نصراللہ خان ناصر

اصل ناں    گل محمد

قلمی ناں    نصراللہ خاں ناصرؔ

جٖمنْ        1948ء

جاہ پتہ      ریڈیو پاکستان بہاولپور

ڈاکٹر نصراللہ خاں ناصرؔ بنیادی طور تے نظم گو شاعر ہے۔آپ دیاں آزاد نظماں وچ جدت پاتی ویندی ہے تے اوہ روایتی شاعری توں بالکل باغی نظر آندے ہن ۔نصراللہ خان ناصر ہک ادیب شاعر دانشور تے استاد ہے. سرائیکی زبان بہوں وڈے ادیب ہن. جنہاں نے شاعری تحقیق تے تنقید تے بہوں چنگا کم کیتے. ایم اے سرائیکی دے نصاب وچ انہاں دی کتاب پڑھائی ویندی ہے

جمݨ

نصراللہ خان ناصر 3 فروری 1946 کوں بہاولپور وچ جمے ہن

ملازمت

تساں ریڈیو پاکستان توں ٹیشن ڈائریکٹر دے عہدے توں ریٹائر تھائے این توں علاوہ تساں اسلامیہ یونیورسٹی بہاولپور دے سرائیکی شعبے دے چئیرمین وی رہ چکے ہو.

کتاباں

• اجرک (سرائیکی نظماں)
• یہ کیسا دکھ ہے (اردو نظماں)
• صحرا کے گیت وادئ سندھ کی باقیاتِ
• چولستانی خانہ بدوش قبائل کے قدیم گیت
• سرائیکی شاعری دا ارتقاء

تعارف

ڈاکٹر نصراللہ خان ناصر 3فروری 1946کوں موجودہ ضلع رحیم یار خان تحصیل لیاقت پور وستی چاکر خان ترنڈہ گورگیج وچ سردار گل محمد خاں دے گھر پیدا تھئے۔اپ نے اپنی ابتدائی تعلیم وستی چاکر خان وچوں حاصل کیتی۔میٹرک گورنمنٹ ہائی سکول اللہ باد توں کیتی۔بے اے صادق ایجرٹن کالج المعروف S.E کالج توں کیتا۔ایمرسن کالج ملتان توں اردو ادب وچ ماسٹر کیتا ۔1994وچ بہاوالدین زکریا یونیورسٹی ملتان توں ڈاکٹر یعنیP.H.D دی ڈگری" سرائیکی شاعری دا ارتقاء" تے کم کر تے گھدی۔سرائیکی شاعری دا ارتقاء وچ آپ نے سرائیکی شاعری دی تاریخ کوں محفوظ کیتے تاں اے سرائیکی زبان وادب واسطے بہوں وڈا کم ہے۔آپ نے 1975وچ ریڈیو پروڈیوسر دی حیثیت نال ادبی دنیاں وچ قدم رکھیاتے ریڈیو اسٹیشن ڈائریکٹر دی عہدے توں ریٹائرمنٹ گدھی۔اپ دی اسلامیہ یونیورسٹی بہاولپور دے شعبہ سرائیکی وچ بطور چیرمین دے فرائض وی انجام ڈیندے رہ گن تے کجھ عرصہ یونیورسٹی دے کالج آف آرٹ اینڈ ڈیزائن دے پرنسپل وی رہ گن۔اجکل بہاولپور وچ اپنی زندگی گزریندے پن۔

ڈاکٹر صاحب ادبی دنیاں وچ ہر فن مولا بندے رہ گن آپ   شاعر ،نثرنگار،ادیب،دانشور،محقق،ریڈیوپروڈیوسر ،ڈائریکٹر،

