وِساندَر........شعور دا سوجھلا

اساکوں تاں حیاتی ہنڈھا ڳئی اے لیکن کجھ لوک اینجھے وی ہوندن جیرھے حیاتی کوں ہنڈھیندن۔جیرھے سچی مچی حیاتی کوں ہنڈھیندن اُنھاں وچ ہک ناں جاویدآصف دا وی ھے۔جاویدآصف ہکے ویلھے ہک چنڳا استاد، چنڳا شاعر ، چنڳادوست اتے انھاں ساریں ڳالھیں کنوں ودھ چنڳا انسان اے۔ اڄ اساݙی ڳالھ دا موضوع جاویدآصف دی شاعری اتے انھاں دی نویل کتاب ’’ وساندر ‘‘ ھے۔شعروادب محبت دی علامت ھے شعر تے شاعر امن دا پرچارک ہوندے۔ اگر دنیا دے ادب تے دید ماری ونڄے تاں عالمی،علمی،ادبی انسائیکلوپیڈیا دے مطابق دنیا دے علم وادب دی تاریخ لکھݨ والے سارے لوک ایں ڳالھ تے متفق ہن کہ دنیادی پہلی لکھت جیرھی کتابی شکل وچ موجود اے او رِگ وید اے جیرھی جو وادئ سندھ اِچ لکھی ڳئی اے او وادئ سندھ ھے جیکوں اڄ اساں سرائیکی وسیب اہدوں۔

ایندا مطلب اے جو ساݙا لکھاری ،ساݙا شاعرہی علم و ادب تے امن دا وارث ہے۔ایں سانگے میں آکھ سڳداں جاویدآصفؔ ایں پیار محبت تے امن دے قلم قبیلے دا وارث شاعر اے۔ کہیں وی زبان دا قد کاٹھ تے اوندی عظمت اوندے لکھتیں نال جُڑیے ہوندن۔سرائیکی زبان پاکستان دیاں قدیم زباناں وچوں ہک اے۔ دارا اول توں گھن تے رنجیت سنگھ تائیں آوݨ والے ہر دھاڑل نے جتھاں سرائیکی دھرتی کوں تباہ و برباد کیتا اُتھاں ایندے ادب تے لکھتاں دی بربادی وچ وی کسر نئیں چھوڑی۔ایندی بربادی دی وجہ ھے جو ایں ست ہزار سال پراݨی زبان دا ادب صرف چند صدیاں پچھوں تک ملدے۔سوائے ہک لکھت نورنامہ دے جیرھی جو تقریباََہک ہزار سال پراݨی اے۔ایندی وجہ ایں تحریرداساݙے تریمتیں کوں یاد ہووݨ اے جیرھیاں او ہر سویل دی نماز دے بعد برکت دے طور تے پڑھدیاں ہن۔جیکر اساں سرائیکی ادب دی ڳالھ کروں تاں شروع وچ سرائیکی کافی ٻہوں مقبول تھئی۔

خواجہ فرید نے کافی لکھ تے اونکوں امر کرݙتا۔مثنوی سیف الملوک لطف علی دے قلم توں ہک لافانی تحریر دے طور تے سامݨے اَئی۔ایں توں بعد سرائیکی ݙوہڑہ اتے مرثیہ سرائیکی ادب تے اڄ تائیں راڄ کریندے پن۔ہر نویں شاعر ݙوہڑہ لکھ تے اپݨے آپ کوں ادب وچ منوایا لیکن سرائیکی غزل والے پاسے کُئی خاص توجہ نہ ݙتی ڳئی بلکہ لوکاں اتلے تک آکھ ݙتا جوسرائیکی زبان دا سبھا ای غزل آلا کائنی،غزل سرائیکی دی صنف ای نئیں۔نہ صرف اے بتھیاں ڳالھیں آکھیاں ڳیاں بھل کتاباں وچ لکھ وی ݙتیاں ڳیاں۔ایں حوصلہ شکنی دے باوجود سرائیکی غزل اپݨا پندھ شروع کیتا تاں موہری شاعراں وچ سئیں خرم بہاولپوری تے ممتاز حیدر ݙاہر ہن تے اڄ جدید غزل لکھݨ والیاں وچ اقبال سوکڑی ،قیس فریدی،نصیرسرمد، عزیزشاہد تے ٻئے ناں والے شاعرغزل لکھدے پن۔ اساں ایہ آکھ سڳدے ہیں جو اڄ دا دور سرائیکی غزل دا سنہرا دور اے ۔غزل دے استاد اے سمجھدن جو سرائیکی وچ غزل لکھدئیں ہوئیں شاعر اردو تے فارسی دی آمیزش کنوں نئیں بچ سڳدا۔

