ٻٹ کڑاک دے خالق سئیں میاں انیس دین پوری
سئیں میاں انیس دین پوری ہِک شخص نی ہِک عہد دا ناں اے، سئیں کوں سرائیکی دے پہلے کالم نویس ہووݨ دا شرف تے اعزاز حاصل اے ، چنڳے لکھاری ہووݨ دے نال نال آپ کتنے ساد مرادے آدمی ہَن ؟ انہائیں ڳالھیں دا ذکر اڳوں جُٖل تے اپݨے ذاتی یاد داشتیں وچ کریساں۔ میں ایں ویلھے میاں انیس دین پوری دی قلم کاری دے بارے ݙسݨ چہنداں جو اُنہاں اپݨی صحافت دا آغاز روزنامہ کوہستان توں کیتا، بعد اِچ امروز نال وابستہ تھی ڳے ، ایندے نال نال انہاں انگریزی اخبار وچ وی لکھݨ شروع کیتا۔ 11 جون 1990 کوں پہلا سرائیکی اخبار ’’جھوک‘‘ خان پوروں شروع تھیا تاں او اپݨی جھوک اِچ آ ڳے۔ اُنہاں کھل ہس یعنی ’’ ٻٹ کڑاک‘‘ جینکوں اردو آلے مارکہ ’’طنز و مزاح‘‘اکھیندن ،دے ناں نال لکھݨ شروع کیتا ۔ اے کالم اتنا مشہور تھیا جو پڑھݨ آلے ایندا انتظار کریندے ہن ول اے وی تھیا جو جھوک دے اداریے تے کالم دی ٹرانسلیشن انگریزی اخبار ڈان وچ شفقت تنویر مرزا کریندے رہ ڳے تے اے لکھتاں سرائیکی توں انگریزی دے وچ وی شائع تھیندیاں ریہاں ۔سئیں میاں انیس دین پوری کوں اردو، انگریزی تے سرائیکی دے نال نال سندھی دا وی ٻہوں مطالعہ ہئی ، او سندھی اخبار ، رسالے تے کتاباں باقاعدگی نال منگویندے ہن تے پڑھدے ہن، انہاں دے کتب خانے احٖ وی او کتاباں موجود ہوسن۔
میاں صَیب کتاب دوست ہن، انہاں کول 50 سال پہلے دے رسالے تے اخباراں وی میں ݙٹھیم، کتابیں دا تاں کوئی حد ٻناں کائناں ہئی، لائبریر بھری پی ہئی، میاں صیب کھل ہس ، ٹوک مذاق تے اپݨی ٻٹ کڑاک وچ ٻہوں وݙیاں وݙیاں ڳالھیں کر ویندے ہن، اُنہاں دے لکھتیں وچ تاریخ ، زبان، ثقافت تے ادب بھریا پے۔جیویں جو کالم دی تعریف اے ہے جو ایندے وچ احٖ دی ڳال ہووے ، احٖ دا حال حویلہ ہووے، کل دی غزری وہاڑی دا ذکر ہووے ،جینکوں انگریزی آلے مارکہ کرنٹ ایشوز اکھیندن ، او وی ہوون، میاں صَیب دے سارے کالم انہاں حوالیں نال اِن۔ ٻٹ کڑاک دی کتاب دیر نال چھپݨ دی وجہ وی ایہا ہے جو میاں صَیب ایں ڳال تے راضی نہ تھیندے ہن ، او اکھیندے ہن کہ کالم کرنٹ ایشوز تے ہوندن ’’ رات ڳئی بات ڳئی‘‘ وانگے انہائیں دی اتنی حیثیت کائنی۔ او اکھیندے ہن جو میں اپݨے وسیب دی ہک الگ تاریخ لکھݨ چہنداں ، میݙی اصل کتاب او ہوسے ، پر میاں صَیب کتاب ناں لکھ سڳیے ، ول اُنہاں دی اکھیں دا اَپریشن تھی ڳیا ، اساں اپݨاں اصرار جاری رکھیا تے وݙی مشکلیں نال اُنہاں کجھ اخبار اساں کوں چا ݙتے جو انہائیں کوں کمپوز کروائو، بعد اِچ اُنہاں کجھ کالم اسا کوں اخباریں اِچوں کٹ تے ݙتے، ہُݨ مسئلہ اے ہے جو جیرھے کالم انہاں کٹ تے ݙتن انہاں تے تاریخ درج کائنی، البتہ جیرھا اخباراں ہن انہائیں دی تاریخ کالم دے تلے آ ڳی اے۔ چنڳی ڳال تاں ایہا ہئی جو اے کتاب انہائیں دی حیاتی وچ شائع تھیوے ہا ، او خود ݙیکھ تے خوش وی تھیون ہا تے غلطیں دی درستی وی کر ݙیون ہا ۔
میاں صَیب دے کالمیں بارے اساں ڈھیر سارے سنگتیں کنوں تاثرات لکھواوݨ چہندے ہاسے ۔ میاں صَیب خود وی فرمیندے ہن جو میݙے کالمیں بارے خطوط دا ٻہوں وݙا ذخیرہ موجود اے، درجنیں دے حساب تے چٹھیاں سئیں سید انیس جیلانی دیاں ہِن ، جو کہ بھرپور تبصرے دی حیثیت رکھیندن ، پر میاں صَیب اپݨی حیاتی اِچ او چٹھیاں اساݙے حوالے نہ کر سڳیے جیندی کمی احٖ میں محسوس کرینداں تے میکوں احساس تھیندا پے جو اتنے وݙے بندے دے لکھتیں بارے میں کیا تبصرہ کراں؟ اے ٹھیک اے جو کجھ لکھاریں توں ہݨ وی کوشش کر تے لکھوایا ونڄ سڳدے ،پر اے کتاب ول لیٹ تھی ویسے ۔میں اپݨے آپ تے ٻوجھ سمجھداں تے اے وی سمجھداں جو ایں ویلھے تئیں اللہ دے فضل نال سینکڑاں کتاباں سرائیکی ماء ٻولی دی محبت اِچ اساں شائع کیتن ، ڈھیر ساریاں کتاباں ایجھے لوکیں دیاں وی ہن جنہائیں کوں اساں ڄاݨدے وی نہ ہاسے ، انہاں آ تے سرائیکی ماء ٻولی نال محبت دا حوالہ ݙتا ، اساں تعمیل کیتی پر ہک او شخصیت جئیں اساݙے نال جھوک اِچ اتنا وݙا عرصہ کم کیتے تے کہیں پا پیسے دی لالچ دے بغیر کیتے ، انہاں کوں اساݙے نال کوئی غرض ، طماں وی نہ ہئی، انہاں جو کیتا اپݨی سرائیکی ماء ٻولی دی محبت سانگے کیتا ، کیا اساݙے اُتے لازم نی جو اساں ایجھے عظیم شخص دی کتاب شائع کروں ؟ میں ہِیں سانگے وی کتاب جلدی چھاپݨ چہنداں جو حیاتی دا کوئی پتہ کائنی ، اللہ کرے جھوکاں وسدیاں رہن پر اساں تاں کتاب ݙیکھ تے ونڄوں۔
