چولستان دے معروف لوک فنکار سئیں لیاقت چولستانی نال ڳالھ مُہاڑ

میݙی مادری زبان ماروڑی ہے

سرائیکی زبان نال عشق میکوں ورثے وچ ملیے

استاد حُسین بخش خاں دی ایہ خواہش ہئی جو میں اُنھاں دی شاگردی حاصل کراں

چولستان دے معروف لوک فنکار سئیں لیاقت چولستانی نال ڳالھ مُہاڑ (ڳالھ مُہاڑ: ملک عبدالرزاق راقم چݨ، ملک عبداللطیف مسݨ)

سرائیکی وسیب دے معروف علاقے ’’چولستان ‘‘ اچ زندگی گُزارن والا سرائیکی فنکار سئیں لیاقت چولستانی کہیں تعارف دا محتاج نئیں۔ کئی نسلاں توں ایں دھرتی نال حیاتی دا گانڈھا جوڑ جیون دی اَہر کریندا پئے۔ ساڈی نظر وچ شاید ایہ پہلا چولستانی ھے جیرھا ترقی دیاں منزلاں ایں گالہوں طے نئیں کریندا جو اونکوں اپنی دھرتی ، اپنی جھوک چھوڑنیں پوندی ھے۔ او اپنی حیاتی دے ڈُکھے پینڈے بھانویں جو جھگیندا پئے پر اوندے مُکھڑے تے ’’مونجھ‘‘ جہیں ملامت دا سکھڑاں پچھانواں وی نظر نئیں آندا۔ کُجھ ڈینھ پہلے چولستان دے ایں عظیم دھرتی جٖئے نال اوندے فن بارے حال حوال تھیا جیرھا تہاڈی خدمت اچ حاضر ھے۔

لیاقت چولستانی اپݨے ابتدائی پندھ بارے ݙسیندیں ہوئیں آکھیا جو ایہ فن میکوں اللہ دی طرفوں عطا ھے اتے وراثتی طور تے میݙے حصے وچ آئے۔ میں توں پہلے میݙے بابا سئیں میر غوث بخش ’’سارنگی‘‘ تے ڳاندے ہَن ۔ اساں چھوٹے چھوٹے ہوندے ہاسے اُنھاں کوں ݙیکھدے ہاسے ۔ اُنھاں کوں ڳاندیں ہوئیں اساں ݙیکھوں ہاتاں ساݙے اندر دا فنکار وی اساکوں اپݨے ظاہر تھیوݨ دی شاند ݙیندا ہا۔ اساں اُنھاں کوں ݙیکھ کراہیں جݙاں آپ آواز لیندے ہاسے تاں اساݙے بُزرگ ساݙی آواز سُݨ کراہیں خوش تھیندے ہَن کیوں جو ساݙے قبیلے وچ جیندی آواز سوہݨی ہووے اونکوں خوش قسمت سمجھیا ویندے۔ میݙی ہا ، ہوں میݙے قبیلے دے بُزرگاں کوں بھاݨی تاں اُنھاں میݙی حوصلہ افزائی کیتی اتے میں وی شوق نال ایں پاسے محنت کرݨ پئے ڳیُم۔ میݙے بابا سئیں دے علاوہ میݙے ماما سئیں بخت علی دی وی سوہݨی آواز ہئی جیرھے جو اُستاد حُسین بخش خاں دے ہمعصر فنکار ہَن۔ ’’میر بکھو‘‘ دے ناں توں مشہور ہَن۔ ماما سئیں ہوریں انڈیا رشتہ داریاں ہووݨ پاروں اُݙاہیں جھوکاں لݙ ڳئے۔ اتے اساں چولستان اچ آباد رہ ڳیوسے،اُنھاں دی آواز اچ خواجہ فریدؒ دیاں کافیاں پُجٖدیاں ریہاں۔ اُنھاں دی آواز کوں سُݨ تے میݙے اندر مزید ڳاوݨ دا شوق پیدا تھی ڳیا۔