اتے صرف سرائیکی اکھریں دی ووݨت کاری نال غزل لکھݨ ٻہوں اوکھا کم ای نئیں بلکہ ناممکن اے۔ لیکن جیلے جاویدآصفؔ دی کتاب وساندر دا مطالعہ کریجے تاں ایہ ساریاں ڳالھیں غلط ثابت تھی ویندئین ۔میں اے آکھساں جو جاویدآصف او جوان اے جئیں سرائیکی غزل کوں ہک دفعہ وت ایجاد کیتے۔جاویدآصف دی ہر غزل پھُلیں پوتی مالا لڳدی اے اتے ایں کتاب دا ہرصفحہ ایں ڳالھ دی معتبر گواہی دے طور تے موجود اے۔سرائیکی شاعری وچ جاویدآصف تے غزل ہک ٻئے کاݨ ایں لازم تھئے ہن جو پتہ نئیں پیا لڳدا جوجاویدآصف غزل دی لجپالی کرینداپیا اے یا غزل جاویدآصف دی لڄپالی وچ رجھی ہوئی اے۔اَوائل عمری وچ جاویدآصف غزل آکھݨ والے قافلے دا سردار بݨ تے ٹُریا ھے اتے اوندے ورتیے ہوئے لفظیں دے پنل اڳوں معانیاں دیاں کئی کئی سسیاں جھمراں پیندیاں لڳدین۔ایں سانگے اوندے شعراں تے تبصرہ کرݨ والیاں کیتے لازمی اے جو او شعری فلسفے کوں چنڳی ترانویں سمجھدے ہوون۔ جاویدآصف دے شعری محاسن تے ڳالھ کیتی ونڄے تاں او ہک استاد شاعر ھے اتے اوندے استاد شاعر ہووݨ تے کئی ٻئی رائے نئیں ݙتی ونڄ سڳدی۔جاویدآصف اپݨے وسیب وچ تھیوݨ والی ہر تبدیلی دا وݙے غور نال مشاہدہ کریندے اتے او اپݨیں اکھیں اتے دماغ والیاں کھڑکیاں کہیں ویلھے بند نئیں کریندا۔ وساندر دا مطلب را ت دا سوجھلا ہے اے سوجھلا ݙیوے دا،تارئیں دا،جگنو دا، مچ دا،یا بجلی دے بلبیں دا سوجھلا وی تھی سڳدے لیکن وساندر مکمل طور تے شعور دا سوجھلا اے جیرھا جاویدآصف دی کتاب سرائیکی دھرتی اتے تاریخ دے حوالے کیتے۔جاویدآصف دی شاعری وچ مقصدیت ھے اتے زندگی دے حقیقی مقاصد ڳالھ کریندے نظر آندن۔انھاں زندگی دے تلخ حقائق کوں ٻہوں نیڑے توں ݙٹھے، انھاں کوں سنڄاتے اتے واضح طور تے شاعری وچ ورتیے،محرومی ،غربت کوں شاعری وچ ایویں ورتیندامیں کہیں شاعر کوں نئیں ݙٹھا۔شعر ݙیکھسو تیݙی تصویر ٹنگیندی میں اوندے چؤ پاسوں کاش گھر ہوندا،اوندی چاردیواری ہوندی توں جے کر راڄ سمجھ بھال بھلیندا میݙی وقت دی میں وی کوئی راڄکماری ہوندی جاویدآصف دی جھک نوائی،نماݨتا،چنڳا انسان ہووݨ نہ صرف نجی محفلاں وچ نظردے بلکہ اوندے شعراں وچ وی بھرویں انداز نال نشابر تھیندے۔

