نواب مظفر خان سدوزئی

ݙو جون اساݙی قوم (سرائیکی قوم)دا تاریخ اچ کالا کلار ݙیہنہ ھے،ݙو جون کوں سکھ فوج نے ملتان تے قبضہ کر تے سرائیکی وسیب دے خطے کوں اپنڑے چک (غلامی) اچ گھن گھدا،تے اے غلامی ١٩٩ سال گزرن دے بعد وی جاری ھ. مہاراجہ رنجیت سنگھ دی ملتان فتح کرن واسطے ١٨٠٢، ١٨٠٥،١٨٠٧، ١٨١٠، ١٨١٦،تے ١٨١٧ اچ مسلسل چِھ واری حملے کیتے، لیکن نواب مظفرخان سدوزئی(شہید) دی اگواݨ اچ ملتان دے لوکاں نے شہردا بھرپور دفاع کر تے ، ِچھ دے ِچھ حملے ناکام بنڑا ݙتے، جیندی وجہ نال ملتان دے ناقابل تسخیرہونڑ دا تاثر پختہ تھیا۔ افسوس نال ݙوجھے پاسوں نواب آف بہاولپورصادق محمدخان عباسی (دوئم) 70ہزارروپے سالانہ خراج اداکرݨ دا معاہدہ کرتے مہاراجہ رنجیت سنگھ دے ناپاک قدم دور کر ݙتے، یعنی غلامی قبول کرگھدس۔

Martyred ruler of Multan province

Muzaffar

نواب سرفراز خان ملتانی، نواب مظفر خان دے وݙے پتر

ستواں حملہ: 1818ء دے شروع اچ دیوان چند تے کھڑک سنگھ دی سربراہی(اگواݨ) اچ 20ہزارسکھ فوج نے ملتان دا رُخ کیتا ، جہڑی اوں وقت دے نووے ہتھیاراں نال لیس (مسلح) ھائی، این سکھ فوج وچ سردارپُھلا سنگھ دا پاگل خطرناک (جنونی) گروپ وی شامل ھا۔ سکھ فوج سب توں پہلے مظفرگڑھ تے خان گڑھ دے قلعے فتح کیتے جیندی وجہ توں نواب مظفرخان سدوزئی نے سکھاں دے خلاف جہاد دا اعلان کرݙتا۔ تے کابل دے بادشاہ احمدشاہ ابدالی کوں وی سکھاں دے خلاف مدد واسطے پیغام بھجواݙتا، جتھوں قاصد خالی ہتھ واپس ولیا ۔

سکھ فوج نے مظفرگڑھ تے خان گڑھ دے قلعے فتح کرݨ دے بعد، ملتان دے پاسے رخ کیتا، اتھاں ملتان دا نواب مظفرخان سدوزئی پہلے ہی اپنڑی فوج دے نال تیار ٻیٹھا ھا، بھرپورجواب ݙتا گیا، جیندی وجہ توں سکھ فوج دے پیر اکھڑ گے، تے او پچھی تے ہٹݨ تے مجبور تھی ڳئی ۔

