پروفیسر شوکت مغل

پروفیسر شوکت مغل تاریخی شعور رکھن والے محقق اتے نقاد ہن۔ انہاں ڈونہاں صورتاں (تحقیق‘ تنقید) وچ اپنیاں ذمہ داریاں احسن طریقے نال نبھائیاں ہن اتے انہاں اپنا کم بہوں عرق ریزی۔ دیانت اتے پرخلوص انداز نال کیتے۔ جینویں اساں جاندے ہیں جو تحقیق‘ پھلپھوت (تلاش) تے ٹوہ (جستجو) دے وچار دا ناں ہے یعنی جو معلومات حاصل تھی چکین انہاں بارے وت ولا سند حاصل کرن دی جستجو‘تاں جو امکانات دی دنیا وچوں نویں شواہد تے حقائق کون منظر عام تے گھن آندا ونجے۔ ڈاکٹر ایم سلطانہ بخش اپنی کتاب وچ لکھدین:

ادبی تاریخ دی تربیت وچ ادبی کارنامے ہک اہم کردار ادا کریندن تے ارتقاء دیاں ونجیاں (گم شدہ) ہوئیاں کڑیاں کوں مرتب (جوڑ سا نبھ) کرن کیتے محض حقائق دی پھلپھوٹ لکیئے ہوئے خزانیاں دی بازیافت (ریت وچوں سونا لبھن) اتے انہاں دی تشریح اتے تعبیر (ویورا تے نویں لاٹ ڈکھالی) دا ناں تحقیق نئیں بلکہ ایندے وچ تخلیقی ذوق اتے تنقید شعور دی روشنی دا ہووناں وی ضروری ہے وگرنہ تحقیقی حقائق صرف واقعات دی کتھونی بن کے رہ ویسن“(۱)

پروفیسر شوکت مغل ہوراں دے تحقیقی تنقیدی کم کوں ڈیکھ تے ایہہ گالہہ آکھی ونج سگدی اے جو انہاں اپنی محنت نال ایں گالہہ دا ثبوت ڈتے تے انہاں دا کم سجایا تھئے۔ کیوں جو انہاں نے صحیح مآخد دی روشنی وچ ڈٹہے۔ ادبی تحقیق دے حوالے نال ڈاکٹر ملک حسن اختر لکھدن:

”سائنس وچ تحقیق ایجاد ہے جاں جو ادبی تحقیق دریافت (پرچ پرچول) تئیں سنگڑی ہوئی ہے۔ ادبی تحقیق وچ نویاں چیزاں پیدا نی کیتیاں ویندیاں بلکہ پرانیاں چیزاں یا حقائق کوں گولیا ویندے۔ بہوں ساریاں کتاباں مرورِ زمانہ دے نال پردہ گمنامی وچ چلیا ویندین اتے بہوں سارے حقائق لوکاں دیاں نظراں توں اوڈھر تھی ویندن۔ تحقیق انہاں کوں سامنے گھن آندی ہے“۔(۲)

بنیادی تحقیق دے حوالے نال پروفیسر شوکت مغل ہوراں دے کم دی ترتیب اتے تیند کج ایں طراں بنڈی اے۔

۱۔ سرائیکی قائدہ

۲۔ آؤ سرائیکی پڑھوں تے سرائیکی لکھوں

۳۔ سرائیکی دیاں خاص آوازاں دی کہانی

۴۔ سرائیکی املا دے مسئلے

۵۔ پکی روٹی خرد

۶۔ نور نامہ (نسخہئ مراد)

۷۔ سرائیکی اکھان (جلد اول)

۸۔ سرائیکی اکھان (جلد دوم)

۹۔ سرائیکی محاورے (حصہ اول)

۰۱۔ سرائیکی محاورے (حصہ دوم)

۱۱۔ معراج نامہ

۲۱۔ نور نامہ (نسخہئ ملاں)

۳۱۔ اردو سرائیکی مترادفات

۴۱۔ قدیم سرائیکی اردو نعت

۵۱۔ سرائیکی اردو ناعت(اوبرائن)