کیوں نہ ہُݨ پوجا کروں چھوڑ کے تیکوں ایندی تیݙی مخلوق وی تاں تیݙی جھلک ݙیندی ھے او زبان جیکوں شناخت توں محروم کر ݙتا ڳیا ہووے،جیندے وسائل تے لٹیریاں قبضہ کر گھدا ہووے،جیکوں لہجہ آکھ تے پسماندہ رکھݨ وچ ریاست دا مکمل ہتھ ہووے۔اوں زبان دے شاعر ،ادیب دا عمومی طور تے جارحانہ رویہ ہوندے لیکن جاویدآصف دا دھرتی ڄائیں کوں جڳواوݨ دا انداز ݙیکھو تیݙی دھرتی غیریں ورتی دھرتی ڄایا کِن تے ڳل ڳئیں جاویدآصف دی شاعری دا سب توں وݙا سُݨھپ شاعری وچ متروک الفاظ دا استعمال اے ایویں لڳدے اے موئے ہوئے الفاظ ݙوجھا جنم گھن تے پورے درشن نال ولا دھرتی تے اُتردے پن جیندی سب توں وݙی مثال کتاب دا ناں ھے۔ جیویں جو حافظ گلاب فیاض سئیں لکھیے کہ’’آصف دی شاعری وچ محبت ،پیار، فطرت دا حُسن اتے سماج دے ݙکھ درد سنوپرے لڳدن۔اوندی شاعری وچ جھِٹ پھلیں دا ریٹااتے ڄالیں پیلھوں دی چھنبی چنی پا تے کھارے چڑھیاں ݙسدئین۔ ایویں لڳدے جیویں لئی لانے جھمر کھیݙدے پئے ہوون،ٹالھیاں آوݨ وا لے ر اہیاں کیتے چھاں وچھائی کھڑیاں ہوون،سندھ دی مݨ تے چندردے سوجھلے وچ ݙکھݨ دی مٹھی ہوا وچ تلوّر یا مرغابیاں آپت اچ چوڳاں پے وٹویندے ہوون ہاڑ دی دھپ اِچ رُلدی سسی اپݨے محبوب پنوں دی ڳول اِچ بھڄدئیں’’ ہوتیں دی گھل میں ہک ڄݨی‘‘ دا رووݨا ویندی روندی ہووے،کئی ہیر اپݨے رانجھے کوں چوری کھویندئیں اے بھؤ ظاہر پئی کریندی ہووے۔ ہیر تیݙی کوں ایہو وپرا رت چاو ݨ نئیں ݙیندا رنگپور توں تھی لنگھدن سارے رانجھݨ جھوک دے رستے طوالت توں بچݨ سانگے میں اتنا آکھساں جاوید آصف دی کتاب اِچ حیاتی دے ہر پُکھ تے ڳالھ کیتی ڳئی اے۔جاویدآصف جیرھے رنگ وچ شاعری دی شروعات کیتی اے ݙیکھ تے لڳدے جوآوݨ والے وقتیں وچ سرائیکی ادب دیاں واڳاں ٻہوں مناسب لوکیں دے ہتھ وچ ہوسن تے جاویدآصف دی قابلیت دا قائل نہ تھیوݨ اوندے نال ادبی وانج ہوسی۔جاویدآصف جہیں لوکیں دی میں ڈھیر ساری قدر کرینداں کیوں جو ایہے لوک آوݨ والے وقت دے احمدخاں طارق،سچل سرمست اتے خواجہ غلام فرید اِن۔ (ساحر رنگپوری)

