معتزلہ
معتزلہ ہک عقلیت پسند فرقہ ہئی جیندا بانی ہک ایرانی نژاد، واصل بن عطا الغزال، شاگرد خواجہ حسن بصری ہئی۔ اوندے نزدیک قرآن مخلوق ہے۔ توحید عقلاًً معلوم تھی سڳدی ہے، گناہ کبیرہ دا مرتکب کافر ہے وغیرہ وغیرہ۔ مامون الرشید دے عہد اچ ایہ سرکاری مذہب بݨ ڳیا ہئی۔ امت مسلمہ وچ پنج وݙے فرقے تھئے ہن، انہاں وچوں ہک معتزلہ وی ہے۔ پنج فرقے سنی، خوارج، شیعہ، معتزلہ تے باطنیہ ہن۔ ݙوجھی صدی ہجری دے اوائل وچ ایہ فرقہ وجود وچ آیا تے ایندا سب توں پہلا پیروکار عمرو بن عبید ہئی جیہڑا حسن بصری دا شاگرد ہئی ۔ انہاں لوگاں کوں اہل السنۃ و الجماعۃ دے عقائد توں الڳ تھی ونڄݨ دی بنا تے معتزلہ آکھا ویندے۔ معتزلہ دے مذہب دی بنیاد عقل تے ہے کہ انہاں لوگاں نے عقل کوں نقل تے ترجیح ݙتی ہے، عقل دے خلاف قطعیات وچ تاویلات کریندن تے ظنیات دا انکار کر ݙیندن، اللہ تعالیٰ دے افعال کوں بندیاں دے افعال تے قیاس کریندن۔ بندیاں دے افعال دے اچھے تے برے ہوݨ دی بنیاد تے اللہ تعالیٰ دے افعال تے اچھے تے برے دا حکم لیندن۔ خلق تے کسب وچ کوئی فرق نی کریندے۔
پنج اصول
لکھوانہاں دے مذہب دے پنج اصول ہن:
- عدل
- توحید
- نفاذِ وعید
- منزلۃ بین منزلتین۔
- امر بالمعروف اور نہی عن المنکر۔
معتزلہ دے ایہ تمام اصول تے انہاں دے مطابق انہاں اصولاں دی تشریحات عقل و قیاس تے مبنی ہن۔ انہاں دے خلاف واضح آیات و احادیث موجود ہن نصوص دی موجودگی وچ عقل و قیاس کوں مقدم کرݨا سراسر غلطی تے گمراہی ہے۔[١] [٢]