۶۱۔ قدیم اردو نعت اور سرائیکی زبان

۷۱۔ اردو میں سرائیکی زبان کے انمٹ نقوش

۸۱۔ سرائیکی اردو نعت (جیوکس)

۹۱۔ سرائیکی وچ کنائیہ تے قرینہ

۰۲۔ ملتانی کہانیاں

۱۲۔ ملتان دیاں واراں

”ایہ ساریاں کتاباں سرائیکی زبان دا سرمایہ ہن اتے انھیں کتابیں تے تفصیلی تے معلومات نال بھر پور دیباچے وی ہک کتاب دی حیثیت رکھدن ایہ سارا سرمایہ جیڑھا پروفیسر شوکت مغل عرق ریزی نال کٹھا کیتے آون والیں نسلیں واسطے تحقیقی کم دی ٹھوس بنیاد فراہم کریندے تے نویں محققین کوں در در تے رُلن تے لائبریریاں دی چھان پھٹک دے غذاب کنوں نجات وی ڈیندے“۔(۳)

پروفیسر شوکت مغل ہوراں اپنیاں انہاں کتاباں راہیں سرائیکی زبان و ادب۔ تاریخ‘ تہذیب اتے تحقیق کوں مزید اُسرگا کر چھوڑئیے۔ بھانویں جو کجھ تنقید نگار، ”تحقیق اتے تنقید“ کوں انجو انج کرتے ڈیہدن پر وت وی ایندے نتارے یا ویورے کیتے اجاں بہوں سارے اصول تے ضابطے مقرر کرن دی ضرورت ہے ادب دی ٹر دی راند وچ تنقید اتے تحقیق دی سانجھ برابر ہے تے ایندی ہک مثال سرائیکی ادب وچ پروفیسر شوکت مغل ہوراں دی کتاب ”کو اتے کنوا“ ہے۔ کتاب وچ مضامین کوں ڈو پکھاں وچ ونڈیا گئے۔

۱) کو: (شخصیات‘ ثقافت)

۲) کنوا: (تحقیق اتے تنقید)

کتاب دے پہلے پکھ ”کو“ دے وچ سرائیکی وسیب دے مہان کرداراں۔ مخلص سپاہیاں۔ سرائیکی خادم‘ سرائیکی دے مہاندرے عالم‘ حق گو عالم دین بارے‘ فن روایت‘ راویاں دی اسناد دا ناقدانہ جائزہ گھندیں ہوئیں مضمون دے چھیکڑ تے تجزیاتی نتارہ کڈھیا گئے ایں اصول مطابق جو اوں وقت تئیں تحقیق ضروری ہے جداں تئیں اصل حقیقت یا واقعہ سامنے آونجے۔ کتاب دے پہلے پکھ دی ڈوجھی لڑی دا ناں ”ثقافت“ ہے۔ ایں موضوع دی مناسبت نال پنج(۵) ثقافتی مضمون شامل ہن اتے ایہ مضامین سرائیکی دیس وسیب دے تہذیبی ثقافتی پس منظر‘ مختلف سرائیکی علاقیاں دے وسیبی کلچر کو سانجھ سنگ رلاون دی کوشش دا آہر ہن۔ ”کو اتے کنوا“ دا ڈوجھا ”پکھ“۔۔۔ تحقیق اتے تنقید دے نوؤں (۹) مضموناں نال سنگریا ہویا ہے۔ مضامین خالصتاً علمی۔ ادبی۔ تحقیقی اتے تنقیدی رویے دی ڈس ڈیندن۔

سرائیکی زبان دا وکھرپ‘ ایں مضمون وچ پروفیسر شوکت مغل ہوراں دا تنقیدی شعور‘ تاریخی شعور دے نال رلواں تھی کراہیں سرائیکی زبان بارے عام فکری مغالطے دور کریندے۔ جیویں جو:

۱۔ ”سرائیکی ناں تاں کئی نویں زبان ہے ناں قومی ایکے وچ پھڈا پیندی ہے“

۲۔ ”سرائیکی کئی مردہ زبان وی نئیں۔ اینیں اوں ویلے اردو کوں اپنی رت پلائی جڈاں اردو دا اپنا وجود نواں ہئی“ ۳۔ ”زباناں تے لسانیات دے ماہراں نے اے گالہہ تسلیم کیتی ہے جو زباناں اتے آب و ہوا‘ زرعی پیداوار‘ جغرافیائی ماحول‘ لوکاں دے پیشے تے حیاتی دے وسائل بہوں اثر رکھدن جیکر ایں معیار اتے علاقائی زباناں دا مطالعہ کیتا ونجے تاں پتہ لگدے جو سرائیکی اپنے خطے دی مناسبت نال سب توں مٹھڑی بولی ہے“

۴۔ ”سرائیکی زبان وچ ہک ہک لفظ کئی کئی معنیاں وچ ورتیا ویندے‘ ایندے محاورے انج‘ ایندیاں کہاوتاں انج‘ ایندے مصدر انج ایندی گرامر انج ہے ول اے الگ زبان کینویں کوئے نی“

۵۔ ”سندھی تے سرائیکی زبان دامیل بہوں پرانا ہے جیہڑا اج دا نئیں صدیاں دا ہے بلکہ محققاں نے لکھے جو اصل زبان سرائیکی ہے جیندے وچوں یارھویں صدی وچ سندھی انج تھی کے پندرھویں صدی تئیں ہک الگ زبان بن گئی“۔(۴)

تے ایں مضمون دے چھیکڑتے پروفیسر شوکت مغل سرائیکی زبان بارے بہوں ساریاں گالہیں دا نتارا کرن توں بعد اپنی کشادہ فکری سانگے اپنی رائے دا اظہار کریندن جو:

”میں اے نہیں آکھدا جو سرائیکی کئی ایہو جہیں زبان ہے جہڑی آپ تاں ڈوجھیاں زباناں کوں متاثر کریندی رہی تے آپ متاثر نہیں تھئی حق تاں اے ہے جو جیویں جیویں باہرلیاں فوجاں سندھ یا افغانستان دے رستے سرائیکی تے ملتانی بولن آلے علاقیاں اُتے حملہ کریندیاں ایہاں۔ انہاں دے اثرات سرائیکی زبان اُتے وی پوندے ریئے تے اج وی ایں زبان وچ فارسی تے عربی زباناں دے لفظ بہوں زیادہ ہن۔ جہڑی زبان آپ بنہاں زباناں نال رَل کے بنی ہووے اونکوں ہک تنگ تے تے محدود زباننہیں آکھیا ونج سگیندا“۔(۵)

پروفیسر شوکت مغل ہوراں دے تنقیدی شعور دی ایہ خوبی ہے جو اُو متشددانہ رویہ نی رکھدے‘ او اپنے نظریات ڈوجھیاں اُتے تھپن دی بجائے اجتہادی عمل دی دعوت ڈیندن۔ ”سرائیکی زبان وچ گنوار لہجے دا مسئلہ“ بارے لکھدن:

”ایں مضمون دا مقصد ہک لسانی مسئلے دا اظہار ہے جیہڑی کتاباں دا حوالہ ڈتا گیا انہاں دے لکھاری وی محض حوالہ ہن کہیں دی ذات کوں نشانہ مقصد نئیں‘ سرائیکی زبان دے ماہرینِ لسانیات دا فرض ہے جو او ایں مسئلے دے حل دی صورت کڈھن میڈا خیال اے ہے جو ایں ویلے زبان دی وسعت دی خاطر ہر لفظ کوں درستی دے قریب ترین لہجے وچ سرائیکی لغت دا حصہ بنا گھدا ونجے۔ وقت ایندا فیصلہ آپ کریسی جو درست تے معیاری لہجہ کیہڑا ہے“(۶)