پچھلے ڄہاڑے اسلامیہ یونیورسٹی بہاولپور سرائیکی شعبے دے کجھ طالب علم جھوک آئے ودے ہن ، اتفاق نال میں ڳال سئیں میاں انیس دین پوری دے لکھتیں بارے کریندا ٻیٹھا ہم ، میݙی ڳال سُݨ تے ہک طالب علم الا پیا تے آکھیُس جو میں تہاݙے ڳالھیں کنوں ݙاڈھا متاثر تے خوش تھیاں ، پر میں اپݨے دل آلی ڳال ݙساں جو میاں انیس دین پوری دا ناں اپݨی ساری حیاتی اِچ میں تہاݙے منہ سݨیے، میں نی ڄاݨدا میاں انیس دین پوری کون اے ؟ تے او کیا لکھدا رہ ڳے؟ میں آکھیا پُتر ، قصور تہاݙا نی ، قصور تاں یونیورسٹی دے انہاں لوکیں دا ہے جنہاں ناںتاں جھوک بارے ریسرچ کرائی اے تے ناں میاں انیس دین پوری بارے۔ ہاں! البتہ انہاں ریسرچ کرائی اے تاں انہاں چیزیں دے بارے وچ جنہاں دے نال انہائیں دے اپݨی ذاتی دلچسپی ہئی، انہائیں چنڳے پوݨے یا ضروری غیر ضروری دا سندھا نی رکھیا ، میں تہاکوں ݙسݨ چہنداں جو جھوک اخبار تقریباً ہِک درمیانے سائز دی کتاب دا مواد ہر روز ݙیندے، اینکوں پنجوی سال تھی ڳن ، تساں آپ حساب لائو چا جو ایندے وچ کتنے کتابیں دا مواد آ ڳیا ہوسے؟ پر پاکستان دی کہیں یونیورسٹی تے کہیں شعبے کوں اے توفیق نی تھی جو او ایندے بارے تحقیق کراون ہا ، چلو باقی شعبے کوں چھوڑو ، سرائیکی شعبے وی کجھ نی کیتا، ہک واری طالب علم توں جھوک دیاں فائلاں ، ریسرچ دے ناں تے منگوایاں ول ریسرچ وی ڳئی تے فائلاں وی لوک پُچھدے ودن۔ سوال اے ہے جو سرائیکی شعبہ کیرھے مرض دی دوا اے ؟ میں تہاکوں ݙسݨ چہنداںجو بھانویں بہاولپور دا شعبہ ہووے یا زکریا یونیورسٹی دا یا سرائیکی لیکچرر دے آسامیں دا مسئلہ ہووے اے سارا کجھ جھوک کرائے۔ ایندے باوجود شعبے وچ ٻیٹھے ہوئے لوک جھوک نال اللہ واسطے دا ویر رکھیندن، ویر دی وجہ میکوں ایں توں علاوہ احٖ تک کوئی نظر نی آئی جو جھوک تے ریسرچ کرائی ڳی تاں ول طالب علم دے نال نال تاریخ دانیں کوں وی ہک سوال مل ویسے جو ہک غریب ادارے دے لوکیں اپݨی مدد آپ دے تحت اتنا وݙا کم کر ݙتے تے سرائیکی دے ناں تے اتنیاں موٹیاں تنخواہیں گھن تے تساں کیا کیتے؟
نوجوانو ! میاں انیس دین پوری تاریخ ساز ہستی ہووݨ دے نال نال ہِک تاریخ وی ہن ، او جئیں ویلھے الیندے ہن تاں انہائیں دی زبان اِچوں یادیں دے پُھل کِردے ہن، میں تہاکوں ݙسݨ چَہنداں جو انہائیں کوں ملݨ دی ہر ویلے سِک ہوندی ہئی، میں ملتانوں خان پور ونڄاں ہا تاں دین پور شریف میاں صَیب کول حاضری ضروری تھیندی ہئی ۔ طارق خان جتوئی ، نور تھہیم، مقصود دھریجہ تے نذیر بذمی میاں صَیب کول ڳے ٻیٹھے ہاسے ، اوں ڄہاڑے اخبار اِچ دیرہ اسماعیل خان بم دھماکے دی خبر آئی پی ہئی، میاں صَیب فرمایا جو اے کیہو جی مسلمانی اے ؟ جو مسلمان مسلمان کوں مسلمانی دے ناں تے قتل کریندا پے ، مسیتاں، امام بار گاہیں تے اولیاء اللہ دے مزار محفوظ کائنی، انہاں ڳالھ سݨائی جو مولانا عبید اللہ سندھیؒ دی اماں سئیݨ چھیکڑی وقت تئیں مسلمان نہ تھئے ہن ، او پنجابی الاوݨ آلی سِکھ ہئی تے چھیکڑی عمراں وچ مولانا عبید اللہ سندھیؒ اپݨی اماں سئیݨ دے نال دین پور شریف رہندے ہن ، مولانا صَیب دا ہر سویل کوں اے معمول ہئی جو اپݨی اماں دے پیریں تے ہتھ رکھیندے ہن تے ولا اپݨے ہتھ کوں چُم تے اکھیں نال لیندے ہن۔ مولانا صَیب دی اماں سئیݨ ݙاڈھی کوڑیل ہئی تے او مولانا صَیب کوں ’’مُسلا ‘‘آکھ تے مندے وی ݙیندی ہئی،ہک واری دین پور شریف دے لوکیں ݙٹھا جو مولانا گھر دے اندروں ٻاہر بھڄ تے نکلین، او اڳوں بھڄدے ویندن تے ماء جُتی چا تے پِچھوں بھڄدی ویندی ہئی، ولا ماء ہتھوں چھوڑ کھلا ماریے ، مولوی صَیب کوں کنڈ ا چ ونڄ لڳے ، مولانا صیب جُتی چا تے چُمی اے تے ولا اماں سئیݨ کوں چا ݙتی اے تے پنجابی اِچ آکھیے ’’ اماں جی ہور مار لو‘‘ ، اے ہے انسانیت ۔ میاں صَیب اپݨی ڳال کوں اڳوں ودھیندے ہوئے فرمایا جو میݙے ݙاݙا سئیں حضرت خلیفہ غلام محمد دین پوری دا وصال 24 مارچ 1936 کوں تھیا ، انہاں مولانا عبید اللہ سندھی دے نال رل تے تحریک آزادی اِچ ودھ چڑھ تے حصہ ڳھدا ، ہِک واری گاندھی جی سندھ ویندے پے ہن ، خان پور ریلوے اسٹیشن تے میݙے ݙاݙا سئیں انہائیں کوں طعام تے کھیر بھڄوایا ، میݙے ݙاݙے سئیں تے ابے سئیں دے لنگر وچ مسلمانیں دے نال نال غیر مسلم وی امدے ہن، میاں صَیب ݙسیندن جو ڈھیر لوک میݙے ابّا سئیں مولانا عبدالہادی کول کمیں کاریں سانگے امدے ہن، کوئی تعویز پُھل تے کوئی سفارشی رُکیں دی منگ کریندا ہا، انہاں وچ مسلم غیر مسلم سب لوک شامل ہوندے ہن۔ غیر مسلم دا ابا سئیں خاص خیال رکھیندے ہن، ہِیں سانگوں جو انہائیں دے دل اِچ اے ڳال نہ آوے جو مسلمان فرق رکھیندن۔ احٖ جیرھا کجھ مولوی کریندے پن کیا ہِیندا ناں مسلمانی اے ؟ کیا ہِیندا ناں اِسلام اے؟ کیا ہیندا ناں انسانیت اے؟ اے لوک مسلمانی تے دانگ اِن۔ انہائیں دی وجہ توں سارے جڳ جہان اِچ مسلمان ذلیل خوار تے رسوا تھی ڳن۔
