وسیب اُتے پاکستان
ملتاندے حوالے نال فارسی زبان دا شعر‘
’ چہار چیزاست تحفہ ملتان ، گردو گرما گداوگورستان‘‘
گرمی دے حوالے نال ’’گرمے‘‘ دی ڳال کوں چھوڑ تے محققین کوں ایں ڳال تے غور کرݨا چاہئیدا ھ، کہ دنیا دا امیر کبیر شہر ، دنیا دی بہوں وݙی تہذیب تے دنیا دی وݙی سلطنت کوں "گورستان" اچ کینں تبدیل کیتے ؟ ظلم دی کالی آندھاری اچ وسیب دے بادشاہاواں کوں فقیر(گدا) کن نے بنڑائے؟ جݙاں محققین ریسرچ کریسن تاں انہاں کوں آج دا پورا پاکستان پراݨی(قدیم) سلطنت ملتان نظر آسے،
سپت سندھو
لکھوتاریخ اچ ’’سپت سندھو‘‘ ﴿سات دریائوں کی سرزمین﴾ دا جیہڑا ذکر ھ، او ایہو سرائیکی علاقہ ہی ھ، اتھائیں آ تے ست دریاملدے ہن، جیہڑے علاقے کوں وادی سندھ آکھیا ویندا ھ، او وی سرائیکی علاقہ اچ ھ، سندھی دا لغوی معنی وی دریا ھ ۔اج جینوے سرائیکی وسیب دے لوگ اپنرے ہی خطے اچ حقیر اتے مہاجر بنڑیے ہوئے ہن ، پچھلی صدیاں اچ انھاں دی حالت اینوے نہ ھئی ، سرائیکیاں دی اپنڑی سلطنتاں تے بادشاہتاں ہن، مثلاً سلطنت ملتان ، ریاست بہاولپور تے دیرہ غازیخان وغیرہ ، ایں الٹی ترقی (معکوس) تے ویی غور کرݨ دی ضرورت ھ، کہ دنیا دی قدیم سلطنت ملتان ، سلطنت کنوں صوبہ ، صوبے کنوں ڈویژن تے ڈویژن کنوں ضلع تے او وی صرف ݙو تحصیلاں ﴿جلال پور ، شجاع آباد﴾ کینویں بنڑیا؟ جیں ویہلے تک تحقیق تے ریسرچ دا عمل شروع نہ تھسی، آئندہ منزل دا تعین نہ تھی سڳسی ۔ کراچی کنوں بہوں عرصہ پہلے انگریزی زبان وچ ہک تحقیقی کتاب دے ناں کنوں شائع تھئی ۔ ایں کتاب اچ قدیم خطہ ملتان﴿وادی سندھ﴾ سے متعلق بہوں کجھ لکھیا ڳے ۔۔۔۔۔۔
وسیب دیاں ایجاداں
لکھواگر سرائیکی وسیب اچ تحقیقی ادارے وجود اچ آون تے وہ اپنڑی تحقیقات دے ذریعے ایں علاقے دی قدامت کوں سامنے لاون، تاں اج دا یورپ جیہڑ اپنڑے آپ کوں انسان تے باقی ساری دنیا کوں حیوان سمجھدا پئے ، اونکوں ایں ڳال تے تعجب دے نال شرمندگی وی تھیسی، کہ جݙاں یورپ دے لوگ تہذیب ، تمدن تے دانائی دے مفہوم کنوں وی آشنا کائینا ہن، اوں وقت وی اے خطہ ایجادات کریندا پیا ہا، تے ایں خطے کوں ہی اے شرف حاصل ھ، کہ اتھاں انسان تے زناور(حیوان) دی تمیز پیدا تھئی ، کتاب اچ لکھا ھ، کہ اے او خطہ ھ، کہ جتھاں
1۔ انسان نے پہلی دفعہ(بار) اپنڑے ݙو پیراں (پاؤں) تے چلݨ پھرݨ سیکھیا۔۔۔
2۔ جتھاں دنیا دی پہلی بادشاہت ﴿چندر گیت موریا﴾ قائم تھئی۔
3۔جتھاں سب کنوں پہلے سرکنڈوں سے ٻیڑی(کشتی) بنڑائی ڳئی ۔