صداکار،ڈرامہ نگار،کمنٹیٹر تے استاد دے فرائض سر انجام ڈیندے رہ گن۔اپ نے زمانہ طالب علمی توں ہی شاعری کرن شروع کر ڈتی ہئ۔ آپ نے سرائیکی دے نال نال اردو وچ وی شاعری کیتی ہے۔اپ دی شاعری دی پہلی کتاب 1969وچ شائع تھئ تے ڈوجھی کتاب اجرک کوں 1990وچ سرائیکی ادبی مجلس بہاولپور نے شائع کیتا۔اجرک کوں اکادمی ادبیات پاکستان دی طرفوں خواجہ فرید ایوارڈ وی ملیا۔اجرک کوں دی اسلامیہ یونیورسٹی دے جدید نظم دے سلیبیس وچ وی پڑھایا ویندا پے۔ آپ دیاں شاعری دیاں تے نثر کتاباں اے ہن اجرک،نویں سوبھ ،یہ کیسا دکھ ہے( اردو نظماں)معنویت،تشخص (تحقیقی تے تنقیدی مضامین )تے مشتمل کتاب ہے۔سرائیکی شاعری دا ارتقاء کوں پہلی دفع سرائیکی ادبی بورڈ نے 2007وچ شائع کیتا تے ڈوجھی دفع 2014وچ۔اپ 1986وچ ریڈیو پاکستان دے حج پروگرام دی نشریات دے سلسلے وچ سعودی عرب وی گئے۔1990 وچ چمپینز ٹرافی ہاکی ٹیم نال میلبورن آسٹریلیا وچ نشریات دے سلسلے وچ وی گئے۔پچھلے ڈینھاں حکومت پاکستان نے آپ دی ادبی خدمات دے اعتراف وچ صدارتی ایوارڈ برائے حسن کارکردگی 23مارچ2024کوں یوم پاکستان دے موقع تے ڈیون دا اعلان کیتے تاں اےاساڈے سرائیکی ادیبیں واسطے اعزاز دی گال ہے کے ہن حکومت پاکستان کوں سرائیکی زبان وادب دے شاعر تے نثر نگار وی نظر آون پئے گن۔

کتاب اجرک دا تعارف

میں آپ دی کتاب اجرک پڑھی ہے جیندا تعارف تساں دوستاں دی نظر کریندا پیاں۔اجرک کوں پہلی دفع 1990وچ سرائیکی ادبی مجلس بہاولپور نے شائع کیتا۔ایندا انتساب جہیڑا میں سمنجھداں انہاں لوکاں دے نانویں کیتا گے۔جہیڑے سرائیکی دی گال کیتی ہینے تے سرائیکی زبان وادب دی ترویج و ترقی واسطے کم کیتے جیویں جو

"سرائیکی وسیب دے انھاں جھومریاں دے ناں!

جنھاں پڑ وچ آ تے جھمر ماری"

اجرک دا ٹائیٹل سوہنا تے خوب صورت ہے۔ایندے فرنٹ ٹائیٹل تے سوہنے پھلاں والی اجرک ڈتی گئی ہے۔ایندے اتلے حصے وچ کتاب دا ناں تے شاعر دا ناں ڈتا گے ۔بیک ٹائیٹل تے بلیکن وائٹ فلمی اداکار دی طرح مصنف دی تصویر ہے۔ایں تصویر اب آپ شاعرانہ خیالات اچ مگن ہن۔اے تصویر آپ دے مہمان خانے وچ وی سجی کھڑی ہے۔تلے شعر تے شعر دے خالق دا ناں ہے شعر ڈیکھو

میڈے سارے لفظ ہن ترکہ

      اجرک ویس وسیب دا

ایں شعر توں اساکوں پتہ لگدے کے ایں کتاب دا ناں اجرک کیوں رکھیا گے ۔اپ نے اجر ک کوں سرائیکی وسیب دا ویس آکھیا ہینے۔ اجر ک اساڈی ثقافت ہے ۔مطلں پورے وسیب کوں آپ نے اجرک دا ناں ڈے ڈتے۔اجرک دے فرنٹ ٹائیٹل دے بیک فلیپ تے ڈاکٹر اسلم ادیب دے تاثرات ہن۔اپ ناصر کوں سرائیکی شاعر دے نال نال سرائیکی تہزیب دا شاعر اکھیے ۔ایویں ناصر کوں میر دی طرح اوندا دل تے دلی ویران ہوون کوں ناصر دے دل تے روہی کوں پیاسی ڈسیندے نظر اندن۔جیویں جو

"نصر اللہ خان ناصر سرائیکی زبان دا ہی نئیں سرائیکی تہزیب دا وی ہک نمائیندہ شاعر ہے۔ناصر اپنے دل تے روہی دی جھوکاں کوں آباد کرن دی شدید خواہش کریندے۔جیویںں میر تقی میر دا دل تے دلی ڈوہیں ویران ہن اوویں ناصر دا دل تے روہی ڈوہیں پیاسے ہن۔"

بیک ٹائیٹل دے بیک فلیپ تے احسن واگھے دے تاثرات ہن۔واگھا صاحب نے ناصر صاحب کوں پہلی دفع ملتان ہوٹل وچ ڈٹھا تے ناصر دے بارے دوستاں کول سنڑیا جو ناصر صاحب کوں ہن تے کیا ہن جیویں جو