پر جنگ دے ݙوجھے ݙیہنہ رنجیت سنگھ دے جرنیل دیوان موتی رام نے ملتان(شہر)دا محاصرہ کرݨ دا فیصلہ کیتا، تے نواب مظفرخان نے وی اپنڑے پتراں تےفوج دے نال شہر دا چودھارو دفاع کرݨ دی حکمت عملی تیارکیتی ٻیٹھا ھا۔ روایات دے مطابق شہر دا گھیرا (محاصرہ) چار مینے تک جاری ریہا ، تے سکھ فوج نے شہر پناہ دے ٻاراں (١٢) جاہیں (مقامات) تے توپاں نال گولے ماریے، جیندی وجہ توں او، شہرپناہ اچ ݙو جاہیں (مقامات) تے سوراخ (شگاف) کرݨ اچ کامیاب تھی گے ، پرملتانی فوج دے مضبوط دفاع دی وجہ پاروں اندرداخل نہ تھی سڳیے۔ ایں ناکامی دے بعدسکھاں نے شہرپناہ دے نیڑے کھݙے کھٹ تےبارود بھر تےاُنکوں بھا لا ݙتی ، نتیجتاً شہرپناہ دے ݙو بُرج تے انھاں دےاتلے حصے ڈھے (منہدم) گے، پر ایندے باوجود نواب مظفرخان تے اوندی فوج نے ملتان دے ہک ہک انچ زمین دا کامیابی نال دفاع کیتا، تے ہک سکھ وی شہردے اندرداخل نہ تھیونڑ ݙتا ۔۔ سکھ فوج دی شہر تے بمباری مسلسل کئی مہنے تک جاری رہی تے ہزاراں معصوم لوکاں دی شہادت دی وجہ توں نواب مظفرخان سدوزئی کوں پچھی تے تھیونڑا پیا، نواب صاحب اپنڑی فوج سمیت ملتان قلعے اچ پناہ گھن گھدی۔ ملتان دا قلعہ اپنڑی مضبوطی دے حوالے نال خاصامشہورھا ، تےناقابل تسخیرسمجھیاوینداھا۔جہڑا کے ہک اوچے ٹبے (بلند ٹیلے) تے ھا ، تےقلعے دے چودھاروں جھکی (گہری) خندق کھٹوا تے اوندے اچ پاݨی بھروا ݙتا۔ ۔مارچ داپورامہینہ قلعے دے محاصرے اچ لنگھ گیا، سکھ فوج نے ایں دوران ݙو دفعہ قلعے تےچڑھائی دی ناکام کوشش وی کیتی، ۔ بالآخراپریل اچ مشہورزمانہ بھنگیاںوالی(لہور اچ اج وی موجود ھ) توپ ملتان سݙوائی گئی ، تے اوندی مسلسل گولہ باری دے ذریعے سکھ فوج قلعے دی فصیل اچ ݙو جاہیں (مقامات) تے دراڑ پاونڑ اچ کامیاب تھی گئی۔ جیندی وجہ توں نواب مظفرخان کوں تھوڑی پریشانی تھئی تے انھاں نے کھڑک سنگھ کوں سفیر بھجواتےامن کے بدلے ݙولاکھ روپے اداکرݨ تے اپنڑے پتر دی اڳواݨ اچ 300گُھڑسوارمہاراجہ دے حوالے کرݨ دی پیشکش کیتی۔ مگررنجیت سنگھ نے نواب مظفرخان دی امن کی پیشکش قبول کرݨ کی بجائے ملتان دا قلعہ حوالے کرݨ دا مطالبہ کرݙتا، تے ایں صورت اچ نواب کوں گزربسرکرݨ کیتے ہک جاگیرتے رہائش کیتے کوٹ شجاع آباد داقلعہ دیونڑ داوعدہ کیتا۔

آہدن نواب مظفرخان نے کوٹ شجاع آباد دے نال خان گڑھ دا قلعہ ݙیونڑ دے مطالبہ کرتے مہاراجہ رنجیت سنگھ دی پیشکش قبول کرگھدی ہائی ۔ تےاپنڑی طرفوں جمیعت رائے، سیدمحسن شاہ، گوربخش رائے تےامین خان کوں بطوروکیل کھڑک سنگھ کنے پاس بھجوا ݙتا ہا۔ پر شہزادہ کھڑک سنگھ نے دیوان بھوانی داس، پنجاب سنگھ، قطب الدین(سابق نواب آف قصور)اورچوہدری قادربخش کوں معاہدے دی شرائط طئے کرݨ کیتے نواب کنے بھیڄیا۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ کنے لاہور اچ اے خبر پڄی تاں بہوں خوش تھیا، ایں موقع تےمہاراجہ کوں توپاں دی سلامی وی ݙتی گئی تےرات کوں شہراچ جاہ جاہ تے ݙہوے (چراغ) ٻالیے گئے۔