لفظ " وساندر" فیس بک تے دوستاں نال رل نویں اکھراں دی ڳول تے پٹ پھرول دی کچاہری کرݨ ٻہوں ودھیا کم ہے ـ لالہ جاوید آصف دے نویں شعری مجموعے دا ناں " وساندر " ء ۔ انھاں وسیب توں سوال پچھے جو وساندر دا سرائیکی زبان ءچ کیا مطلب ء ؟ سوال دا جواب سنگتیاں رل تے ݙتے جو اکثریت دوست لفظ " بھاء یا سوجھلے " تے ٹھہئین ۔ پر جیویں جو ہر ہک لفظ اپݨے اندر تہذیب و ثقافت دے لہی چاڑھی دی مکمل کتاب ہوندے تاں وت ڈھیر پٹ پھرول کرݨ دی لوڑھ ء ۔۔۔۔۔ ہک تاں سنگتی ایں ڳالھ کوں ضرور چیتے رکھن جو ہر لفظ دا اپݨا ہک تل وطن ( اوریجن) ضرور ہوندے ۔ کہیں وی ٹوٹے بھوئیں دے لگدِڑ ٻنّے ہمیشہ نویں پُراݨے لفظاں دی آمدو رفت رکھیندن ، اثر انداز تھیندن ، کئی اویں رہ ویندن کئی اپݨیاں صوتاں ٻولارے الاء بدلا تے نویں لفظ بݨ نویں سِروں نویں معنی تشبیہہ استعارے نال ورتیندن ۔۔۔۔ سرائیکی وسیب دا جغرافیہ دے چُدھاروں ٻنّے بلوچستان دی بلوچی پشتو پہاڑی فارسی ،ٻئے پاسوں سندھی، راجستھانی صحرائی ۔ اُتاڑ ءچ ہمالیائی پہاڑی سرائیکی ہندکو تے پوٹھوہاری لہجے تے زباناں ہن جنہاں دے ڈِھڳ الفاظ سرائیکی زبان ءچ ورتیندن ۔۔۔۔۔ انہاں دا زیادہ تر استعمال لگدڑ علاقیاں ءچ زیادہ ہوندے تے وسیب دے آدھل ءچ آتے اے اوپرے الفاظ تل دی ٻولی ءچ اپݨے لہجہ صوت الارا وٹا تے سرائیکی زبان ءچ ہِک مِک تھی ویندین۔ــــــ انگریزی ۔۔۔۔ ہندی ،،، سنسکرتی فارسی عربی ترکی سنٹرل ایشیائی تے ہسپانوی الفاظ سرائیکی ءچ ورتے ویندن پر مختلف لہجہ تے الارے ءچ ـــــــ مثال طور لفظ "واٹر" انگریزی دا ء جیندا مطلب پاݨی ء پر سرائیکی ءچ واٹر دا مطلب پاݨی دا کھالہ ء۔ ۔۔۔۔۔ اینویں لفظ "مینر" جیندا مطلب چھوٹا کھالہ ء جیڑھا انگریزی ءچ مائینر ء۔۔۔۔۔ اینویں کئی وݙیاں زباناں دے الفاظ اساݙی سرائیکی زبان ءچ ہن۔۔۔ ہُݨ جیکر لفظ " وساندر" دے مُنڈھ پاند کوں چا پکڑوں تاں پہلے ݙو حرف "و تے س" وس بݨدے ۔۔۔۔۔ زیر تے زبر لاوݨ نال زہر تے اباد ۔۔۔۔۔ وسیندڑ یعنی رہائشی ۔۔۔۔۔۔ مطلب ونڄ بݨسی۔۔۔۔۔۔۔۔ اڳوں الف لاؤ تاں " وسا" ونڄ تھیسی یعنی اعتبار ۔۔۔۔۔۔ ݙوجھے پاسے "بھاء" یا روشنی سوجھلا دے مفہوم ءچ سرائیکی ٻولی ءچ رلدے ملدے الارے صوت یا الفاظ لفظ وساندر نال کتھاؤں نئیں رلدا۔ ول اُتوں اے سرائیکی وسیب ءچ اپݨے ایں مفہوم ءچ مستعمل نئیں۔۔۔۔۔ تھی سگدے جو میݙے علمءچ نہ ہوے ۔ میݙا خیال ء جو اے لفظ درآمدی ء۔ شہزاد عرفان

