چراغ اعواݨ

چراغ اعواݨ کوہ سلیمان دے دامن وچ قدیم تاریخی قلعے ہڑنڈ دے نیڑے موضع کھیڑی دی ہک چھوٹی جیہی وستی وچ ١٠٩٠ہجری وچ ڄمے۔ چراغ آپݨی وستی دے ہک عالم دین سئیں دوست محمد کنوں دینی تعلیم گھدی۔ ایندے بعد آپ ملتان آئے، باقی علم دی تریْہ لہائی۔ تے اِتھوں فارغ تھی تے بہاول پور ڳئے۔ میاں چراغ باقی زندگی آپݨے گھر وچ گذاری۔ چھیکڑ ١١٤٥ہجری کوں اللہ سائیں کوں پیارے تھی ڳئے۔ انھاں دی وستی وچ مزار تے ہک چھوٹا جیہا روضہ بݨا کھڑے۔ جتھاں ہر سال اپریل دی ݙوجھی جمعرات کوں چراغ شاہ دا میلہ لڳدے۔

چراغ اعواݨ کوں سرائیکی شاعری وچ وݙی اہمیت حاصل ہے۔ صوفیانہ شاعری دے دور وچ سبھ کنوں پہلے ساکوں چراغ اعواݨ د ݙس ملدے۔ جیئن شاعری وچ ھسن تے عشق دیاں ڳالھیں کیتیاں. چراغ اعواݨ خود عشق حقیقی تے عشق مجازی دے نکھیڑے کریندن۔ چراغ اعواݨ دا ٻہوں وݙا شعری کارنامہ مثنوی ہیر ران٘جھا ہے، جیکوں چراغ اعواݨ معظم شاہ دے دور وچ لکھݨ شروع کیتا تے ١١٢١ ہجری وچ ایں کوں توڑ پچایا، چراغ اعواݨ دا ایہ مختصر منظوم قصہ اڈھائی ترائے صدیاں پہلے دے وسیبی ورتاویاں دا عکس ہے۔ ۔ چراغ اعواݨ دی ہیر عشقیہ شاعری دا سوہݨا نمونہ ہے۔ ہیر دے جذبے کتنے سچے، محبت بھریئے، تے عشق دیاں تنواراں نال ہن۔ ہیر ونگوں ران٘جھے دا دل وی عشق دی بھا وچ سڑدا ݙسدے۔ ران٘جھے دے دلی جذبات دا اظہار وی چراغ اعواݨ کیتے۔ چراغ اعواݨ دا ایں ہیر رانجھے دے قصے دے علاوہ ٻیا کلام نی ملدا۔ قیاس ہے اینجھے قادرالکلام شاعر پوری زندگی وچ کجھ نیہ کجھ ٻیا ضرور لکھیا ہوسی جیڑھا دستیاسب کائنی۔

ضلع راڄنپور دی تحصیل ڄامپور دا معتبرحوالہ چراغؔ اعواݨ کوہ سلیمان دےدامن وچ پُراݨا تاریخی قلعےہڑند دےنیڑےموضع درگڑی دی ہِک نِکی جہی وَستی وچ 1090ھ ہجری ءچ پیدا تھئے. چراغؔ اپݨی وَستی دے ہِک عالم دین سئیں دوست محمد(ف: 1130ھ) کنوں دینی تعلیم حاصل کیتی. ایندےبعد آپ ملتان آئے باقی علم دی تریہہ لہائی تےاِتھوں فارغ تھی تےبہاولپور ڳئے. میاں چراغؔ باقی حیاتی اپݨےعلاقےتےگھرءچ گزاری. چھیکڑ1145ھ مطابق 1733ء اللہ سئیں کوں پیارےتھی ڳئے. انہاں دی وستی وچ مزارتےہک چھوٹا جیہاں روضہ بݨیا کھڑاہے. جتھاں ہرسال اپریل دی ݙوجھی جمعرات کُوں چراغؔ شاہ دا میلہ لڳدے.