پر جیویں ہی معاہدے دا ویہلا نال تھیا، تاہوں نواب مظفرخان سدوزئی دے تھوڑے مشیراں تے رشتہ داراں نے مطالبہ کیتاکہ اساں غلامی دی زندگی دی بجائے موت کوں ترجیح ݙیسوں لہٰذا تساں ڈٹ ونڄوتے یقین ݙیوایا کے اساں آخری دم تک لڑݨ کیتے تیار ہیسے۔ جیندی وجہ توں نواب مظفرخان سدوزئی نے قلعہ خالی کرݨ توں انکارکرتے جنگ قبول کرگھدی۔((ہک ٻی روایت دے مطابق نواب مظفرخان سدوزئی کوں انھاں دی دھی(بیٹی) نواب زادی صفیہ ، تے مشہور صوفی بزرگ حافظ جمال اللہ افغانی نے شکست قبول کرنڑ توں روکیا ھا. نواب زادی صفیہ اپنڑے وعدے دے مطابق قلعے تے حملے دے وقت گھوڑے تے ٻہھ تے آخری ساہ(سانس ) تیئں لڑدی رہ گئی، تے جنگ لڑدے ہووے اچ شہید تھی ڳئی، تے حافظ جمال اللہ افغانی نے وی جنگ لڑدے ہوئیں شہادت پاتی۔

جیں ویہلے اے خبر مہاراجہ رنجیت سنگھ کنے بڄی ، کہ قلعہ حوالے نی کریندے ، تاں او بھا بھا (آگ بگولہ) تھی گیا، تے فوراًاپنڑے جرنیلاں کوں پیغام بھجوایا، کہ نواب مظفر نے قلعہ حوالے نہ کر تے میݙے غضب کوں دعوت ݙتی ھ ، لہٰذا جتنی کمک تے گولہ بارود دی لوڑ (درکار)ھ، بھجوانڑ کوں تیار ہاں، مگر قلعہ ہرحال اچ فتح تھیونڑا چاہیدااے۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ دے پیغام نے سکھ فوج کیتے ٻلدی بھا تے تیل داکم کیتا، تےانہاں نے فوراًقلعے کومحاصرے اچ گھن تےدوبارہ گولہ باری شروع کرݙتی۔ سکھ فوج نے ترائے پاسوں پیش قدمی کیتی ، تے گولیاں دی برسات اچ خندق دے نال پوڄنڑ اچ کامیاب تھی ڳئے، تے اتھاں پوزیشناں بنڑا تے بہہ ڳئے۔ روایات دے مطابق قلعے دے نال پجدیں ، پڄدیں سکھاں دابہوں زیادہ جانی نقصان وی تھیا، پر او ݙ ینہہ رات دی کوشش دے بعد قلعے دے خضری دروازے دے نال ݙوہڑی دراڑاں پاونڑ اچ کامیاب تھی ڳئے ۔پرنواب دی فوج نے فوری ایکشن کرتے ریت دیاں ٻوریاں نال فصیل دی دراڑاں کوں پُر کر ݙتا ۔ ایں دوران بھنگیا ںوالی توپ نے گولے اگلنڑ شروع کرݙتے، ریت دی ٻوریاں وزنی گولاں دی تاب نہ چائیندیں ہوئیں ڈھیرتھی ڳئیں ، جیندے نتیجے اچ فصیل دے اندرہک چھوٹا جیا گَلا (شگاف) تھی ڳیا۔ایں موقعے ت اکالیاں دے ہک گروپ نے سردارسوڈھا سنگھ دی قیادت اچ جلدی نال پیش قدمی کیتی ، تے ݙیہد ین ہی ݙ یہد یں سینکڑاں سکھ جوان قلعے دے اندرداخل تھیونڑ اچ کامیاب تھ ڳئے، تے گھمسان دی جنگ تھیئی۔ ایں موقع تے نواب مظفرخان تے انھاں دے پتراں نے اپنڑے سنگتیاں دے نال قلعے دا دفاع کرنڑ کیتے اینجھا بہادری دا مظاہرہ کیتا، کہ دشمن وی داد ݙیونڑ دے بغیر نہ ریہا ۔ آخر کار سکھ فوج نواب مظفرخان سدوزئی تے انھاں دے پتراں کوں شہید کرنڑ اچ کامیاب تھی ڳئے، تےقلعے دا کنٹرول سنبھال گھدا۔ ہک ٻی روایت دے مطابق نواب مظفرخان سدوزئی کوں جیندا گرفتارکرتے، پابہ جولاں کھڑک سنگھ دے حضور پیش کیتاڳیا، تے کھڑک سنگھ نے روایتی انداز اچ نواب کنوں قلعے دیاں چاٻیاں منگینس تے، مظفرخان نے رٹیا رٹایا جملہ آکھیس ”چاٻیاں میݙے پیٹ اچ ہن“ جتھوں کھڑک سنگھ نے غصے اچ آ تے تلواردے وارنال نواب مظفرخان سدوزئی داپیٹ پھاڑ ݙ تا۔ (ماضی اچ کھڑک سنگھ جݙاں وی ملتان تے حملہ کریندا ہا، تےنواب مظفرخان سدوزئی کوں پیغام بھڄویندا ہا، کہ قلعے دی چابٻاں میݙے حوالے کرݙے، تے نواب واپسی پیغام بھڄویندا ہا، کہ ”چاٻیاں میݙے پیٹ اچ ہن“ ۔