کھارے چڑھدی سک

تحریر: اقبال عباسی آتش نے کیا خوب آکھیا ہا ؎شاعری بھی کام ہے آتش مرصع ساز کا جیا مارکا جڈاں وی میں کہیں شاعر کوں سنڑداں یا پڑھداں ہمیشہ ایں لگدے جو. روزمرہ دے او الفاظ جیرھے ساڈے کیتے. بے قیمت ہوندن جڈاں او کہیں فنکار دے ہتھ لگدن تاں او کہیں ماہر جوہری وانگوں انھاں کوں تراش خراش تے ہک نویں تے سوہݨی صورت ایں ڈیندے جو قاری تے سامع اونکوں او جادوگر سمجھ گھندے جیندے اگوں سامری وی ہتھ بدھ کھڑےـ میکوں وی سرائیکی تے اردو ادب دا ہک خوشہ چیں ہووݨ دا اعزاز حاصل اے تے کجھ مشہور شاعراں نال میڈا ذاتی تعلق وی ھے انھاں وچوں ہک سوہݨے لہجے دے شاعر نال تعلق سوشل میڈیا تے بݨیا جیرھا ھے پیا جیڑھا دن بدن اگوں تے ودھدا ویندےـ سئیں جاوید آصف سئیں میڈے فیس بک دے دوست ہن انھاں دی شاعری پڑھݨ دی ابتدا وی میں سوشل میڈیا توں کیتی تے خوش قسمتی نال اڄ میڈے ہتھ اچ انھاں دی تازہ کتاب "کھارے چڑھدی سک "ھے جیکوں پڑھ تے میکوں اے احساس تھیندا پے کہ شاعر ہک فنکار نئیں ہوندا بلکہ او نبض شناس وی ہوندے جیرھا معاشرے دی خرابیاں تے بیماریاں کوں منظوم شکل شکل اچ پیش کرݨ دے نال نال انھاں دی لاعلاجی تے وی نوحہ کناں ہوندے ـ میݙے ذاتی خیال اچ شاعر او خاکروب وی ھے جیرھا معاشرے دی چیچک تے کوڑھ کوں سوہݨے لفظاں دا جامہ پوا تے نہ صرف اونکوں کجی رکھدے بلکہ اوندا علاج وی کریندےـ ایہومنظر ایں کتاب اچ میکوں نظریا جیندے اچ. نہ صرف وسیب دا نوحہ ہے بلکہ محرومیاں دا ذکر وی ھے تے ظالم رسماں ریتاں تے کڑوی تنقید وی ھے ـ سرائیکی وسیب دا موجودہ المیہ وسائل دی غلط تقسیم ھے جیندی وجہ توں ساڈی قوم دے نصیب اچ غربت بیماری جرائم تے خودکشیاں نے دیرے لا گھدن ـ ساڈے نینگر اپݨے بالاں دا پیٹ پالݨ کیتے پردیس اچ دیرے لائی پن تے اکثر نینگراں دی واپس لاش ولدی ہے ایں ڈکھ کوں ہر شاعر نے بیان کیتے لیکن ایں کتاب اچ ایکوں ہک سوہݨے انداز نال بیان کیتا گئے جیویں ہک غزل دا شعر اے ؎اماں ہر کئی گھر ول آندے، میڈا لالہ عید اتے وی گھر نی آندا کیوں نی آندا تے ٻی جاہ اہدن ؎عید برات دی ایہا خوشی ہوندی ہئی رڄ تے کھاؤسوں ٹکر یکے، کھیڈدا ہم