سئیں میاں انیس دین پوری دی لکھت بارے میں اتنا آکھساں جو ہر او لکھت طاقت ور ہوندی اے جیندے وچ مقامی محاورے، اکھاݨاںتے مثالاں ݙتیاں ڳیاں ہووِن۔ ہر او لکھت من بھانوݨی چسولی تے سوادی ہوندی اے جیرھی سادہ ہووے، پڑھݨ آلے کوں فوری سمجھ آ ونڄے تے او لکھت اپݨے پڑھݨ آلے کوں ہک پل سانگے وی آپ توں پرے ناں تھیوݨ ݙیوے، اے وی ہووے جو کجھ لوّظ سوہݨے تے من بھانوݨے ہوون، لوّظیں دے وچ گرائمر ہووے، جملے سادہ تے مختصر ہوون جئیں ویلے میں میاں انیس دین پوری لکھت پڑھداں تاں میکوں ایہے ساریاں خوبیاں اوندے وچ نظر امدین، صحافت دے استاد ݙسیندن جو صحافت دے ترائے اصول اِن، انہائیں وچوں ہِک انفارمیشن، ݙوجھی ایجوکیشن تے تریجھا انٹر ٹینمنٹ ۔ ٻٹ کڑاک تُساں پڑھو تہاکوں کہیں نہ کہیں ڳال بارے آگاہ کیتا ویندا پیا ہوسے ، ولا اڳوں او لکھت تہاکوں کہیں ڳال بارے ݙسیندی پی ہوسے ، تعلیم ݙیندی پی ہوسے تے دڳ ݙکھیندی پی ہوسے۔ ولا تساں سارا کالم پڑھو تساکوں کتھائیں بور نہ تھیسو، ڳال دی ڳال ہوسے کھل ہس دے کھل ہس تے تعلیم دی تعلیم۔ ہِیں سانگے میں اکھینداں کہ میاں انیس دین پوری صحافت دے انہائیں سارے اصولیں تے پورے لہندن ۔ میں اے وی آکھداں جو جیہے لکھاری روز روز نی صدیاں بعد پیدا تھیندن تے ول میں اے ڳال وی کرینداں جو حیاتی دے ہر میدان اِچ قابض قوتاں جیرھیاں اساکوں تے اساݙے لکھاریں کوں کجھ نی سمجھدیاں تے آپ کوں آپ وݙا ’’اوز بک خان ‘‘ سمجھدن میں انہائیں کوں چیلنج ݙینداں جو او میاں انیس دی لکھت وانگے ہک تحریر لکھ ݙکھاوِن۔
جیویں جو میں پہلے آکھ آیاں سئیں میاں انیس دین پوری ہک شخص نی ہک عہد دا ناں اے۔ میݙی نِکی جہی لکھت انہائیں دے اتنے وݙے کم دی پورائی نی کر سڳدی، انہائیں دے کم تے تحقیق دی ضرورت اے ، ریسرچ دی ضرورت اے، یونیورسٹیاں ایں پاسے توجہ کرن تے جے توݨیں وطن وسیب آزاد نی تھیندا ، اسیݙا اپݨاں صوبہ نی بݨدا او توݨیں سرائیکی لکھاری لکھدے رہن ، وسیب دی سنڄاݨ تے وسیب دے حق حقوق سانگے لکھدے رہن، جیویں سئیں میاں انیس دین پوری لکھدے رہ ڳن، سچ تاں اے ہے جو میاں انیس وݙا بندہ ہا، لبرل سوچ دا عظیم لکھاری ، عظیم دانشور تے وسیب دا ہک عظیم انسان دوست سئیں میاں انیس دینپوری 14 فروری 2014ء کوں اللہ کوں پیارے تھی ڳیا تے انہاں کوں دین پور شریف دے تاریخی قبر ستان اِچ سپرد خاک کیتا ڳیا۔جیویں خوشبو اپݨاں تعارف آپ ہوندی اے ، ایویں سئیں میاں انیس دین پوری دی لکھت وی اپݨاں تعارف آپ اے ،چھیکڑ اچ میں اے آکھساں جو سرائیکی لکھاری اللہ سئیں کنوں جو دل آوے منگن پر اے ضرور منگن جو اللہ سئیں آں ! اساں کوں میاں انیس دین پوری سئیں وانگے لکھݨ دا ݙا سکھا
سرائیکی کالم نگاراور ایم فل سرائیکی سکالرمحمد الیاس نوناری نے میاں انیس دین پوری کی ادبی خدمات کا تجزیاتی مطالعہ پر ایم فل میں ایک تحقیی مقالہ پر کام کیا ہے۔
وسریاں یاداں
لکھوخواجہ فرید سئیں فرمائے ’’ یاد آوم یار دے رلڑے ، نِت پوم کروپ کللڑے ‘‘ ۔ یاداں وی کیا غضب دی شئے ہِن ۔ بندہ جیں ویلھے وسریئے یادیں کوں ولا یاد کریندے تاں ہاں مُٹھ وچ آ ویندے ۔ جیں ویلھے میں جھوک دے پندھ کوں یاد کرینداں تاں میکوں سُدھ پمدی اے جو 11 جون 1990ء کوں اپݨے شہر خانپوروں میں نے منیر دھریجہ صیب پہلا سرائیکی اخبار جھوک شروع کیتا تاں اوں ویلھے ٻہوں سارے لوک اساݙے نال تھئے ، جون دا مہینہ ، سخت گرمی تے ولا رات ݙینہہ اخبار دے کم دا باری بار ، پر ہِک جذبہ ہا ، ہک جنون ہا ، کہیں شئے دی پرواہ نہ کریندے ہاسے توݨے پگھر پیریں تئیں وہندا پیا ہوندا ہئی ، ولا وی کم کوں جُتے پئے راہندے ہاسے ۔ نواں اخبار ہئی ، نواں تجربہ ہئی ، ایں توں پہلے سرائیکی اخبار دا کوئی نمونہ یا ماڈل اساݙے سامݨے نہ ہئی ۔ جھوک اپݨی جاہ تے تاریخ وی ہا تے تاریخ ساز وی ۔ جھوک اخبار روائتی اخبار نہ ہا بلکہ روائتاں بݨاوݨ دا کم کریندا پیا ہا ۔ جھوک دے قافلے اچ سرائیکی ماء ٻولی دی محبت اچ ڈھیر سارے لوک شریک ہَن ۔ کجھ دے ذاتی مقصد وی ہوسن پر جھوک دا جیڑھا وݙا قافلہ ہا، اوندے ا چ اکثریت سرائیکی ماء ٻولی نال محبت کرݨ آلیں دی ہئی ۔ انہاں اچ ہِک ٻہوں وݙا ناں سئیں میاں انیس دین پوری دا ہا۔