"نصر اللہ خان ناصر دے بارے وڈیاں وڈیاں گالھیں پہلی واری 1974وچ سنڑیاں ہن۔ملتان دے ہک ہوٹل وچ ہک فنگشن وچ میکوں سنگتی  اشارے نال ڈسیا جو او نصر اللہ خان ناصر اے۔ویلے دے فیشن نال رلدے وال سمارٹ ریڈیو پروڈیوسر آلی پسند دی جھلک پشاک وہ اتے چال وی۔"

اجرک 144صفحات تے مشتمل کتاب ہے۔فہرست کوں تندیر دا ناں ڈتا گے۔ایں کتاب وچ ڈو پیش لفظ ،نظماں دے نال نال پنج کافیاں وی ڈتیاں گن۔اجرک دا  پہلا پیش لفظ "اجرک دا شاعر"دے عنوان نال صدیق طاہر نے لکھیے۔اپ وڈی وضاحت نال ہک اعلی شاعر تے معیاری شاعری بارے تے ناصر صاحب دا تعارف کرویندن کیونکہ آپ علمی ادبی تے حضرت خواجہ غلام فرید رحمتہ اللہ علیہ سئیں دیں دھرتی دے پلوڑ ہن۔آپ دی شاعری بارے وی گال کریندن کے کیویں ناصر نے اپنی شاعری وچ وسیب دی ثقافت تے پسماندگی کوں بیان کیتے تے محروم لوکاں دے ڈکھاں کوں بیان کیتے۔جیویں جو

"اج دے زمانے وچ سچا تے معیاری ادب اونکوں منیا ویندے جیندے وچ زندگی دی جھات ہووے تے اوندے لفظاں وچ جیندی جاگدی زندگی دیاں مورتیاں بنڑائیاں گیاں ہوون۔۔۔سئیں نصراللہ خان ناصر خواجہ فرید دی نگری رحیم یار خان دے ساول نال کجیاں زمیناں تے پنجند دے تکھے،سریلے پانڑیاں دے پلوڑ ہن۔۔۔نصراللہ ناصر دی شاعری ہک طرح نال سرائیکی وسیب دی پسماندگی دا نوحہ ہے ۔"

ڈوجھا دیباچہ یا پیش لفظ ناصر صاحب نے خود مہاگ دے عنوان نال لکھیے ۔ایندے وچ آپ اپنے زاتی ڈکھ ،مونجھ تے زیادتیاں کوں تخیل دا ویس پوا تے اپنے وس وسیب اچ رہن والے مظلوم لوکاں دے بارے گال کیتی ہے۔غربت تے تس دی گال کیتی ہے۔اپنی پیاسی روہی دے نال نال ڈھاندے ہوئے پتن منارے تے اوچ دے مقبریاں کوں خوبصورتی دے نال بیان کیتے جیویں جو

"میڈے واسطے اے گال بہوں سوکھی ہئ جو میں چھڑے اپنے زاتی ڈکھ تے مونجھ ملال کوں لفظاں دے ویس پوا تے پیش کر ڈیندا۔۔۔میں اپنی زات دے ڈکھ کوں ونڈ ولا تے اپنے وسیب اپنیاں وستیاں اپنیاں جھوکاں تے کھنڈرا ڈتے ۔۔۔ میکوں ہمیشہ بکھ محرومی ڈر بھئو تے کلہیپ  دے ڈراکلے پچھانویں چھاں کیتی ڈسدن میں اگر بک بک ہنجوں رونداں تاں اوچ دیاں قبراں ،پتن منارے دیاں پھکریاں ۔۔۔دے حوالے نال ۔"

موضوعات دے حوالے نال اگر آپ  دی شاعری کوں ڈیکھوں تاں ساکوں ناصر صاحب دی شاعری وچ اپنے علاقے دی تہزیب وثقافت نظردی ہے۔ آپ اپنیاں کجھ نظماں وچ سرائیکی وسیب دی ثقافت دی گال کریندے نظر آندن جیویں جو آپ دی نظم "پانی دی کندھ" وچ ہے جو

میڈی بھوری منجج سوئی تاں

سب توں پہلے اوندے گھر وچ

نارے نال بھری ہوئی تھالی

اماں پٹھیے آکھ تے اوندے کول پجایم

ڈیکھو ناں سئیں اے وی اساڈی ثقافت دا حصہ ہے جیہڑی قدیم توں روایت چلدی آندی ہے کے اگر اساڈے کول کوئی منجھ یا گاں وغیرہ پھل ڈیوے تاں اوندا نعرہ بطور سوکھڑی یا تحفہ اپنے رشتے داراں تے حق ہماسئیاں کوں ڈیندے ہیں۔ایویں نظم سنجان وچ وی اساکوں اپنی ثقافت نظردی ہے تے اساڈے لوک اللہ والے فقیر منش بندے دی دربار تے ونج تے منت منیندن کے اساڈا فلاں کم تھی ونجے تاں آساں ایں دربار تے منت ڈیسوں جڈاں او منت پوری تھی ویندی ہے تاں تے ول اساڈے لوک منت لہیندن۔جیویں جو