دھیاں ساڈے وسیب اچ قربانی دی علامت ہن جنھاں نے ہر دور اچ تے ہر و یلھے اپݨا خاندان تے رشتے بچاوݨ کیتے او مثالاں پیش کیتن جنھاں کوں بیان کرݨا بہوں مشکل ھے دھی نیاݨی دا حق کھاوݨ دا مکروہ سلسلہ کئی صدیاں توں آندا پئے تے دھی دے روپ اچ عورت نے ہمیشہ اپݨے ماپیو تے بھرانواں کیتے انمٹ قربانیاں ݙتن ـ کڈاہیں جائیداد دے بٹوارے تے کڈاہیں ماپیو دی خدمت کر تے دھیاں نے اے ثابت کیتے کہ قربانی دا ݙوجھا ناں دھی ھے تے جاوید آصف ساڈے ی سرائیکی وسیب دی تاریخ دی لازوال ہستی کوں کجھ ایں بیان کیتے. نے ؎ ابے سئیں دا سارا ترکہ تیکوں بخشیا ہووے ادا میں تاں اتھوں اپݨیاں گڈیاں چاوݨ ائی ہم

کتویں ݙینھ توں ایں چندری جائیداد دا شر پیا یندے اپݨا حصہ چھوڑݨ سانگے نوٹھا لاوݨ ائی ہم

لیکن ساݙے ایں سرائیکی وسیب دی خوبصورت رسماں تے ریتاں دا ذکر کریندے ہوئے ایں اہدن جو ؎عورت ذات کوں کتنا عزت عظمت ڈیندے ہوسن جتھاں کوک خدا دے گھر کوں مائی مسیت سݙیندن

قادرالکلامی رمز و کنایہ تشبیہات تے استعارات دا بھر پور استعمال کریندے ہوئے ایں کتاب اچ شاعر نے اپݨی آسان. تے عام فہم زبان اچ غزل گوئی دی صنف کوں اپݨے عروچ تے پجاوݨ وچ بھر پور کردار ادا کیتے کیوں جو میں سمجھداں کہ اج دے دور اچ سب زباناں جدیدیت دے دور اچ ہن تے انھاں وچ مختلف زباناں دی آمیزش ہے تاں سرائیکی کوں وی اے شرف حاصل اے. کہ اے زبان وی نویں زمانے دے وچ ڈھل گئی ھے تے نویں نسل جیڑھی پراݨی سرائیکی توں ناواقف ھے او جاوید آصف سئیں دی شاعری کوں آسانی نال سمجھ سگدی ھے

سدھ نی پھل دے کن اچ تتلی کیا آکھیے پھل تے منہ تے یکدم سرخی آ گئی ھے

اوندا ہتھ یتیم دے سر توں چو گیا ھے اوندے ہتھ چ اج کل تسبی آ گئی ھے

جیویں نسان اپݨی عمر یاں منزلاں طے کریندے ایویں شاعر وی بلپݨ، جوانی ٻڈھیپے دے سارے پندھ دا پاندھی ہوندےلیکن میڈی رائے دے مطابق، جیڑھے کہیں وی حضرت انسان دی شاعری عشق مجازی محبوب دیاں زلفاں تے اوندیاں تعریفاں دے پلاں توں لنگھ کے عشق حقیقی دی منزل تے پجدی ھے تاں او بلوغت دے اوں مرحلے وچ داخل تھیندی اے جیندا مقصد ول انسانیت دی خدمت ہوندے تے مقصدیت خود بخود جاہ بݨا گھندی اے تے ول او تاریخ دے صفحیاں تے امر تھی ویندے ایں کتاب اچ وی جاویدآصف سئیں اپݨے فن دے عروج تے نظردن جیویں نانگ بݨا تے پیش کریسی لوکیں وچ جیں ہتھ کہیں دے عیب دی تھگڑی آ گئی اے

تے ٻی جاہ تے اہدن ڈھیر نہیں تاں جیں ویلھے پھلیں دی چوݨی تھیوے بلبل تے تتلی دا حصہ لازمی چھوڑیا ونجے

اور حقوق اللہ دی ادائیگی کیتے نکلدا پیا ہم اگوں حقوق العباد آ گئے سواد آ ڳئے