نواں اخبار، نواں تجربہ
لکھوجیویں میں پہلے آکھ آیاں جو سرائیکی دا پہلا تے نواں اخبار ہا ، سرائیکی خبراں نویں سروں لکھیندیاں پیاں ہَن ، سرائیکی ہیڈ لائن تے سرخیاں نویں سروں بݨدیاں پیاں ہَن ، اداریہ نویں سروں لکھیندا پیا ہئی ، کرنٹ ایشو تے مضمون وی نویں سروں لکھیندے پئے ہَن ،ایویں سرائیکی دے وچ پہلے کالم لکھݨ دا کوئی رواج نہ ہئی ۔ سئیں میاں انیس دین پوری سرائیکی دے پہلے کالم نگار دے طور تے جھوک وچ لکھݨ شروع کیتا ۔ میاں صیب دا وی پہلا تجربہ ہئی، ایں توں پہلے او انگریزی اخبار تے اردو اخباریں واسطے لکھدے ہَن ۔ سرائیکی اچ انہاں ’’ ٻٹ کڑاک ‘‘ دے ناں تے کالم شروع کیتا ، جݙاں انہاں دا پہلا کالم چھپیا تاں پہلے ݙینہ توں ای او کالم پڑھݨ آلئیں دے دِل کوں بھا ڳیا۔ تے لوک ٻٹ کڑاک پڑھݨ دے ہیلکے تھیندے ڳئے۔ کالم اچ حالات و واقعات دی سچائی دے نال نال خالص سرائیکی زبان دا جیرھا سواد ہئی ، اوں لوکیں کوں دیوانہ بݨا گھدا ۔ ول ایہ تھیا جو جھوک دے دفتر روزانہ ہک ݙو بندے ایہو جہے امدے ہَن جیڑھے اکھیندے ہَن جو اساں سئیں میاں انیس دین پوری دی زارت کرݨی اے۔
ٻٹ کڑاک دا نشہ
لکھو’’ ٻٹ کڑاک ‘‘ دا موضوع وسیب ، وسیب دے لوک ، وسیب دی زبان ، ثقافت تے خاص طور تے وسیب دے دیہاتیں اچ رڑھ راہکی کرݨ آلے لوکیں دے مسئلے تے انہاں دے ݙکھ پاپ ہوندے ہَن ، جو وی پڑھدا ہئی، انہاں وچوں ہر بندہ ایہو کجھ آکھدا ہئی جو کالم ا چ میݙے دل دی تے میݙی ڳالھ کیتی ڳئی اے ۔ ہولے ہولے سئیں میاں انیس دین پوری دے کالمیں دی ہوک وسیب توں ٻاہر نکل تے سارے جڳ جہان اچ پُڄݨ پئی ڳئی ۔ اوں ویلھے جھوک دی اپݨے سارے وسیب اچ سرکولیشن ڈھیر ہوندی ہئی ۔ نال اے وی ہئی جو اساں ڈاک دے ذریعے سینکڑاں اخبار سارے ملک اچ انہاں لوکیں کوں بھڄیندے ہاسے جیڑھے سرائیکی ماء ٻولی نال محبت کریندن ۔ ول ایہ وی تھیا جو جھوک ہِک سوکھڑی تے سوغات بݨ ڳیا ۔ جے کوئی سرائیکی سعودی عرب توں امدا پے، دبئی توں امدا پے ، امریکا توں امدا پے یا برطانیہ توں امدا پے تاں انہائیں دے سنگتی فرمائش ایہ کریندے ہَن جو واپسی تے سرائیکی اخبار جھوک ضرور گھن آویں۔ ایویں میانوالی دے سنگتی پروفیسر سلیم احسن ݙسیندن جو میکوں نویں دلی ہندوستان اچوں میانوالی ایسوسی ایشن دے سنگتیں دی فرمائش جھوک اخبار ہوندی ہئی تے میں جݙاں ہندوستان ڳیم تاں او سارے اخبار اپݨے نال چا ڳیم جیرھے تُساں میکوں ݙاک دے ذریعے میانوالی بھیڄے ہَن ۔ میں آکھݨ اے چاہنداں جو جھوک دی معرفت میاں انیس دین پوری سئیں دے کالم دیاں دُھماں سارے جڳ جہان اچ پُڄ ڳیاں ہَن ۔ سئیں انیس شاہ جیلانی ، سئیں دلشاد کلانچوی ، سئیں امداد نظامی تے کوئٹہ وچ میزان اخبار دے ایڈیٹر ہوندے ہَن ( انہاں دا میکوں ناں وسر ڳے ) اے سارے لوک میاں صیب دے کالمیں دے دیوانے ہَن تے ایں طرح سینکڑاں نی بلکہ ہزاراں لوک میاں صیب دے کالمیں دا ذکر وݙی محبت نال کریندے ہَن ۔ جے کہیں ڄہاڑے کالم نہ چھپ سڳے ہا تاں ول لوک فون کر تے پُچھدے ہَن ’’ سئیں خیر تاں ہے ، کالم نی آیا، احٖ تاں اساݙا اخبار پڑھݨ دا نشہ پورا نہ تھیا ‘‘ ۔
میاں صیب دی سادگی
لکھوسئیں میاں انیس دین پوری ٻہوں وݙے خاندان دے فرد ہووݨ دے باوجود اصلوں سادہ زندگی گزریندے ہَن ۔ دین پور شریف دے خانوادے کوں کون نی ڄاݨدا ، آپ دا تعلق اوں خاندان نال ہئی توݨیں جو آپ پیرانِ پیر ہَن پر میاں صیب پیری مریدی توں ہمیش پرے رہندے ۔ موٹے کپڑے پیندے ہَن ، سائیکل تے سفر کریندے ہَن ، غذا اصلوں سادہ ہئی ، ݙاڈھے مُحت آلے انسان ہَن ۔ جھوک تے آون ہا تاں ساریں کوں مِلدے ہَن ، خیر خوش کریندے ہَن تے سب دا حال حویلہ گھن تے سامھے کُرسی تے تھی ٻہندے ہَن ، میں کئی واری آکھیا جو تُساں میݙی کُرسی تے ٻہو ، میاں صیب آکھدے ہَن جو اے کݙاہیں نہ تھیسے ، میں تہاݙے سامݨے ٻیٹھاں ، سوہݨاںلڳداں ۔ میں کئی واری ݙٹھا جو وسیب دے کجھ لوک دفتر دے سامھے لنگھدیں ہوئیں میاں صیب کوں ݙیکھ تے، بھڄ تے آون ہا ، میاں صیب دے پیریں پوون ہا پر میاں صیب ہر غریب امیر کوں تھٻا بھر تے اُتے اُٹھا کھڑیندے ہَن ، ولا بھاکُل پا تے مِلدے ہَن تے اکھیندے ہَن جو میں ایں قابل کائنی ، ایہ کم نہ کیتا کرو ، وݙی ڳالھ تاں ایہ ہے جو او پیر ، عالم تے زمیندار گھراݨے نال تعلق رکھدے ہَن پر ہمیشہ انہاں اپݨی زبان تے اپݨے قلم دے ذریعے جو درس ݙتا ، او ایہ ہئی جو جیرھے چنڳے پیر ، چنڳے عالِم تے چنڳے وݙکے ہِن ، اساں انہائیں دے جُتی جوڑ ہیسے پر مَکری مُلاں ، ٹھڳو پیر ، ظلمی جاگیردار توں اساں تیز گام آنگے پرے بھڄدوں ، میاں صیب اپݨے ہر عقیدت مند ، ہر مِلݨ آلے کوں ایں ڳالھ دا باقاعدہ درس ݙیندے ہَن ، تُساں آپ کوں آپ سنڄاݨو ، تُساں آپ کجھ ہیوے، جنہاں دے پیریں پمدو ، انہائیں دے پَلے کجھ کائنی۔ او جیڑھی ڳالھ اکھیندے ہَن یا جو کجھ لکھدے ہَن ، اوندے اُتے عمل وی کریندے ہَن ۔
جھوک دی یاد
لکھواخبار دی سرکولیشن دے مسائل دی وجہ توں اساں فیصلہ کیتا جو جھوک کوں خانپور دے نال ملتانوں شروع کیتا ونڄے ، ایں سلسلے اچ اساں ساریں سنگتیں نال صلا ثواب کیتی ۔ ساریں سنگتیں آکھیا جو ٻہوں چنڳا فیصلہ اے ، ماشااللہ کرو، بسم اللہ کرو پر میاں صیب چُپ کر ویندے ہَن ، انہائیں دی خاموشی دے اندر وی وݙا خطاب ہئی ، ہک ڄہاڑے میں آکھیا سئیں تُساں کُھل تے اپݨے دل دی ڳالھ نی ݙسیندے، تہاکوں اے فیصلہ چنڳاں نی لڳدا تاں اساکوں ݙسو ۔ میاں صیب آکھیا جو تُساں فیصلہ کیتے ، تُساں اینکوں بہتر سمجھدو ، میں تہاݙا دل نی تروڑݨ چہندا پر خانپور دیاں رونقاں ویندیاں راہسن ۔ میں آکھیا سئیں ایندا مطلب ایہ ہے تُساں چہندو جو اساں نہ ونڄوں ۔ میاں صیب آکھیا کہ میں ولا وضاحت کرینداں جومیں رُکیندا نی ، تُساں آپ سوچو جو جھوک خانپور دا کیا تھیسے ؟ہُݨ تُساں فیصلہ کر چکو تاں ماشااللہ کرو ، اساݙیاں دعائیں تہاݙے نال اِن ۔ ول اساں ݙٹھا جو میاں صیب دے وِپرے تے جھورے غلط نہ ہَن ۔ جھوک خانپور دے رونقیں دے وچ فرق آ ڳیا ، ول میکوں کجھ سنگتیں ݙسیا جو میاں صیب ہُݨ شہر آوݨ کیتے دین پور چوک توں دو آبہ پُلی تے ولا ٹرنک بزار آلے پاسے اپݨے دفتر آ ویندن تے جیڑھے پاسے جھوک دا دفتر اے یعنی شاہی روڈ آلے پاسوں کائنی امدے ۔ میں آکھیا الاہے کیا ہوسے ؟ چلو خانپور ویساں تاں پُچھساں ، میں ملتانوں گھر ڳیا ، ولا سئیں نور تھہیم تے رئیس مختیار کھوکھر دے رَلے دین پور شریف ڳیوسے ۔ میں میاں صیب کوں آکھیا’’ سئیں تُساں جھوک تاں کیا شاہی روڈ آلا رستہ وی چھوڑ ݙتے ،کوئی ناراضگی اے ؟ میاں صیب فرمایا ظہور سئیں! تُساں ملتان جھوک لݙا ڳیو تے منیرݨ سئیں اللہ کوں پیارے تھی ڳن ، میں ہُݨ اُتھوں لنگھاں تاں میݙا ہاں گُھٹیندے ، میں اوہو بزار وی وینداں پر کہیں ویلھے جھوک دی ،تہاݙی تے منیر سئیں دی یاد آ ونڄے تاں ݙوجھے پاسوں لنگھ وینداں ۔ ‘‘
ریڈیو نال یاری
لکھومیاں صیب ریڈیو سُݨݨ دے ݙاڈھے شوقین ہَن ، ولا دور ٹی وی دا آ ڳیا ، انہاں ول وی ریڈیو نال یاری نہ چھوڑی ۔ او ݙسیندے ہَن جو ریڈیو ٹی وی توں وی ودھ چنڳاں ہے ، اساں آکھیا : سئیں ! او کیویں ۔ انہاں آکھیا جو پالے دی مُد کوں بندہ بھانویں سوڑ اچ منہ لُکئی پیا ہووے ول وی ریڈیو سُݨ گھندے ۔ ٹی وی تاں نی سُݨ سڳدا ۔ میاں صیب ریڈیو تے بی بی سی ، آکاشواݨی ، نویں دلی ، وائس آف امریکا دے نال نال ریڈیو ملتان ، ریڈیو حیدر آبادݙاڈھا سُݨدے ہَن ، ولا بہاولپور تے خیر پور ریڈیو بݨ ڳے ، انہائیں کوں وی رحٖ تے سُݨدے ہَن ۔ سرائیکی پروگرامیں دے ݙاڈھے دیوانے ہَن ۔ میاں صیب آپ اکھیندے ہَن جو اساکوں تاں ریڈیو نال اتنی محبت اے جو اساں رات کوں چِرکے ویلھے تئیں ریڈیو سُݨدے راہندوں تے سمھدے ویلھے وی ریڈیو ہاں نال ہوندے ۔
زناوریں نال محبت
[edit | edit source]