میݙے چاچے حکیم کوں پیٹی وجٖاوݨ دا شوق ہا ، او پیٹی وجٖاوݨ پئے ڳیا جیندی وجہ توں وی ساݙے شوق اچ مزید ودھارا تھیا۔ او پیٹی وجٖاون ہا اساں ٻال کٹھے تھی کراہیں اُنھاں دے نیڑے آ ٻہوں ہا اتے اُنھاں دے واجے اچوں نکلدے سُراں دی چس چاؤں ہا۔ اوں ویلھے ٻیا تاں کُجھ نہ کر سڳدے ہاسے بس ٻال ٻال کٹھے تھی،انج ہک پاسے ونجٖ کے مِٹی دا واجا بݨا کراہیں چاچے دی کاپی کریندے ہاسے۔ میں کُجھ چوکھا تھیُّم میݙے خیال اچ اپݨے وݙے پُتر معراج لیاقت جیݙا ہوساں ، میکوں اوں ویلے باقاعدہ طور تے موسیقی سِکھݨ دا شوق تھیا ۔ فنِ موسیقی سکھݨ سانگے میں اُستاد اللہ وسایا خاں جیرھا جو بہاول پور والے اُستاد مبارک علی خاں دا عزیز ہئی اتے اُستاد سبحان خاں دا شاگرد ہئی ، اُستاد سبحان خاں او جیرھا استاد بدل خاں دا شاگرد ہئی۔اُنھاں دی خدمت اچ حاضر تھیُّم۔ او پنڈت لوک ہَن موسیقی کوں ایمان دا حصہ سمجھدے ہَن۔ اُنھاں کول میݙے علاوہ چار ،پنج ٻئے شاگرد وی ہَن ۔ اُنھاں اپݨے کول ہک تَل بھنورا (تہہ خانہ) بݨایا ہویا ہا۔ اوں تَل بھنورے اچ اُستاد اللہ وسایا خاں اساکوں موسیقی دا سبق ݙیندے ہَن ۔ تقریباً ٻارھاں تیرھاں سال دی عمر اچ میں سرگم ،پلٹا تے سَت سُراں توں واقف تھی چُکیا ہامی۔ استاد اللہ وسایا خاں دے زیرِ سایہ میں ہک مہینہ شاگردی اچ ریہاں ۔ ۱۹۶۵ء دی جنگ اچ نور جہاں دے آکھیے ہوئے ترانے وی اَہدے ہاسے ۔ جیکوں سُݨ کراہیں اساݙے بُزرگ وݙے خوش تھیندے ہَن ۔

میݙے وݙے بھِرا کوں شوق ہا جو میں باقاعدہ موسیقی دا علم حاصل کراں ۔ اوندی کوشش نال کُجھ پندھ کیتوسے وی سہی پر اوندی زندگی دے ݙینھ تھوڑے ہَن او فوت تھی ڳیا۔ اتے اینویں ہک ٻیا بھِرا وی اللہ کوں پیارا تھی ڳیا ۔ اساں عیال داری اچ پھَس ڳیوسے اتے ڳاوݨ وجٖاوݨ اساݙی روزی روٹی دا سلسلہ بݨ ڳیا۔ جیرھا جو حالی توڑیں جاری وساری ھے۔ سرائیکی وسیب دے عظیم گائیک اُستاد حسین بخش خاں دے دَور دی ڳالھ اساں چھیڑی تاں لیاقت چولستانی دے چہرے تے خوشی دے رنگ نسرݨ پئے ڳئے ۔ ٹھڈھا ساہ بھَر اوں آکھیا جے سچ پُچھو تاں موسیقی دیاں رمزاں کوں سمجھݨ والے سچے لوک اوھے ہَن۔ جیرھے ایں جڳ جہان توں جھوکاں لݙا ڳن۔ اساں خود اُستاد حُسین بخش خاں دے ناں دے دیوانے ہاسے ۔ ایہ ساؤنڈ سسٹم تاں ہُݨ دی ایجاد ھے ، جݙاں سپیکر ہوندے ہَن اوں ویلے اُستاد حُسین بخش خاں دا اَلا کئی کئی میلاں تئیں بغیر سپیکر دے سُݨدے ہاسے۔ میکوں حُسین بخش خاں ٻہوں پسندہئی ، اتنا پسند ہئی جو میں اوندی کاپی کرݨ شروع تھی گُٖیم ۔ میں کتھاہیں سپیکر تے ڳاواں ہاتاں لوک بُھل ویندے ہَن جو ایہ لیاقت ڳاندا پئے یا اُستاد حُسین بخش خاں۔ خواجہ فریدؒ دی ایہ کافی ’’تتی رو رو واٹ نِہاراں ، سانول سُدھ نئیں لہندا‘‘ تاں بالکل خاں صاحب دے رنگ اچ آکھ گھِندا ہامی۔ میݙے ایں رنگ کوں ݙیکھ کراہیں اُستاد حُسین بخش خاں دی ایہ خواہش ہئی جو میں اُنھاں دی شاگردی حاصل کراں۔