پروفیسر شوکت مغل معتدل اتے امتزاجی رویہ رکھن والے تنقید نگار ہن۔ انہاں دی فکر ادب۔ ثقافت۔ اتے لسانیات جھئے موضوعات نال جڑی ہوئی ہے اتے جیندی بنیاد تحقیق ہے۔ ایں طراں او حیاتی اتے ادب دے رشتے دی ترجمانی کریندن۔ او اپنے تنقیدی رویے وچ لفظ اتے معنی دی پھلپھوٹ تے وت ایندی تفہیم کوں ڈھیر اہمیت ڈیندن۔ انہاں دے مضامین توں ایہہ وی پتہ لگدے او جو تحقیق اتے تنقید ڈونہاں دے امتزاج نال اپنا نقطہئ نظر واضح کریندن۔ جینویں جو اساں جاندے ہیں۔تحقیق ہک علمی کم اے تے ایہ کم اوں ویلے قابلِ ذکر بندے جئیں ویلے ایندی جڑت تنقیدی شعور نال ونجے رلے۔ پروفیسر شوکت مغل دے امتزاجی رویے وچ سرائیکی زبان و ادب دی تاریخ‘ ایندی تہذیب اتے ثقافت ہکے بنے ٹردے نظر آندن۔ انہاں دے تحقیقی تنقیدی رجحان موجب ادبی تنقید۔ تاریخ ورثے دے شعور‘ ثقافت دے رنگاں متوں بے معنی ہے۔ ات پاروں اساں آکھ سگدے ہیں جو ہن تنقید محض ادبی دائرے تک محدود نئیں بلکہ سرائیکی ادب دی تنقید دے دائرے وچ تاریخ۔ سماجی۔ تہذیبی۔ ثقافتی رنگاں نال جڑ دی جھات پیندی ڈسدی اے۔

پروفیسر شوکت مغل تحقیق اتے تنقید دے رلواں رنگاں وچوں حیاتی دے حسنِ اسلوب کوں نت نواں نرویا ڈیکھن چاہندن۔ کیوں جو سرائیکی وسیب دا ادب اپنی لسانی سنجان تے ثقافت دے رنگاں وچ رنگیا ہویا ہے۔ تے سرائیکی قوم دی انج سنجان وی۔ پروفیسر شوکت مغل انہاں سرائیکی محققین اتے تنقیدی نگاراں وچوں ہن جیہڑے ایں گالہہ اتے یقین رکھدن جو سرائیکی قوم دی زبان۔ کلچر اتے ادب انہاں دی جان سنجان ہے اتے فکری نظام دے حوالے نال بہوں اہم وی ہے۔

پروفیسر شوکت مغل ہوراں دی تنقید نگاری سچ اتے تاریخی حقیقت دے بیان نال عبارت ہے انہاں نے جیہڑے موضوعات اتے غور اتے فکر کیتے انہاں دا تعلق براہ راست سرائیکی وسیب۔ سرائیکی زبان و ادب‘ ثقافتی ترکہ اے سرائیکی لسانیات نال ہے۔

پروفیسر شوکت مغل ہوراں دا تحقیقی تنقیدی رویہ بعض اینجھے سوالاں کوں وی اگتے ٹریندے جیہڑے سرائیکی قوم کوں وی علیحدہ سنجان سانگے درپیش ہن۔ ایہ سوالات سرائیکی وسیب دے تاریخی تہذیبی ثقافتی اتے لسانی ادبی سیاسی مسائل نال کنڈھیل ہن او اپنے ہک مضمون ”سرائیکی وسیب کی تاریخ و ثقافت سے متعلق تحقیق: ایک تنقیدی جائزہ“ وچ لکھدن:

”سرائیکی خطہ یا سرائیکی وسیب انہاں سارے علاقیاں تئیں دگھریا ہویا ہے جتھاں سرائیکی زبان بولی ویندی ہے۔ کجھ لوک اینکوں اَج ”جنوبی پنجاب“ آکھن پئے گئین۔ حقیقت اے ہے جو جنوبی پنجاب نہ جغرافیائی مقام۔ اے ناں ہک فوجی دور وچ ایجنسیاں نے سرائیکی دے ناں اتے پیدا تھیون آلے عوامی اتحاد وچ رکاوٹ پاون تے عوام دی توجہ کھنیڈوکھانڈ کرن کیتے اخباری صحافت وچ رائج کیتا۔ ایں ناں دی تحقیق دے پچھوں بئے کیا مقاصد ہن یا ایندے بئے کیا مقاصد رھئین ایندا علم تاں اُنہاں لوکاں کوں ہوسی جنہاں نے اینکوں رواج ڈتا۔ ایندے بعد سرکاری طور تے نہ کوئی شمالی پنجاب بنیا اتے نہ جنوبی پنجاب کوں سرکاری حیثیت ڈتی گئی مزے دی گالہہ اے کہ عوام وچ وی ”جنوبی پنجاب“ کوں پذیرائی نہ ملی اتے اج وی عوام وچ اینکوں سرائیکی خطہ‘ سرائیکی علاقہ یا سرائیکی وسیب آکھیا ویندے“(۷)

پروفیسر شوکت مغل ہوراں پران اتے نرول ادب تے وی لکھئیے۔ ہر صنف ادب انہاں دے سامنے رہی اے۔ کہیں وی عہد دا کوئی وی شاعر انہاں دی دید توں اُوڈھر نئیں رھیا۔ او تاریخی اتے زمانی اعتبار نال ادب اتے ایندے پُکھاں وچوں اپنی گالہہ اگاں ٹریندن۔ انہاں دے نزدیک ادب محض تعریف اتے توصیف دا ناں نئیں بلکہ ادب یا شاعری کوں تحقیق دے وچوں سوہنے رویاں کوں نشاہر کیتا ونجے‘ سرائیکی وسیب دے تاریخی شعور کو تکڑا کیتا ونجے تے اجوکا بندہ اپنے آپ کوں مضبوط جانے۔ تے ایں وسیلے نال سرائیکی قوم دی تہذیب کلچر اتے ادب ودھن پھلن پھلن کار تھیوے۔

پروفیسر شوکت مغل ہوراں سرائیکی دے خصوصی حوالے نال سندیس راسک دا تجزیاتی مطالعہ کریندے ہوئے لکھدن:

”سندیس راسک کوں اپنے دور کنوں ہک کلاسک دا درجہ حاصل ایہا ہوسی۔ ایکوں اپنے زمانے وچ ہک شاہکار دی حیثیت نال پڑھیا گیا ہوسی۔ پر جیہڑیلے سنسکرت دا دور مکّا تاں سندیس وی لوکاں دیاں نگاہواں کنوں اوڈھر تھی گئی اج ول سندیس دا اردو ترجمہ تھئے تاں سندیس راسک کوں ولا اُچا مرتبہ حاصل تھی گئے۔ سندیس راسک دی زبان مِلی جلی ہے ایندے وچ سنسکرت دا غلبہ ہے البتہ پشاچی تے پراکرت دے الفاظ ایں شاعری وچ صاف نظر آندن۔ شاعر دیاں تشبیہاں کمال دیاں ہن۔ ترکیباں زور دار ہن۔ کلام وچ زور ہے۔ دلیلاں وچ طاقت ہے شاعر دا انداز من موہنا ہے“۔(۸)

پروفیسر شوکت مغل ہوراں ادب۔ شاعری اتے بئے فنون کوں بندے دی سنجان دا وسیلہ سمجھدن او کہیں وی شاعر یا ادیب بارے لکھدے ہوئے کوئی اینجھانواں نکتہ سامنے گھن آندن جیندے نال سرائیکی قوم دے پچھوکڑ‘ تاریخ۔ تہذیب۔ ثقافت تے ادب بارے نہ صرف دلچسپی پیدا تھیندی اے بلکہ سرائیکی قوم دے اجتماعی شعور اتے سوچ اچ وادھا تھیندے۔

