بݨدے۔ سمکھیا اتھوں دے ہر فلسفے تے دھرم دا مُنڈھ بݨدے۔ بھگوان کرشن گیتا وچ ارجن کوں ݙسیندے جو اوندی ݙتی ساری ڄاݨ کاری اصل وچ 'سمکھیا' دے وچار ہن۔ یوگا تے ایورویدا دا سمکھیا نال سمبندھ لُکا چُھپا نئیں۔ آکھیا ویندے ٻُدھ مت دا مُنڈھ وی سمکھیا ای بݨدے۔

سمکھیا کیا اے؟ میݙے وچ ایتلی ڄاݨ کاری تاں نئیں جو اے ݙس سگیاں۔ میں تاں کلہا اے ڄاݨداں اینکوں ہک وید رشی کپیلا دے لکھے "سمکھیا سُترا" نال جوڑا ویندے تے اڄ تائیں ویسٹرن سکالرز کیتے یقین نال اے آکھݨ اوکھا ہے جو آپݨے سبجیکٹ دے حساب نال اے 'فریکل تے میٹافزیکل نالج' دے وچالے کتھاں ٻاہندی ہے؟ اینویں ای پُراݨے یونان وچ فیثاغورث تے ٻئے اینجھے کئی فلاسفرز ہیَن جنہیں ڳنٹری تے ہندسے دے علم کوں گیان دھیان دی ریت وانگ ورتا ودھایا۔ جیویں پیلھے ݙسائے جو ہندسے ۔ شماریات دا اڄوکا ورتارا نویکلا ہے۔ اے کہیں گیان دھیان نال سمبندھ نئیں رکھدا۔ اے ہک پولیٹکل تے سوشل ٹیکنالوجی ہے جیندا وݙا ارتھ ݙاڈھے دے ݙڈھپ کوں ودھیک پکا کرݨ ہے۔ کمپیوٹر تے انٹرنیٹ دے آوݨ نال ایں ݙڈھپ دے ٹیکنالوجی کوں ورتݨ سوکھا ہے تے ایندے گھیرے وچ ٻہوں کُجھ آ سڳدے۔

ہند سندھ وچ مردم شماری دا مُنڈھ برٹش انڈین ایمپائر ٻدھیا ہئی۔ پوسٹ کالوںئیل پیریڈ وچ کُجھ ودھ ݙڈھپ تے بے دردی نال اے جاری ساری ہے۔ کینکوں ایں مردم شماری وچ شامل کرݨے، کینکوں نئیں کرݨا؟ کیندی سُنڄاݨ منی ونڄے، کیندی لُکائی ونڄے؟ کینکوں ڳݨتری وچ ودھ تے کینکوں گھٹ ݙکھایا ونڄے؟ وت ایں ݙڈھپ تے ڈھیٹ پُݨے نال کیتی کوڑی ڳݨتڑی کوں وسائل دی ونڈ کیتے کیویں ورتا ونڄے (جیویں جو نیشنل فنانس ایوارڈ دا میکنزم ہے)، اے سبھ کُجھ ساݙے سامہݨے تھیندا پئے جیندی ہک مثال 2017 دی مردم شماری ہے۔ اے اوں ویلھے تائیں تھیندا رہسی جݙاں تائیں طاقت دا وٹاندرا نئیں تھیندا تے طاقت دے ایں وٹاندرے کیتے ڳݨتڑی ۔ شماریات وچ وٹاندرا ہک راہ ہے.