محمد بن زکریا الرازی

ابوبکر محمد بن زکریا الرازی (پیدائش: 854ء– وفات: 925ء) (انگریزی: Rasis /Rhazes) فارس دے سائنسدان، ماہرِ طبیعیات، ہیئت دان تے فلسفی ہن۔

ابو بکر محمد ابن زکریا الرازی 250ھ/ 864ء وچ ایران دے شہر رے وچ پیدا تھئے تے ایں نسبت نال رازی سݙیجے. آپ نامور مسلمان عالم، طبیب، فلسفی، ماہر علم نجوم تے کیمیاء دان ہن۔ جالینوس العرب دے لقب نال مشہور تھئے۔ آکھا ویندا ہے کہ بقراط نے طب ایجاد کیتا، جالینوس نے طب دا احیاء کیتا، رازی نے متفرق سلسلہ ہائے طب کوں جمع کر ݙتا تے ابن سینا نے تکمیل تک پہنچایا۔ جوانی وچ موسیقی دے دلدادہ رہے ول ادب و فلسفہ، ریاضیات و نجوم تے کیمیا و طب وچ خوب مہارت حاصل کیتی۔ پہلے رے ول بغداد وچ سرکاری شفاخانیاں دے ناظم رہے۔ طب وچ آپ کوں اوہ شہرت دوام ملی کہ آپ طب دے امام وقت ٹھہرے۔

سائنسی خدمات

دنیا دی تاریخ و جتھاں بہت سارے طبیباں دا ناں آندا ہے اتھاں "ابوبکر محمد بن زکریا رازی" دا ناں علم طب دے امام دی حیثیت نال گھدا ویندے۔۔ جݙݨ زندگی دی ذمہ داریاں ودھیاں تاں کیمیا گری دے فن کوں اپنایا۔ انہاں دا خیال ہئی کہ کیمیا گری دی بدولت اوہ کم قیمت دھاتاں کوں سونے وش تبدیل کرکے بہت جلد امیر تء دولت مند بن ویسن ۔ کیمیاگری دے جو طریقے اس زمانے وچ مشہور ہن، انہاں وچ مختلف جڑی بوٹیاں کوں ملا کے ݙینہاں بلکہ مہیناں تک دھات کوں بھاہ تے رکھݨا پوندا ہئی، زکریا رازی نے وی ایہو طریقہ اختیار کیتا۔ دواؤاں تے جڑی بوٹیاں دے حصول کیتے انہاں کوں دوا فروشاں دی دکاناں تے ونجݨاں پوندا ہئی۔ اس سلسلے وچ انہاں دی ہک دوا فروش نال دوستی تھی گئی۔ چنانچہ اوہ فرصت دے لمحات وچ عموماً اس دی دکان تے ٻیہہ ویندے۔ اس نال انہاں وچ رفتہ رفتہ طب دے علم وچ دلچسپی پیدا تھی گئی۔ ہک ݙینہہ کیمیاگری دے شوق وچ بھاہ کوں پھونکاں مریندے ہوئے انہاں دی انکھیاں جھلس گئیاں۔ اوہ علاج دے کیتے ہک طبیب دے کول گئے۔ طبیب نے علاج کرݨ کیتے اچھی خاصی فیس طلب کیتی۔ اس وقت رازی دے ذہن وچ ایہ ڳال آئی کہ اصل کیمیا گری تاں ایہ ہے نہ کہ اوہ جس وچ اوہ ہݨ تک سرکھپیندے رہے۔ چنانچہ رازی نے ہݨ اپݨی توجہ علم طبِ دی تحصیل وچ صرف کیتی۔ اوہ طب دی تعلیم حاصل کرݨ کیتے بغداد روانہ تھی گئے۔ بغداد وچ اس وقت ’’فردوس الحکمت‘‘ دا نامور مصنف علی بن ربن طبری بقید حیات ہئی۔ رازی نے اس بزرگ استاد توں طب دے تمام رموز سکھے اور بڑی محنت نال اس وچ کمال حاصل کیتا۔ 908ء وچ بغداد دے مرکزی شفا خانے وچ، جیہڑا اس زمانے وچ عالم اسلام دا سب توں وݙا شفا خانہ ہئی، انہاں کوں اعلیٰ افسر دا عہدہ پیش کیتا گیا جتھاں اوہ 17 سال تک کم کریندے رہے۔ ایہ عرصہ انہاں نے طبی تحقیقات تے تصنیف وتالیف وچ گزارا۔ انہاں دی سب توں مشہور کتاب "حاوی" این زمانے دی یاد گار ہے۔ حاوی دراصل ہک عظیم طبی انسائیکلوپیڈیا ہے جس وچ انہاں نے تمام طبی سائنس کوں جیہڑی متقدمین دی کوششاں نال صدیاں وچ مرتب تھئی، ہک جگہ جمع کر ݙتا تے ول اپݨی ذاتی تحقیقات نال اس دی تکمیل کیتی۔

اہم تصانیف

رازی دی تصانیف سترہویں صدی عیسوی تک یورپ وچ وݙی مستند تصور کیتی ویندے ہن، انہاں دے تراجم لاطینی وچ کیتے گئے تے یورپ دی درسگاہواں وچ بطور نصاب پڑھائی ویندے ریہے۔

• کتاب الجدری والحصبہ
• کتاب الحاوی

وفات

ابو ریحان البیرونی دے قول دے مطابق محمد بن زکریا الرازی نے بدھ 5 شعبان 313ھ مطابق 26 اکتوبر 925ء کوں 61 سال شمسی دی عمر وچ رے شہر وچ وفات پاتی۔