اکرم گُجر ہک شاعر ہا ، اونکوں اکثر ایں حوالے نال میݙو بھیجیندے رہ ڳئے۔ میں اپݨے باباسئیں کوں عرض کیتم تاں اُنھاں میکوں اجازت ایہ آکھ تے نہ ݙتی جو ایہ ’’ڈاڈھی‘‘ ہِن تے آپاں ’’میر عالم‘‘ ݙاݙے حال ہئیں ۔ ایہ اپݨے بُزرگ اُستاد عاشق علی خاں دا شاگرد ھے ۔ ایں توں علاوہ ساݙے کُجھ تحفظات وی ہَن جئیں وجہ توں میݙے بُزرگاں میکوں استاد حُسین بخش خاں دی شاگردی نہ حاصل کرݨ ݙتی۔ اساݙے ایں حال دا جیرھلے خان صاحب کوں پتہ لڳا تاں اُنھاں آکھیا لیاقت میݙی نقل کریندے شکر اونکوں رکھݨی پوسے۔ میں توڑیں ایہ ڳالھ پُجٖی تاں میں آکھیا خاں صاحب دی ڳالھ تاں ٹھیک ھے۔ جئیں وجہ توں میں خاں صاحب دا رنگ چھوڑ کراہیں نویں محنت کیتُم تے اپݨا نویکلا رنگ بݨا گُٖیم۔ میݙا ذاتی طور رُحجان شاگردی دے حوالے نال اُستاد سلامت علی خاں والے پاسے ہا پرموسیقی دے ابتدائی گُٖݨ یا تاں استاد اللہ وسایا توں سکھیاں اتے یا وَت کُجھ عرصہ اساݙا ہک رحیم یار خاں دا عزیز ہئی استاد فتح علی خاں اُنھاں وی میݙے اُتے کُجھ مہربانی کیتی ۔ استاد فتح علی خاں دا ہک ٻیا وݙا احسان میݙے اُتے ایہ وی ھے جو حروفِ تہجی دی سُنجٖاݨ میکوں اُنھاں کرائی ہئی۔ لیاقت چولستانی سئیں آکھیا میکوں موسیقی نال جُڑیں ہوئیں تقریباً ۵۰ سال تھی ڳن۔ خواجہ فریدؒ دی کافی توں گھِن تے اپݨے دَور دے عظیم شعراء صوفی فیض محمد دلچسپؔ ، سید احمد حسن پُرسوزؔ بخاری، دلاور خاں پرفیض عباسی ، صوفی نجیب اللہ نازش ، نادر لاشاری تے ٻئے کئی نامور شعراء دا کلام میں ایں ویلے تئیں ’’ڳاء‘‘ چُکیاں۔ میں چولستانی ہاں میݙی مادری زبان مارواڑی ھے پر سرائیکی زبان نال عشق میکوں وِرثے وچ مِلیے۔ سرائیکی وسیب دے اجٖوکے نامور فنکار جتھ وی کٹھے ہوون میݙا پروگرام شوق نال سُݨدن۔ میں کہیں دی بݨائی ہوئی طرز ڳاوݨ پسند نئیں کریندا۔ البتہ میݙیاں بݨایاں ہوئیاں طرزاں اجٖوکے فنکار ’’ڳاء‘‘کراہیں اسمان نال ڳالہیں کریندے کھڑن۔ دورِ حاضر دے سوہݨے شاعر صوفی نجیب اللہ نازش ؔ دے کلام

