وساکھی

وساکھی، وسیب دی ثقافت دا ہک سُہݨا رنگ ہے۔

سرائیکی زبان اِچ کہیں علاقے کوں وسیب آکھیا ویندے۔ جیویں جو سرائیکی وسیب ، یا سارے پنجاب کوں اساں اپنا وسیب آکھ سگدے ہیں۔ پنجاب اپنی ثقافت دے سارے رنگاں نال ہک طویل عرصے توں آباد ہے، بلکہ پنجاب نے ہک بھلے مانس پُتر آلی کار، اپنے وسیب دے سارے ثقافتی رنگ سنبھال کے رکھے ہوئین۔

ایں ثقافتی ورثہ اِچوں ہک سُہنی تے انمول شئے وساکھی /وساخی ہے۔ لہجے تے تلفظ دی تبدیلی نال پنجاب دے بعض علاقیاں اِچ ایکوں وساکھی تے بعض علاقیاں وِچ وساخی بولیا ویندے۔ بولی تاں محض اظہار دا ذریعہ ہے لیکن وساکھی ہر علاقے اِچ بھر پور انداز اِچ منائی ویندی ہے۔

کجھ لوکیں دا خیال ہے جو وساکھ عربی زبان دے لفظ ’’وثاق‘‘ توں نکلیے جیہدا مطلب’’مِل بہون‘‘ آکھیا ویندے۔ پر سردار سعد اللہ خان کتھران دے موجب اے لفظ، اساݙے وسیب اِچ عربی زبان متعارف تھیون توں وی پہلے رائج ہے ۔ جڑاں جو سئیں امان اللہ کاظم دے مطابق وساخی ہندوواں دی رسم ہے۔

وساخی، ایں وسیب تے کݙاں توں منائی ویندی ہے، واقعی قابلِ غور گالھ ہے۔ وساخی دا مہینہ 15 اپریل توں شروع تھی کے 15 مئی تک راہندے۔ بہوں سارے علاقیاں اِچ وساخی، 13 اپریل کوں منائی ویندی ہے۔ وساخی منݙھ قدیم توں ہک موسمی تہوار دے طور تے منائی ویندی پئے۔ انہاں ݙینہواراں نہ صرف کنک دی فصل پک کے تیار تھی ویندی ہے، بلکہ پُھل وی اپنے جوبن تے ہوندن۔ لوک گنے دی فصل وی چا، چُکے ہوندن۔

اَہدن،جو جیدے گھر دانے، اوندے کملے وی سیانے، مالی خوشحالی کملیاں کوں وی سیانہ بنا ݙیندی ہے۔ لوک ایں موقعے تے ہک بئے کوں پُھلاں دے تحفے پیش کریندن، قدیمی زمانے اِچ جݙاں جو لوک دیوتا/ دیوی دے بچاری ہوندے ہن۔ مندراں اِچ ونج کے پُھل چڑھاون ہا۔ تے دیوتا /دیوی نال اپنی عقیدت دا اظہار کرن ہا۔ ماضی اِچ لوک وساخ دے مہینے اِچ فصلاں چا کے مختلف جِنساں کوں مِلا کے، مٹھا یا سلونا بھت پکاون ہا، تے رل مِل بہہ کے ہک بئے نال خوشی دا اظہار کرن ہا۔

پر ہک عرصے توں وساخی ہک نویں رنگ نال منائی ویندی پئی اے۔

جیویں جو گلدستے اِچ موجود مختلف رنگاں دے پُھل گلدستے دی خوبصورتی اِچ اضافے دا سبب بݨدن، ایویں ای وساخی دے مختلف رنگ ایندے سُہنپ اِچ وادھے دا موجب بݨدن۔ ہُن وساخی، ہک میلے دا ناں شمار تھیندے۔ وسیب دے لوک ایکوں وسیع تر پیمانے تے منیندن۔ کئی علاقیاں اِچ وساخی ترائے ݙینہہ تک منائی ویندی ہے۔ وساخی دے موقع تے ݙانداں دی دوڑ، پہلواناں دے درمیان کُشتی ، گسنی پکڑن، ریچھ کُتے دی بھیڑی، دوڑ، کبݙی، والی بال، نیزہ بازی، مشاعرہ تے محفل موسیقی اہم لوازمات شمار تھیندن۔