سنگ سجا تے سفری تھیواں

لالن دے دربار

کوٹ مٹھن دے گھوٹ دے اکھاں

سہرے لکھ ہزار

ایویں آپ دی نظم دھرتی جایا وی  ثقافتی حوالے نال پیش کیتا گے تے ایندے وچ آپ اپنے مقبریاں  تے پتن منارے دے اجڑن تے ارمانی ہن نال اے وی اکھیندن کے اگر میں تو میڈے بالیں پچھیا تاں میں انہاں کوں کیا جواب ڈیساں ایوں اساڈی حکومت تے محکمہ اطلاعات و ثقافت کوں چاہیدا ہے کے اساڈیاں عظیم درسگاہیں ،سنجان ،مقبرے ،قلعے تےمناراں دی ڈیکھ بھال کرے تاکہ اساں اپنی ثقافت کوں زندہ رکھ سگوں جیندے نال اساں سنجانیے ویندے ہیں۔جیویں جو آپ اکھیندن

اوچ شہر دے مقبرے سارے

بیبی جند وڈی دا روضہ

سلھ سلھ تھی تے ڈھاندے ویندن

پتن منارا جیکوں صدیاں   

نونو سو سلامیاں ڈیون

کردا ویندے

میکوں فکر اے میڈے بالیں

میں توں میڈا شجرا پچھیا

تاں میں کیا اکھساں۔۔۔!

آپ دی شاعری وچ اساکوں بے بسی آتے احساس محرومی وی نظردی کے انسان کجھ وی نی کر سگدا وقت دے ہتھوں مجبور ہےآپ دور اندیش شاعر ہن آپ دی نظم "کروڑا وٹ"آج دی صورت حال کوں صاف بیان کریندی پئی ہے۔جیویں جو

کہیں کوں موکل کینی پچھاں دید بھنواوے

ہاں دے سوجھلے آتے بھجے

(ہاں دا سوجھلا کیندے کول اے)

جیکر کانی آکھ وی ڈیکھوں ساڈی ننگی کنڈ تے لڑکے

ساڈے سراں اتے زاٹکے

وقت دے ہتھ کروڑا وٹ اے

ایویں آپ دی شاعری وچ اساکوں اساطوری حوالے وی ملدن۔اسطور دے بارے جہیڑا کجھ میں سمنجھداں کے

اگر کہیں قدیم دور اچ کوئی اگر کوئی شے کہیں چیز نال منسوب تھی تے مشہور تھی ونجے تاں اوکوں اسطور اہدن ۔اساطوری کوں انگریزی وچ میتھ آکھیا ویندے۔ویکیپیڈیا تے اسطور دے بارے ایں طرح ڈسایا گے

"اسطور آباؤ اجداد دے زمانے توں چلی آون آلی ایجھی افسانوی داستان کوں اہدن کے جیکوں تاریخ دی حیثیت نال تسلیم کر گھدا گیا ہووے اور ایندے سچ ہوون دا تاثر ایں معاشرے وچ عام طور تے پایا ونجے۔"

جیویں استاد محترم جناب ڈاکٹر پروفیسر ممتاز خان بلوچ صاحب ہونڑاں اپنی کتاب جدید سرائیکی شاعری تے اجوکا بندہ وچ لکھدن کے

"قدیم دور دے انسان دے سوچن ،جاچن تے سمجھن دے عمل تخلیقی سطح تے جیہڑا رخ اختیار کیتااوں سوچن تے محسوس کرن دے تخلیقی تے جمالیاتی شعور کوں اسطور آکھیا گے۔"

اجرک وچ اساکوں حمدیہ نظم حق موجود وی ملدی ہے جہیڑی جو اساطیری رنگ وچ رنگی ہوئی ہے ہک شعر ہے جو

پینگھ دے ستے رنگ

نشابر اوندے ناں

ست دے ہندسے کوں قدیم دور توں اہمیت ڈتی ویندی پئ ہے ایں دنیاں دی تخلیق کوں ست ڈینھ دے نال ہی مشابہت ڈتی گئی ہے جیویں خان صاحب ڈاکٹر نصر اللہ خان ناصر صاحب دا حوالہ اپنی کتاب جدید سرائیکی شاعری تے اجوکا بندہ وچ ڈیندن جو