میاں صیب گھروں روانہ تھیندے ہَن تاں سائیکل تے کپڑے آلا تھیلا نال ہوندا ہا ۔ میاں صیب سائیکل دے ہینڈل تے لُوہے دے تاریں آلی ہِک ٹوکری بݨوائی ہوئی ہئی ۔ واپسی تے او تھیلا ٹوکری دے وچ ہوندا ہئی ۔ میں حیران ہَم جو میاں صیب اپݨے گھر دے سارے معاملے پُتریں دے حوالے کیتے ہوئے ہِن ، انہائیں کوں کݙاہیں گھر دا سودا سود سبزی یا پھل فروٹ گھندا نی ݙٹھا ، پتہ نی تھیلے دے وچ کیا ہوندے ؟ ہِک واری تھیلا پھرولیا تاں اوندے وچ چھچھڑے ہَن ۔ میں آکھیا میاں صیب اے کیا ؟ میاں صیب آکھیا جو گھر اچ ہک ٻلی بِٖلا ہے تے ہِک گُلر اے ۔ اے سارا کجھ انہائیں سانگے ہوندے ۔ میں آکھئے صرف انہائیں زناوریں نال یاری اے یا گھر اچ کُئی ٻے وی ہِن ؟ میاں صیب آکھیا منجھیں ، ڳنویں ، ٻکریاں تے لیلا پارھو، ککڑیں تے پکھی پرندے ،سب کجھ ہے ، انہائیں دے کرݨ کرتݨ آلے وی ہِن پر او حلال زناور اِن ، انہائیں دی ہر کوئی کریندے پر انہائیں شودیں دی میں آپ کرینداں۔میاں صیب مُسکئے تے آکھیونے جو اساں مسلمان حلال زناوریں دی سیوا داری ، انہائیں دی محبت اچ نی کریندے بلکہ ہِیں سانگے کریندوں جو ہِنائیں کوں کونہہ تے اساں آپ کھاوݨاں ہوندے یا ول قصائیں کوں ݙے تے پیسہ کماوݨاں ہوندے ۔
کتابت
لکھومیاں صیب کوں اپݨے کالمیں دی کتابت تے پروف ریڈنگ دا ݙاڈھا وِپرا ہوندا ہئی ۔ او اکھیندے ہَن جو میݙے کالمیں دی کتابت او کاتب کرے جیڑھا غلطیاں تھولیاں کریندا ہووے۔ سئیں غلام یٰسین فخری جیرھے جو ٻہوں وݙے خطاط ہووݨ دے نال نال آپ چنڳے خوش نویس وی ہَن ، ہمیش ایہا ڳالھ کریندے ہَن ‘ میاں صیب دے کالمیں دی کتابت کہیں ویلھے نواز شاہ ، کہیں ویلھے حبیب اللہ خیال ، کہیں ویلھے طارق دھریجہ ، کہیں ویلھے نواز دھریجہ تے کہیں ویلھے کوئی ٻیا کریندا ہئی ۔ ادل بدل تھیندی رہندی ہئی ، کاتب وی آئے ڳے راہندے ہَن ، سوہݨاں خط نواز دھریجے دا ہا پر کہیں ویلھے او غلطی کرے ہا تاں ݙاڈھی خوفناک ہوندی ہئی ۔ جیویں ہِک واری انہائیں ’’ جُتی تیݙی چِیک مچیکاں ‘‘ لکھدیں ہوئیں ج کوں چ آلے ترائے نقطے لا ݙتے ۔ شُکر اے میاں صیب چھپݨ کنوں پہلے پڑھ گھدا ولا انہاں آکھیا نواز سئیں! ہوش نال کتابت کیتی کرو ۔
بھٹو نال محبت
لکھومیاں صیب کوں ذوالفقار علی بھٹو نال ݙاڈھی محبت ہئی ۔ انہاں واسطے مسئلہ اے ہا جو سارا دین پور شریف بھٹو دا مخالف ہوندا ہا پر میاں صیب اپݨی ڳالھ توں کݙاہیں پرے نہ تھئے ۔ ہِک وقت اے آیا جو دین پور شریف دے سجادہ نشین تے میاں صیب دے وݙے بھرا مولانا سراج احمد دین پوری محترمہ بے نظیر بھٹو دے دور اچ پیپلزپارٹی نال رَل ڳے تے انہائیں کوں وزیراعظم دا مشیر مذہبی امور تے رویت ہلال کمیٹی دا چیئرمین وی بݨایا ڳیا ۔ ایں ڳالھ تے میاں صیب ݙاڈھے خوش اِن جو دین پور شریف تے پیپلز پارٹی ہِک تھی ڳن ۔ میاں صیب دی خاص ڳالھ اے ہئی جو او اندروں ٻاہروں ہِک ہَن ۔ پیر ہوندیں ہوئیں وی انہائیں کݙاہیں پیریں آلا ویس نہ وٹایا ، یا آپ کوں آپ پیرزادہ نہ لکھوایا ۔ او انسان ہَن ، فرشتے نہ ہَن ، انہائیں وچ انسانیں آلیاں کمیاں خامیاں سب کجھ ہَن پر او فرشتیں توں ودھ ہَن جو او کݙاہیں بہروپئے بݨݨ دی کوشش نہ کیتی ہانے ۔
جھوک دے خلاف محاذ
لکھوسرائیکی اکھاݨ اے ’’ جِتھ وݨ نہ ہووے ، کنڈیرا وی وݨ اے ‘‘ ۔ ایہو حال خانپور اچ ہئی ۔جھوک آوݨ کنوں پہلے خانپور اچ اساݙے اردو ٻولݨ آلے بھرانویں دے ہِک ݙو اخبار شائع تھیندے ہَن ، ہَن تاں او اخبار وی ’’ منشاء وار ‘‘ پر اساݙے اردو آلے بھرا جھلیجݨ اچ نہ امدے ہَن ۔ چالہی پنتالی سال انہاں خانپور دی صحافت تے راج کیتا ۔ جیویں مرضی آوے تے جیں ویلھے مرضی آوے ہا چنڳے چنڳے شریفیں دی پڳ لہا گھندے ہَن ۔ جھوک آیا تے آوݨ نال سارے وسیب دی اکھ دا تارہ بݨ ڳیا ۔ ہر پاسے ہُل ہُل پئے ڳی ۔ جھوک دی سرکولیشن ݙینھ و ݙینھ وادھو وادھ تھیندی ڳئی۔ اساݙے اردو آلے بھرانویں کوں اے ڳالھ چنڳی نہ لڳی ۔ انہاں جھوک دے خلاف محاذ بݨا گھدا ،کجھ اپݨیں وی ہُنائیں نال رَل ڳے ۔ جھوک دے خلاف روز درخواستاں ، کہیں ویلھے صدر کوں ، کہیں ویلھے وزیراعظم کوں ، کہیں ویلھے گورنر کوں تے کہیں ویلھے وزیراعلیٰ کوں تے کہیں ویلھے ضلعی انتظامیہ دے ڈپٹی کمشنر کوں ۔ الزام اے ہوندا ہئی جو سرائیکی اچ اخبار دا مطلب لسانی تعصب اے ،حکومت دے خلاف اشتعال انگیز خبراں چھپیندن ، سرائیکی صوبے واسطے کم کریندن ، ٻیا الزام اے جو انہاں کول اپݨا پرنٹنگ پریس کائنی تے پریس اینڈ پبلی کیشن آرڈیننس دے تحت اے غیر قانونی اخبار چھپویندن ۔ ایندے نال نال او ہر چھپݨ آلے اپݨے شمارے اچ جھوک دے خلاف کالم وی لکھدے ہَن ۔ اساں پیشیاں بھگتیندے رہ ڳیوسے تے میاں صیب انہائیں کوں اپݨے کالمیں وچ جواب ݙتی رکھدے ہَن ۔ میاں صیب ’’ ٻٹ کڑاک ‘‘ اچ لکھیا جو خدا تُساں کنوں پُچھے مشرقی تے مغربی پاکستان اچ اردو ٻولݨ آلیں دی تعداد ݙو فیصد ہئی تے اے ݙو فیصد وی اِتھائیں دے واسی نہ ہَن ، ہندوستان وچوں آئے ہَن ۔ اساں ݙو فیصد لوکیں دی مسافر زبان کوں قومی زبان منیا ، رات ݙینھ تہاݙے اردو آلے اخبار، رسالے شائع تھیندن ، حکومتی ادارے وی لکھاں ، کروڑاں روپے ݙینھ رات اردو دی ترقی واسطے خرچ کریندن، جے اساݙی ماء ٻولی دا ہِک اخبار آئے تاں تہاکوں ساڑ پئے ڳے ۔ کیونجو اے نماݨی سرائیکی زبان اچ اے، ایں سانگے تُساں اکھیندو جو اے لسانی تعصب اے ۔ جے اے لسانی تعصب اے تاں ول اردو وی تاں ہِک زبان ہے ، اے وی تاں وݙا لسانی تعصب اے ۔ بحث دا اے سلسلہ جاری رہ ڳیا ، میں ذاتی طور تے انہاں صاحبان کوں ونڄ تے ملیا وی سہی جو بھئی اپݨی صحافی برادری ہِک اے ، اساݙا تہاݙے نال کوئی تنازعہ یا جھیڑا کائنی ، جے اساݙا جھیڑا ہے تاں تخت لاہور نال ہے ، تُساں مہربانی کرو اساݙے ٻکیں نہ پوو۔ پر او نہ رُکئے ، کالمیں آلا سلسلہ وی جاری رکھیا ، جھوک دے خلاف ایں محاذ بارے ہِک واری میاں انیس دین پوری صیب اپݨے کالم دے آخر اچ لکھیا جو اے اہل زبان اِن ، انہاں کوں سرائیکی سمجھ نی امدی ، ہِیں سانگے میں انہائیں کوں انہائیں دی زبان دے ہِک شعر اچ التجا کرینداں جو ’’ بے سبب ہوتے ہو کیوں دست و گریباں مجھ سے، چھوڑو میرا داماں چھوڑو میرا کچھ اور پکڑ لو‘‘۔مارکیں کوں اے ڳالھ کھا ڳی تے او بھڄ تے دھریجہ نگر پُڄ ڳے ۔ اساݙے بزرگ ہوندے ہَن بابا امان اللہ دھریجہ ؒ انہاں کوں آکھیونے جو اساݙے نال اے ظلم تھی ڳے ۔ بابے سئیں فرمایا جو بھئی ٻال اِن ، انہاں کوں سمجھیسوں ۔ تاں نقوی صیب ول ول آکھن حضور یہ پڑھیئے ، یہ پڑھیئے ۔ بابا سئیں ݙیکھ کرائیں ولا ولا آکھن ہا ہا غلط لکھئے ، انہائیں کوںسمجھیسوں ۔ نقوی صیب ولا ہِک واری لوظ تے انگل رکھ تے آکھیا حضور اس اور پر غور فرمائیے۔ بابا سئیں آکھیا لا حول ولا میں انہائیں کوں چنڳے طریقے تے سمجھا ݙیساں ، پرتُساں وی کجھ خیال کرو جو ہِک اساݙا سرائیکی اخبار آئے ، تُساں محاذ بݨاگھدے ۔ اے چنڳی ڳالھ نی ۔ ایندے بعد صاحبان چپ تھی ڳے پر او تاں چپ تھی ڳے پر کجھ ایجھے لوک وی ہَن جیرھے سارا ݙینھ جھوک اچ راہندے ہَن ، اپݨیاں خبراں وی لویندے ہَن تے ولا جھوک دے خلاف گم نام نویسیاں وی کریندے ہَن ۔ میاں صیب ایجھے لوکیں کوں کئی واری اپݨے کالمیں وچ سبق سکھایا ہا ۔
درخواستی صَیب تے مفتی صَیب
لکھومیاں صَیب ہِک ڳال اے وی سُݨیندے ہن جو میں امروز اخبار دا نمائندہ ہَم ، اخبار دے ایڈیٹر سئیں مسعود اشعر ہن، ٻہوں وݙے صحافی تے دانا آدمی ہن، انہائیں دا حکم ملیا جو اساں خان پور امدے پیوں ، مولانا عبداللہ درخواستی نال ملاقات دا اہتمام کرائو، میں حضرت دے صاحبزادے مولانا مطیع الرحمن کوں مل تے اے ڳال ݙسی ، اُنہاں آکھیا جو حضرت صَیب ٻاہر ڳے ہوئے ہن تے کل تئیں آ ویسن، چنڳی ڳال اے ملاقات تھی ویسے،کجھ ݙینھ بعد حسب پروگرام مسعود اشعر صَیب آ ڳئے ، اساں مخزن العلوم ڳیوسے ، مطیع الرحمن صَیب فرمایا جو پہلے تُساں سئیں کوں مل تے اُنہاں کوں بریف کر ݙیوتاں جو سیاسی حوالے نال چنڳی ڳال مہاڑ تھی سڳے، میں ونڄ تے حضرت صَیب کوں مسعود اشعرصَیب دا ݙسیا ، تاں اُنہاں اردو اِچ فرمایا ’’ میں کسی اخباروالے کو نہیں ملتا، یہ جھوٹ لکھتے ہیں ‘‘ ول او میݙے آکھݨ تے من ڳئے تے ملاقات تھی ڳئی،جے ایویں نہ تھیوے ہا تاں میݙی سبکی تھیوے ہا تے او آکھن ہا جو اے کیہو جہے سیاستدان اِن جیرھے اخبار آلے کوں نی ملدے۔ انہاں ݙینھ اِچ مولانا مفتی محمود وی دین پور ہن ، میں مسعود اشعر صَیب کوں ذکر کیتا ، اُنہاں آکھیا جو بالکل ملاقات دا پروگرام بݨائو، میں مفتی محبوب صَیب کول ڳیا، او ٻہوں خوش تھی ڳے تے لحظے وچ بݨ جُݨ تے فٹ فاٹ تھی ٻیٹھے، بہر حال ملاقات تھی ڳئی، اساں اپݨے ایڈیٹر کنوں سر خرو تھی ڳیوسے۔
ٻٹ کڑاک دے کردار
لکھوسئیں میاں انیس دین پوری دے ٻٹ کڑاک دے چار کردار ہن۔
1۔ مولوی بھن تروڑ
2۔ منشی مُک مُکا
3۔ صوفی سرمچو
4۔ ماسٹر ڳنڈھ تروپ