وساخی دے موقعے تے جانوراں کوں سُہنا بنا کے پیش کیتا ویندے۔ وساخی دے موقعے تے بجھن آلے ݙاند، ہک نویکلی سج دھج رکھیندن۔ ایویں ای کھاڑے اِچ کُشتی لڑن آلے پہلوان آپنے آپنے انداز نال کھاڑے اِچ آندن، وساخی چونکہ چیتر توں بعد دا مہینہ ہے۔ اتے چیتر طبیعتاں کوں بھاہ لا ݙیندے ، ہر بندہ آپنے آپکوں بنا سنوار کے ٹردے ہندا وساخی تے ایندا اظہار وسیع تر پیمانے تے نظر آندے۔اگر ایں موقعے تے بارش وی آونجے، تاں لوک ایں بارش وچ وی ایویں محسوس کریندن، جیویں جو بھاہ اِچ سڑدے پئین۔

وس پئی بدلی کالڑی، ٹوبے تارم تار

رُت رنگیلڑی ساوڑی، بوٹیاں دے گل ہار

مشک مچی من بھاونی، اکھیاں بدھی تار

گُھل پئی ہیل ملووڑی، لگے چھوڑے پاڑ

شالا سُنج اساݙری، تھیوے باغ بہار

(سلیم احسن)

’’وساکھی دا میلہ ساݙی مجلسی زندگی نال تعلق رکھدا اے‘‘۔ پنجاب دا وسیب عمومی طور تے معاشی تے سیاسی مسائل دا شکار رہ گئے۔ سرائیکی وسیب دی محرومی دا انداز، ایں وسیب دا مطالعہ کرن توں بعد ای لایا ونج سگدے۔ پر پنجاب دا وسیب مل بہون تے خوشی مناون دا کئی موقعہ وی ضائع نئیں کریندا۔لہٰذا وساخی دے ݙینہاں اِچ وسیب دے گھبرو، رل مِل کے جھمراں پیندن۔ رل مِل کے گیت گایندن۔ جُھمر اِچ گیت دا کئی مصرعہ پڑھا ویندے۔

بازار وکاندی پِنݙ وے__ تیݙے بُت وچ ساݙی جِند وے

وساخی دے ݙیہناں اِچ لوک شادی دی تریخ رکھیندن۔ لوک آپنیاں منتاں پوریاں کرن لئی پیراں دے مزاراں تے حاضری ݙیندن۔ ٹہراں گایندے ویندن ۔ وساخی دے موقعے تے تھیون آلی محفل موسیقی دی آپنی چس ہوندی اے۔ کہیں وݙے گلوکار توں علاوہ وسیبی شوقیہ گلوکاراں دا آپنا سُرتال ہوندے۔ پر جے رات تے پچھلے پہراں اِچ جئیں ویلے کہیں سچے عاشق دی زبان تے اے بول آندن تاں اُتلا ساہ اُتے تے تلواں ساہ تلے رہ ویندے، جو

دل تانگھ تانگھے_ اللہ جوڑے سانگھے

سنجناں دا ملناں_ مشکل مہانگے

یا

بھانویں جانیں تے بھانویں نہ جانے_ میݙا ݙھول جوانیاں مانے

بول سُن تاں بہوں سارے لوک آپنے و ساخاں تے اُٹھ باندھن اتے آپنے آپنے عشق دی جوت جگا کے، دھمی کرݙیندن۔تاہم پِڑ تے بجھدے ݙانݙ، نیزہ بازی کریندے نوجوان، دنگل، اُٹھاں دی دوڑ، چݙول، موت دا کھوہ، چڑیا گھر، تھیڑ تے سرکس، اج وساخی دی شان کوں دوبالا کریندے پئین۔ اتے جدید زندگی دا اظہار نہ نبڑدے پئین۔ پر جے تئیں وسیبی جلیبیاں گھِن کے گھر نہ ونجن، وساخی نئیں نبڑدی، تے جے مرد جلیبیاں دے نال نال تریمت کیتے ونگاں وی گھِن آوے تاں تریمت کوں آون آلی وساخی تئیں، ونگاں دا جھنکار، سُݨیندی راہندی ہے