قلعہ ملتان فتح ہونڑ دی خبرلاہورپُڄی تاں، مہاراجہ رنجیت سنگھ نے یادگارجشن منایا،فتح دی خبرݙیونڑ آلے قاصد سردارفتح سنگھ اہلووالیہ کوں سونے دی ݙوچوڑیاں، پنچ سوروپے نقد تے ہک کنیز انعام اچ ݙتی، تے صاحب سنگھ ( ݙاک انچارج) کوں چِھ سو روپے نقد انعام ݙتا، فتح دی خوشی اچ مہاراجہ رنجیت سنگھ ہاتھی دے اُتے ٻہھ تےلاہورشہردا دورہ کیتا، تے مختلف جہیں تےلوکاں دے کٹھ (ہجوم) تےسونے دے سکے سٹیے !!

ملتان شہراچ ایں جنگ دی نشانیاں جا بجا نظر امدیان ہن۔ خاص طور تے ملتان دا "چوک شہیداں" ایندا سب توں وݙا ثبوت ھ، جتھاں ملتان دے واسیاں تے سکھ فوجیاں اچ گھمسان دی جنگ تھئی ہائی، تےسینکڑاں دھرتی جائے دھرتی دے دفاع کیتے شہید تھیئے ۔ اج اساکوں پنجاپی دانشورطعنہ ݙیندن، کہ نواب مظفرخان سدوزئی ہک افغان سردارھا، تے او خودہک قابض ھا۔ لہٰذاسرائیکی دانشور انکوں ا اپنڑاں ہیروقرارݙیونڑ زیب نی ݙیندا، ہک جھوٹے پروپیگنڈے دے سوا کجھ کائینی ، تے اےصرف رنجیت سنگھ دے قبضے کوں جوازبخشݨ دی بھونڈی کوشش ھ۔ ،مظفرخان سدوزئی کوں ملتان دا نواب مقررکرنڑ والا تاں احمد شاہ ابدالی ھا، جیہڑا اج وی ریاست پاکستان دا اسلامی ہیروھ ۔ اساں سارے قبضہ گیراں کوں ہیرو منݨ توں انکاری ہیں ، پر کیا پنجابی اسٹیبلشمنٹ وی انھاں کوں بشمول رنجیت سنگھ (پنجاپیاں دا ہیرو) سرکاری تاریخ تےسلیبس اچ قبضہ گیرتے ڈاکوقرار ݙیونڑ کیتے تیارھ؟

دریا مچھیاں ہٹیاں وس ڳئین

مٹیاں لسیاں ڄٹیاں ݙس ڳئین

اتھوں مظفر خان ٹریا ہئی

رات بھڄوکڑ ݙینھ تھیوݨ ݙے

موت ایں وسوں کوں جیوݨ ݙے

اتھوں مظفر خان کڑیا ہئی

ھک ݙینھ رل موے وس وی ویندن

جیوݨ دے گُر ݙس وی ویندن

بھوئیں وچ جوڑ جڑس وی ویندن

جیویں مظفر خان جڑیا ہئی

پھل وی کھڑسن ݙس ہاں ساکوں

دشمن سڑسن ݙس ہاں ساکوں

اتھوں مظفر خان مڑیا ہئی

اتھوں مظفر خان ٹریا ہئی

(مژدم خان)