"عہد نامہ قدیم  وچ دنیاں دی تخلیق دے وقت چھی ڈینھ دنیاں جوڑن تے ٹھاون دے تے ستواں ڈینھ قدرت قادر دے آرام  تے اپنی تخلیق دی تکمیل دی چس دا گنیا گیا۔۔۔ست دے ہندسے نال کجھ حوالے اے ہن

ست آسمان ،زمین دے ست طبق،ست سر،پینگھ دے ست رنگ،دنیاں دے ست عجائب ،ست لانواں،ست پتریتا،ست سوال،ست کریہوں،ست کوٹ ،ست ماڑ،ست کوہ،آسمان تے ست سہیلیاں ،ست دائرے،ست لڑ کٹمالے وغیرہ غرض اے ست دا ہندسہ عجیب ہک طلسماتی رنگ رکھدے۔"

ایویں آپ دی نظم جہیڑی جو ہاکڑہ دریا تے" ہاکڑے دی حور" لکھی گئی ہے۔ایندے وچ وی اساطیری رنگ نشابر نظردے جیویں جو

ریت دے ویس پا ستیاں

کروٹاں تاریخ دیاں

وقت دے بوچھن نے

اولے پا ڈتے صدیاں اتے

آپ دی شاعری وچ اساکوں انہاں دے محبوب دی مونجھ،سک تانگھ انہاں کوں ستیندی ہے۔آپ اپنے محبوب دی جدائی دی کیفیت کوں ایں طرح بیان کیتے جیویں جو

جہیڑے چند روکی راتیں وچ

ٹھڈڑا پورب گھلدے

پتناں اتے گاندن تک نہانے

بکروال چھڑیندن سراں

الغوزے دیاں

پیر فریدن سئیں دیاں کافیاں گاندن

دل دریا تے مونجھ دے پکھی لہندے

توں یاد ا ویندا ہیں اساکوں

اوں ویلھے پردیسی

ناصر غریب محروم تے مظلوم لوکیں نال محبت کرن والے عظیم شاعر ہن تے نظم مسادی وچ ہک نسل نمبر دار دی شادی تے  جو بھاجی کھادی ہئی تاں ول بئی نسل دے وی بھاگ نیں کھلیے تے او وڈے خان دی ونگار تے ہیں سانگے آئین جوبھاجی گھن تے بالاں کوں کھویسوں جو ساڈے بال ساڈے اتے مان کریسن کے ساڈے پیو وی بھاجی کھادی ہئی۔ جیویں جو

نمبر دار دی شادی اتے

بھاجی ساڈے پیو کھادی ہئی

وڈے خان دی اج ونگار اے

دے ہنںباہ ڈھوویندے پئے ہن

ورہیوں بعد مسادی پوسے

جل تے اپنی ونڈی منگوں ساڈے نکے مان کریسن

ساڈے پیو بھاجی کھادی ہئی

ایوں آپ نے پیار ،محبت،تے عشق کوں وی موضوع بنڑائےتے ہک نظم "ان مک"وچ اپنے عشق دے ناں اہدن کے دریا کیا ہے اے تاں لہندا تے چڑھدا رہندے تے اساں تاں عشق سمندر کیتے

جیویں جو

دریاویں دی گال بئی ہے

دریا

چڑھدے لہندے ہن

ایں بھک اوں بھک وہندے ہن

اسان۔۔۔عشق سمندر کیتے

ایویں اپنی نظم ریت دی پت وچ پیار،محبت تے وفا دی گال کیتی ہے تے نال رسماں ریتاں تے شرم وحیاء دی گال سوہنے انداز وچ کیتی ہےجو

ایں توں پہلے جو ساری وستی وچ

تیڈے میڈے ایں پیار دیاں گالھیں

چارے پاسے کھنڈر ونجن تے سئیں

تہمتیں دی اے چور گپ ساکوں

گیت ڈیوے چا اژدھے وانگوں

سن تے ساڈے ملاپ دے قصے

خلق انگلیں منہ دے وچ پاوے

شرماں والیاں کوں لاج پئ آوے

ایں نہ اپنی وفا کوں عام کروں

سوہنی وستی دے رسمیں ریتیں دا

کیوں نہ آپاں احترام کروں

مکدی گال ہے ڈاکٹر نصر اللہ خان ناصر صاحب دی شاعری اپنی ثقافت تے اپنے غریب لوکیں نال محبت دا رنگ  ڈیکھیندی نظر آندی ہے ۔اللہ پاک آپ دے نال نال آپ سب دوستاں کوں خوش رکھے آباد وشاد رکھے جزاک اللہ شکریہ

                                                                  ارشد آمشام