توں تاں وفا کریں ہا زندگی تاں بے وفا ھے ہیوے عظیم غلطی کہیں نال پیار پاوݨ چھوٹی چھوٹی ڳالھ تے رُسݨا ٹھیک تاں کائینی دیاں جڳ مشہور دُھناں میں بݨایاں ہِن ۔ جنھاں کوں اساݙے محبوب دوست اڄ وی ڳاندے وَدن۔ اِنھاں توں علاوہ وی ڈھیر ساریاں جڳ مشہور دُھناں میں فقیر دا پورہیا ہِن ۔ جنھاں نال ٻنھاں فنکاراں شہرت حاصل کیتی ھے۔ اکثر چولستانی فنکار خواجہ فریدؒ دیاں ایہ کافیاں ’’ساکوں نہ میت بݨا‘‘ تے ’’ ایہا ریت سکھی ہئی کئیں وو کنوں ‘‘ ڳاندن ۔ اِنھاں کافیاں کوں چولستانی رنگ میں ݙتے۔ میکوں اپݨی دُھن ڳاوݨ دی چس آندی ھے کہیں ٻئے دی محنت تے میں اپݨا ناں ودھاوݨ کوں جُرم سمجھداں۔ لیاقت چولستانی سئیں توں اُنھاں دیاں دُھناں ریکارڈ کراوݨ دے حوالے نال ڳالھ ٹُری تاں اُنھاں آکھیا ریڈیو پاکستان بہاول پور تے میݙی آواز اچ ڈھیر ساریاں کافیاں ، گیت ریکارڈ ہِن ۔ ایں توں علاوہ کیسٹ نہ کراوݨ دی وجہ میݙی آلس ھے۔ میں فنکاراں وچوں خود کوں خوش نصیب سمجھداں جیکوں بے پناہ مواقع مِلین پر میں اپݨی مستی اچوں ٻاہر نکل تے دُنیاداری نئیں کر سڳیا۔ ٹی پی گولڈ ، سلمان گرامو فون تے ڈھیر ساریاں سرائیکی کیسٹ ریکارڈ کرݨ والیاں لوکل کمپنیاں میکوں کیسٹ دی آفر کیتی ھے پر میں حامی بھر کراہیں وی اُنھاں کول نئیں ونجٖ سڳیا۔ اڄ کل طبیعت دی وجہ توں ٻاہر اندر گھٹ وینداں ۔ بس اپݨے اِنھاں ݙوں ٻالاں معراج لیاقت تے نیاز لیاقت (نیازی صاحب) تے محنت کریندا پیاں۔ اُمید ھے اگر اِنھاں اینویں اپݨا پندھ جاری رکھیا تاں آوݨ والے ویلے دے نامور لوکیں وچ اِنھاں دا شمار تھیسے۔ میکوں کہیں حوالے نال کوئی مونجھ نئیں ۔ چولستانی فنکار ہووݨ دے حوالے نال میکوں بے پناہ اعزاز بخشیے ڳن۔ ایہ ٻئی ڳالھ ھے جو میں اُنھاں اعزازات کوں اپݨی طبیعت مطابق وصول کیتے۔ راڳاں دے حوالے نال ڳالھ ٹُری تاں چولستانی سئیں آکھیا میکوں سارے راڳ پسند ہِن۔ سندھڑا، بھیم ، بھیرمی ، جوڳ ، تِلنگ مُدعا سارے راڳ میݙے مَن اچ وَسدن ۔ اتے میݙے اندر دے فنکار کوں پُر سکون رکھدن ۔ پر ڳاوݨ دے حوالے نال جیرھے راڳ دا ویلھا ہوندے اوندے ڳاوݨ دی چس آپݨی ہوندی اے۔ اخیر تے چولستانی سئیں آکھیا موسیقی انسان انسان دی مُردہ روح کوں زندگی ݙیندی ھے۔ جیکر انسان اپݨے فن نال مخلص ہووے تاں سُریلے اَلا اچ تاثیر آپے پیدا تھی ویندی ھے۔ اجٖوکے فنکار کوں محنت تے محبت دی ضرورت ھے۔ جیکر ایہ ݙوں چیزاں اڄ دا فنکار اپݨے پَلے ٻدھ گھِنے تاں فن دی معراج تے پُجٖ سڳدے۔