پروفیسر شوکت مغل ہوراں دی کتاب ”افادات“ اتے ”پچھیرا“ وچ شامل مضامین انہاں دی (متنوع) رنگ رنگ دیاں دلچسپیاں کوں ظاہر کریندن۔ شخصیات۔ سرائیکیات۔سرائیکی لسانیات۔ تحقیق تنقید‘ فریدیات دے موضوعات دا احاطہ اپنی پوری ووسکت نال کریندن۔ پروفیسر شوکت مغل ہوراں سرائیکی دیس وسیب دے فکری اتے تہذیبی احساس کوں اپنی تحقیق اتے تنقید دے راہیں اجوکے بندے تئیں اسرگا کرتے پجیندن۔ انہاں دا تنقیدی رویہ روایت اتے جدید رجحانات دی نمائندگی کریندے بھانویں جو انہاں دے تحقیقی رجحان نیں انہاں دے تنقیدی رویے اتے غلبہ پاون دی کوشش کیتی اے جیندے پاروں انہاں سرائیکی ادب دے حوالے نال بہوں سارا کم تحقیق اتے تنقید دی بھرویں سانجھ دا خوبصورت نمونہ ہے۔

پروفیسر شوکت مغل ہوراں اردو زبان دے قدیم شاعر ولی دکنی دی شاعری وچوں سرائیکی زبان دے الفاظ دے حوالے نال تحقیق کریندے ہوئے لکھدن:

”ولی نے اپنی شاعری میں ایسے عام الفاظ‘ تراکیب‘ محاورات اور ضرب الامثال کو برتا ہے جو اس دور کی اردو میں مستعمل تھے اور حقیقتاً سرائیکی زبان سے اردو میں آئے تھے۔ اس کے دیوان میں بے شمار اشعار کے دونوں مصرعے سرائیکی زبان کے ہیں صرف اردو مصادر نے انہیں اردو کا روپ دے دیا ہے۔ بے شمار اشعار کا ایک مصرع سرائیکی ہے محض کا‘ کے‘ کی کے الفاظ یا اردو مصادر سے انہیں اردو زبان میں ڈھال لیا گیا ہے۔ اگر ایسے اشعار یا ان کے مصرعے سرائیکی لہجے میں پڑھے جائیں تو خالص سرائیکی زبان کے سمجھے جائیں گے اور کوئی انہیں اردو نہ کہے گا۔ ولیؔ کے دیوان میں موجود اس شعر کے دونوں مصرعے سرائیکی نظر آتے ہیں اسے سرائیکی لہجے میں پڑھنے کی ضرورت ہے۔

زلف کوں واکر کہ شاہِ عشق کوں سایہ بالِ ہما در کار ہے (۹)

سرائیکی زبان دے قدیم ہوون وچ تاں کوئی شک نہیں مگر ایں خطے وچ باہرلیاں قوماں دی حملہ آوری نے ایں زبان تہذیب اتے ثقافت کوں وی ملیا میٹ کرن دی بہوں کوشش کیتی تاں جو اتھ دے وسینکاں کولوں انہاں دی اپنی زبان گھس گھدی ونجے پر اینویں نہ تھی سگیا کیوں جو اپنی زبان بولن اتے لکھن والے ہر عہد وچ سرائیکی ماں بولی کوں بچاون سنگھارن سنوارن دا آہر کریندے ریہے۔ سرائیکی زبان دے رسم الخط بارے شوکت مغل ہوراں دے تحقیقی کم بارے سئیں اسلم رسولپوری آہدن:

”میڈی خواہش اے جوایں کتاب دے اگلے ایڈیشن وچ ۲۰۰۲ء دے بعد دیں تبدیلیں کوں وی شامل کیتا ونجے جیڑھیاں نویں رسم الخط دے شوقین حضرات نے کیتن جیویں بزم اکرم مانہ احمدانی‘ہیر گ ڈویلپمنٹ آرگنائزیشن کوٹ ادو‘ فرید ساجد وغیرہ اتے انہیں دے بنائے ہوئے رسم الخطیں دا مدللل جواب وی ڈتا ونجے۔ سرائیکی رسم الخط دی پوری تاریخ لکھن اتے اوندا ٹھیک ٹھیک جائزہ گھنن دراصل ہک اینجھے باشعور محقق دا تقاضا کریندا ہا جیہڑھا صرف شوکت مغل ای کر سگدا ہا“۔(۰۱)