چراغؔ اعواݨ کوں سرائیکی شاعری وچ وݙی اہمیت حاصل ہے. انہاں دا ٻہوں وَݙا شعری کارنامہ مثنوی ""ہیر رانجھا""ہےجینکوں چراغ اعواݨ معظم شاہ دےزمانےوچ لکھݨ شروع کیتا تے1121ھ وچ اینکوں توڑ پُڄایا. چراغؔ اعواݨ دا اےمختصر منظوم قصہ ڈھائی تَرےصدیاں پہلےدےوسیبی ورتاویاں دا عکس اے. عین الحق فریدکوٹی آہدن""جڈݙاں اساں دمودرداس دمودؔر دےقصےدا میاں صئیب دےقصےنال ٹاکرا کرکےݙیکھدے ہاں تاں اندازہ ہوندا ہے. ہیررانجھےداقصہ اوں ویلھے دمودرؔ دا قصہ میاں صاحب دے سامݨے موجود تےانہاں اپݨےقصےدا خاکہ دمودرؔدےقصے دی بنیاد تےرکھیا ہے"". حقیقی ڳالھ اےکہ چراغ اعواݨ اپݨا رنگ نویکلا ڄماݙتے، اپݨا رستہ آپ بݨائے. دمودرؔدےقصےدا دا مشہورکردار کیدو، چراغؔ اعواݨ کوں کتھاہیں نظرنی امدا. ہیردی نناݨ سہتی دی جاہ تےچراغؔ میاں دا ناں گھندے. دمودرؔاپݨی موجودگی وچ ہیررانجھےکوں مدینےشریف روانہ کریندے. جڈاں جوچراغؔ اعواݨ ایں معاملےوچ چپ ہے. صرف انہاں ݙوہاں دےوصال تےملاپ تےقصہ مکاݙیندے، اینویں قصےدےمرکزی کردارہیردےمزاج، طبیعت،تےسلوک دے سلسلےوچ وی ݙوہاں کنیں بہوں فرق ہے. اےتھی سڳدےکہ چراغ دمودر دےقصےکوں سُݨیا ہووےاوندی تقلید وچ اونکوں اےقصہ لکھݨ دا خیال آیا ہووے. کتھائیں کتھائیں ہِیں کیتےکجھ رنگ سانجھےوی ݙِسدن.، زلانویں لباس، زیورتریوڑتےخوشی دےسبب جُھمردی منظرکشی ݙیکھو:

کھڑیاں شوق کھیݙن دےکنوں آکھڑیاں بݨ پریاں

جوڑکلہوڑےپُہنچیاں گجرےدست کنڳݨ ٻانہہ چڑھیاں

چونب کلی کٹمالےݙوڈن رنگ بھریاں پُھل جھڑیاں

ہار چندَن چمکار کرن لشکار وݙے

پنج لڑیاں

لُڑکےوالے پُھل کنڈالیاں اݨڑوَٹ پیریں کڑیاں

پوپٹ مار چکلی پائین کائی چینڑاں کھڑ چھڑیاں

پئی چالی کر یادجُھمر دی کھݙاوݨ وچ کھڑیاں

ڈھولک دی ہر تال اُتے فی الحال آون سئے بݨیاں

ٹھم ٹھم قدم ٹِکاوِن سوہݨیاں دست اَلارن دھڑیاں

سرسالھوں گل سُوہے چولےبھاگ ݙسیجݨ بھریاں

سُوہےلال سلارےبوچھݨ پاند کنارے زریاں

خوشتر زیب تعجب صورت حور نزاری جڑیاں

پریاں باغ ارم دا چھڈ کر جھنگ سیالیں وڑیاں

کنگھی پھیرمثال چݨݨ دی خوب ٹِکائن دھڑیاں

نین ڳوڑھے متوالے رم جھم ناز کریندیاں کھڑیاں

بَھل ولیں چراغؔ عشاقاں دیاں اِتھ کون چھڑاوے اڑیاں

چراغ اعواݨ تھوڑےاکھراں وچ مقصد دی ڳالھ کرتےقصے کوں اڳوں تےٹور ویندن. رانجھا ہیرکوں پہلی وار ملدےتاں ہیردےپُچھݨ تےاپݨا اونکوں ناں نشان ݙیندے، پیاردےجذبات دی عکاسی ݙیکھو

ذات دا رانجھݨ نام دا دھیرن وطن ہزارہ میݙے

قسمت روزی پاݨی ہتھ واڳاں، چھک چلاوݨ جیݙے

رُخ ݙیکھ مثال پتنگ تھیوم واہ طالع بخت اسیݙے

رہسوں پیش تساݙےدلبرچھوڑ ونڄوں ہُݨ کیݙے

بھل بازی عشق چراغؔ ماہی نال ہرعاشق دےکھیڈے

چراغؔ اعواݨ دا اے قصہ ہیررانجھا دےعلاوہ ٻیا کوئی کلام نیں ملدا قیاس ہےکہ ایجھے قادرالکلام شاعرپوری زندگی وچ کجھ نہ کجھ ٻیا ضرور لکھیا ہوسے جیڑھا دستیاب کائنی،