میاں صَیب جیرھے خاص خاص کالم لکھدے ہن انہاں چار کرداریں دے ناں وچ ضرور گھن امدے ہن، اے چار ڄݨے میاں صَیب دے خاص دوستیں وچوں ہن، انہائیں دے اپݨے اپݨے اصل ناں وی ہن پر میاں صَیب انہائیں کوں جو ناں ݙتا ول ایہے ناں انہائیں دی شخصیت دا حصہ بݨ ڳے، مولوی بھن تروڑ دے بارے اکھیندن جو انہائیں دا کم اے ہئی جو کوئی ڳال کتھائیں رُک ڳی اے ، صلاح نی پی تھیندی ، یا جھیڑا نی پیا تھیندا تاں مولوی اکھیندا ہئی جو میں بھن تروڑ کر تے اَجھو آیا، ہِیں سانگے میاں صَیب اوندا ناں مولوی بھن تروڑ رکھ ݙتا۔ منشی مُک مُکا وپاری وݙے وپاری دی منشی گیری کریندا ہئی تے زمینداریں نال مُک مُکا کریندا ہئی، ہِیں سانگے اوندا ناں منشی مُک مُکا پئے ڳیا۔ صوفی سرمچو سُرما وِچیندا ہئی تے سُرمے داݨی نِت نال رکھیندا ہا تے جینکوں گھٹ سما پووے ہا سُرمے داݨی اِچوں سرمچو کڈھ تے اوندے اکھیں اِچ پھریندا ہا۔ ایویں ماسٹر ڳنڈھ تروپ ہِک درزی دا ناں ہا ، او نِت کپڑا کُھٹائی رکھیندا ہا ، ول ہر کوئی پُچھدا ہا جو کپڑا پورا تھی ویسے تاں او ولدا ݙیندا ہئی ڳنڈھ تروپ کریسوں۔ ہِیں سانگے میاں صَیب اوندا ناں ماسٹر ڳنڈھ تروپ رکھ ݙتا۔ میاں صَیب دے اِنہاں چار کرداریں کوں لوک احٖ وی یاد کریندن۔
جھوک دا وزیر
لکھومیاں صَیب دیاں جھوک نال ڈھیر ساریاں یاداں ہن، جے بندہ لکھݨ پووے تاں اے ہک انج کتاب بݨ ویسے،میکوں یاد اے میاں صَیب سویلے گھروں آوِن ہا تاں پہلے دھریجہ پریس تے منیر صَیب کوں ملدے ہن ، انہاں کوں خیر خوش کریندے ہن، ولا جھوک دے دفتر امدے ہن، اوں ویلھے جھوک دا پراݨا سنگتی وزیر احمد دفتر دی صفائی کریندا ودا ہوندا ہئی ، میاں صَیب ٻاہر تھی کھڑدے ہن، وزیر احمد ٻوہاری ݙے تے کرسی میزیں تے کپڑا مار تے چھنڈک پھوک جئیں ویلھے کر گھنے ہا ولا میاں اندر امدے ہن، وزیر احمد ہتھ دھو تے میاں صَیب کوں پیریں تے ہتھ رکھ تے ملدا ہا ، میاں صَیب اکھیندے ہن ابا ایویں نہ کیتا کر، ہِک ڄہاڑے میاں صَیب آکھن اے ٻال ݙاڈھا چنڳاں ایں، کون تھیندے ؟ میں آکھیا سئیں تُساں آپ پُچھو، میاں صَیب اکھیندن ابا وزیر احمد تُساں کون تھیندو؟ وزیر اکھیندے ،میراثی، میاں صَیب اکھیندن او ہو ،اوہو پُتر میراثی کوئی ذات نی، اے لوّظ میراث کنوں ہے تے اڄکل ڳاوݨ آلیں دے پیشے دے طور تے استعمال تھیندے، اے پولی، موچی، میراثی ،نٹ، کُٹاݨے،چڑھوئے ، درکھاݨ اے سارے پیشے ہن ذاتاں نی، اے سارے پیشے قابل احترام اِن۔ کمی او نی جیندے کول ہنر یا کسب اے ، کمی او ہے جیندی سوچ اچ کمی اے، آکڑ ، غرور تے پھتریڑ اے۔ میاں صَیب وزیر دے سر تے ہتھ پھیریا تے آکھیا وزیر توں ’’ جھوک دا وزیر ‘‘ ایں۔ ایندے بعد وزیر کوں احٖ تئیں لوک جھوک دا وزیر سݙیندن۔
سوہݨاں خط
لکھومیاں صَیب دا خط ڈھڳ سوہݨاں ہئی، میاں صَیب اپݨاں کالم لکیر دا کاغذ تے لکھدے ہن ، لکھائی ایجھی سوہݨی ہوندی ہئی جو موتی پروتے کھڑے ہووِن۔ ہُݨ میکوں خیال امدے جو میاں صَیب دے اپݨے ہتھ دے لکھیے ہوئے اوہے کالم سانبھ سانبھ تے رکھی آئوں ہا تاں احٖ ہُنائیں کالمیں کوں ٹریسنگ پیپر تے فوٹو کاپی کر تے چھاپ ݙیوں ہا تاں ہِک تاں غلطیاں نہ ہووِن ہا تے ݙوجھا میاں صَیب دے اپݨے ہتھ نال لکھی ہوئی چیز ہِک یادگار ورثہ وی ہووے ہا۔ ہک واری میں میاں صَیب کوں میاں صَیب تہاݙا خط ݙاڈھا سوہݨائے ، میاں صَیب آکھیا سئیں خط تاں خواجہ فرید دا ہا ، اسیݙا وی کوئی خط اے؟ میݙے منہ ابڑ غُت اے لوّظ نکلیا جو خواجہ فرید سئیں خوش خط ہن؟ میاں صَیب مُسک پے تے آکھیو نے جو خواجہ سئیں ریاست بہاولپور دے نواب کوں ہک یادگار خط لکھیا ہئی ، میں اوں خط دی ڳال کریندا پیاں، میں پُچھیا او خط کیا ہا؟ میاں صَیب آکھیا جو نواب صَیب ہِک بندے کوں ریاست بدر کر ݙتا ہئی، او بندہ دھاں چا تے خواجہ صَیب کول ڳیا ، خواجہ صَیب لکھیا
صادق!
زیر تھی
زبر نہ بݨ
متاں پیش پووی
میاں صَیب دی اے ڳال سُݨ تے میں وی مُسک پیُم تے آکھیُم ، میاں صَیب تساں اپݨی خوش خطی آلی ڳال کوں خط آلے پاسے ولاکا ݙے ڳیو پر خط دی ڳال وی تاریخی تے چنڳی سُݨائی اے، دل خوش تے ایمان تازہ تھی ڳے، اللہ سئیں تُہاکوں خوش رکھے۔
چھیکڑ اچ میں عرض کریساں جو میاں انیس دین پوری دے سینکڑاں کالم اڄاں باقی ہِن، اللہ سئیں جیویں فرصت ݙیسے او کالم وی ضرور چھپویسوں ، ݙو ترائے کتابیں دا مواد بݨ ویسے۔ سرائیکی وچ شاعری ٻہوں چھپ ڳی اے ، نثر کوں چھپواوݨ دی ضرورت اے ۔ ساری قوم دی طرفوں میں سب توں پہلے سرائیکی استادیں کوں آکھداں جو او اڳوں تے آون ، ولا مالدار لوکیں کوں آکھداں جو سرائیکی ماء دھرتی دا رزق حرام کرݨ دی جاہ تے سرائیکی ماء ٻولی دی ترقی، سرائیکی دیس دی قومی آزادی تے صوبہ سرائیکستان سانگے اپݨے وسائل خرچ کرن۔ ایہو سنیہا میاں انیس دین پوری تے انہائیں دی کتاب ٻٹ کڑاک دا ہے ۔
حوالہ
لکھو· معروف سرائیکی دانشور سئیں ظہور دھریجہ دی کتاب سرائیکی قلم قبلیہ وچوں چوݨ