پروفیسر شوکت مغل ہوراں اردو تے انگریزی زبان دے لسانی‘ علمی‘ ادبی تے تنقیدی مواد کوں سرائیکی زبان وچ ترجمے راہیں منتقل کیتے۔ تاں جو سرائیکی زبان و ادب دے سرمائے وچ اضافہ تھیوے۔ ڈاکٹر سلیم اختر ہوراں معرو ف کتاب ”تنقیدی دبستان“ دے سرائیکی ترجمے بارے پروفیسر شوکت مغل ہوراں آہدن:

”ایں کتاب ”تنقیدی دبستان“ کوں ترجمہ کرن دا سب توں وڈا فیدہ وی ایہو ہے کہ ایں بہانے بہوں سارے اردو لفظاں تے ترکیباں کوں سرائیکی اچ ترجمہ گھدا گئے جنہاں وچوں کجھ کتاب دے اخیر تے ڈے ڈتے گِن۔ ساڈا مقصد سرائیکی زبان دے دامن کوں کھلا کرن تے ایکوں علمی تے فنی زبان بناون دی ہے“(۱۱)

سرائیکی زبان کوں علمی اتے فنی درجے تک گھن آون وچ بلاشبہ ترجمہ نگاری پُل دا کم کریندی پئی ہے اتے اجوکے ویلھے ویسے وی ترجمے دی اہمیت تو انکار نی کیتا ونج سگدا۔ہن ترجمہ فن اتے سائنس دا درجہ رکھیندے اتے ترجمے راہیں زباناں اعلیٰ علمی ادبی خیالات افکار‘ نظریات کنوں استفادہ کریندین۔ ”تنقیدی دبستان“ دا سرائیکی ترجمہ‘ سرائیکی تنقید وچ مشرقی اتے مغربی تنقید نظریات بارے جان کاری دا اہم ذریعہ بنسی۔

قلمی نسخہ ملکیہ حبیب فائق۔ نظام دی وار بارے شوکت مغل ہوراں اپنے تحقیق لسانی حوالے نال تنقیدی نظر پیندے ہوئے بیان کریندن جو شاعر دی زبان اُبھیچڑی ڈسدی ہے تے اے زبان عبدالحکیم۔ شورکوٹ تے جھنگ دے علاقیاں وچ بولی ویندی ہے نظم واقعاتی تے مقامی ہے تے ایہہ سرائیکی دی پہلی شہراآشوب ہے۔ سرائیکی دا لسانی مستقبل انہاں دا اینجھا مضمون ہے۔ جینکوں اساں سرائیکی لسانی جائزے بارے تر دی جھات آکھ سکدوں کیوں جو ایں مضمون وچ انہاں بہوں ساریاں لسانی تحقیقاں دا اعادہ کیتے جنہاں دا اہم بحثاں بارے او آپ اپنے مختلف مضموناں وچ بھرواں نقطہ نظر بیان کر چکن البتہ مضمون دے چھپکڑ تے ہک مفید Suggestive سجھاونی ڈیندن جو:

”سرائیکی لکھاریاں بالخصوص شاعراں کوں اپنے شعری مجموعے دے چھپکڑ تے اپنے ورتئیے لفظاں دی فرہنگ/نعت شامل کرنی چاہیدی اے تاں جو سرائیکی لسانیات تے لغت سازی دا کم اگوں ٹرے۔(۲۱)

ایں حوالے نال اساں آکھ سگدے ہیں جو پروفیسر شوکت مغل رجحان سازی دے Sujjestive وی ڈیندن۔

پداں وچ (بمعنی ”حمد“) سرائیکی زبان دی منڈھ پاند‘ نورر نامہ۔ ہک تجزیاتی مطالعہ‘ دیوان غالب تے سرائیکی زبان‘ تجزیاتی مطالعے دا حاصل ہے جاں جو ”کَواتے کنوا“ وچ چھیکڑی مضمون سرائیکی ادب ریت تے روایت۔ ہک تجزیاتی مطالعے دا اہر ہے جیندے بارے پروفیسر شوکت مغل لکھدن:

”سرائیکی ادب۔ ریت تے روایت‘ سرائیکی دے تنقیدی تے تحقیقی ادب وچ ہک بہوں وڈا اضافہ ہے اے کتاب مصنف دی کئی سالاں دی محنت دا ست ہے اے کتاب ناں صرف اج دے نقاداں کوں راہ لیسی بلکہ مستقبل وچ لکھن آلیاں کوں منزل در ٹرن دی راہ وی ڈکھیسی“(۳۱)

پروفسیر شوکت مغل سرائیکی ادب وچ انہاں تحقیق اتے تنقید نگاراں وچوں ہن جنہاں دا کم خاص اہمیت رکھیندے۔ انہاں سرائیکی دے لسانی مسائل کوں جاتے سنجاتے تے انہاں مسائل دا ممکنہ حل وی پیش کیتے۔ انہاں وقت دی ٹور کوں سمجھیئے تے سرائیکی تہذیبی‘ ثقافتی‘ ادبی‘ تے علمی نظریات دے حوالے نال ہمیش نویں تبدیلی کوں ست بسم اللہ آکھئیے انہاں اپنیاں لکھتاں راہیں سرائیکی زبان بارے بہوں سارے فکری مغالطیاں کوں دور کرن دی کوشش کیتی اے تے اپنی تنقید وچ خاص توازن رکھیندن۔

وفات

٣ جون ٢٠٢٠ء ملتان

حوالے

۱) ایم سلطانہ بخش‘ ڈاکٹر، مرتبہ، ”اردو میں اصول تحقیق“ جلد دوم‘ ورڈزوزن پبلشر‘ جنوری ۵۹۹۱ء،ص:۱۱

۲) ملک حسن اختر‘ ڈاکٹر‘ ”تہذیب و تحقیق‘ لاہور‘ یونیورسل بکس اردو بازار ۵۸۹۱ء، ص:۵۱

۳) محمد اسلم رسولپوری، ”نتارے‘‘ملتان‘ سرائیکی ادبی بورڈ‘ ۹۰۰۲ء،ص:۷۱۱

۴) شوکت مغل‘ پروفیسر‘ ”کو اتے کنوا“ ملتان‘ سرائیکی ادبی بورڈ‘ ۱۰۰۲ء،ص:۷۹۱

۵) شوکت مغل‘ پروفیسر‘ ایضاً، ص۸۰۲

۶) شوکت مغل‘ پروفیسر‘ ”افادات“ ملتان‘ سرائیکی ادبی بورڈ‘ ۱۰۰۲ء،ص:۳۰۱

۷) شوکت مغل‘ پروفیسر‘ ایضاً، ص:۳۰۱

۸) شوکت مغل‘ پروفیسر‘ ”پچھیرا“ ملتان‘ سرائیکی ادبی بورڈ‘ ۹۰۰۲ء، ص:۷۳۱

۹) شوکت مغل‘ پروفیسر‘ ”اردو میں سرائیکی زبان کے انمنٹ نقوش“ ملتان‘ جھوک پبلشرز‘ ۸۰۰۲ء، ص:۰۳۔۹۲

۰۱) اسلم رسول پوری، ”نتارے“ ملتان سرائیکی ادبی بورڈ‘ ۹۰۰۲ء، ص:۶۲۱

۱۱) شوکت مغل‘ پروفیسر‘ مترجم، ”تنقیدی دبستان“ از: ڈاکٹر سلیم اختر، ملتان‘سرائیکی ادبی بورڈ‘ ۸۹۹۱ء،ص:۷

۲۱) شوکت مغل‘ پروفیسر‘ ”کو اتے کنوا“ ملتان‘ سرائیکی ادبی بورڈ‘ ۱۰۰۲ء،ص:۳۲

۳۱) شوکت مغل‘ پروفیسر‘ ایضاً،ص:۸۸۲

(اقتباس از کتاب: ‘‘سرائیکی تنقیدی شعور’’۔ مصنف: ڈاکٹر خالد اقبال)

MubasherKaleem (talk) 15:02, 12 June 2019 (UTC)