4۔جتھاں سب کنوں پہلے فن لکھنڑ( تحریر) پہلی بار ایجاد تھیا۔
5۔ جتھاں پہلی دفعہ سوتی کپڑے کنوں بنڑایا ڳیا ۔
6۔ جتھاں پکی سلہاں (پختہ خشت سازی) تے فن تعمیر ایجاد تھیا۔
7۔جتھاں اوزان پیمائش دے پیمانے پہلی دفعہ وجود اچ آئے ۔
8۔ جتھاں دریائی ﴿ڈھنڈ﴾ڈیم نالے ، واہے بنڑائے ڳئے تے نہراں کھݙیاں ڳئاں۔
9۔جتھاں دے انساناں نے حملہ آوروں دا ہمیشہ ڈٹ تے مقابلہ کیتا ، موت گھن گھدی پر ماں دھرتی نہ ݙتی۔
فیصلہ
لکھواتنی دݙی تہذیب تے اتنے وݙے قومی ورثے دے امین شہر ملتان کوں بچاوݨ دے نال نال اوندی درخشندہ تاریخ تے اوندے قدیم آثار کوں وی بچاوݨ دی ضرورت ھ، ۔قدیم قلعہ ملتان ، سرائیکی وسیب دے قدیم آثار دی باقیات وچوں ہک ھ، ۔ کجھ ݙینہہ پہلے اخبارات اچ خبر شائع ہائی ، کہ قلعہ کہنہ قاسم باغ دے اتے گرڈ اسٹیشن دی تعمیر دا فیصلہ کر گھدا ڳے ، فیصلے دے حلاف جھوک سرائیکی اچ وسیب دے ادیباں ، شاعراں تے دانشوراں دا ہنگامی اجلاس منعقد تھیا ، اجلاس اچ فیصلہ تھیا، کہ گرڈ اسٹیشن دی تعمیر دا فیصلہ واپس نہ تھیا تاں وسیب دے لوک سخت احتجاج کریسن تے اپنڑی جاناں ݙیونڑ کنون وی دریغ نہ کریسن ،
ارداس
لکھواساݙی گزارش اتنی ھ، کہ ہزاراں سال پراݨے قلعے دی اصل حیثیت بحال کتی ونڄے، تے پولیس اسٹیشن ، اسٹیڈیم تے ٹیلیفون کھمبیاں کوں ختم کیتا ونڄے، تے قلعے دے چہار وں طرف ساری تجاوزات کوں ختم کر تے انھاں کوں قلعے اچ شامل کیتا ونڄے ، ضلعی حکومت دے نال وفاقی تے صوبائی حکومت وی ایں سلسلے اچ اپنڑا کردار ادا کرے ۔ صوبائی تے وفاقی حکومت دے زیر انتظام محکمہ آثار قدیمہ ہر سال کروڑاں دا بجٹ حاصل کریندے پر بجٹ دا وݙا حصہ لاہور تےخرچ کر ݙتا ویندے ، شاہی قلعے دی بحالی دے اتے محکمہ آثار قدیمہ دے علاوہ صوبائی حکومت الگ کنوں سپیشل گرانٹ وی ݙیندی ھ، ایں لحاظ نال ہنڑ تک لاہور دے شاہی قلعے تے ارباں روپے خرچ تھی چکین ، ہنڑ حکومت نے شاہی قلعے دی مزید بحالی یونیسف دے حوالے کر ݙتی ھ، اتے ہنڑ یونیسف شاہی قلعے تے روپے دی بجائے ڈالراں دی صورت اچ خرچہ کریسی ، حالانکہ قلعہ ملتان دی قدامت لاہور دے شاہی قلعے کنوں سینکڑاں نی بلکہ ہزاراں سال پراݨی ھ ، ضرورت ایں ڳل دی ھ، کہ ایں طرح دے اقدامات قلعہ ملتان تے سرائیکی وسیب دے ݙوجھے آثار قدیمہ مثلاً اوچ دے مزارات ، پتن منارہ تے قلعہ ہڑند ، وغیرہ واسطے ہونونڑے چاہیدے ہن۔ ایویں جھنگ دے مضافات اچ موجود پراݨے قلعاں دی وی تعمیر ہونڑی چاھیدی ھ۔ ۔
مترجم