ماء دھرتی دا نقاش ۔۔۔عاشق بُزدار

’’عاشق بُزدار دی شاعری سرائیکی وسیب دے کُچلیے ہوئے پورہیت عوام دے ڈُٖکھ درد دا نوحہ ھے۔ ‘‘ ایہ تبصرہ عزیز الرحمن ملک کیتے اتے سئیں عاشق بُزدار دی کتاب’’ قیدی تخت لہور دے‘‘ دے چھیکڑ وچ فلیپ دے طور تے لکھیا کھڑے۔ لیکن میݙے خیال وچ عاشق بُزدار صرف مہقور دا نوحہ گر نئیں بلکہ ایندے نال نال او سرائیکی وسیب اتے سرائیکی قومیتی سوال دا مورخ اتے نقاش وی ھے۔ موضوعاتی اعتبار نال انہیں دی شاعری وچ تنوع پاتا ویندے ۔ انہیں دی شاعری تہذیبی ، سماجی تے معاشرتی ، معاشی ، لسانی اتے وسیبی تاریخی روئیں دی امین اے۔

بلکہ میکوں ایں جٖاپدے اُنہیں دی شاعری دا وݙا تے اہم موضوعاتی عنصرعام لوکیں دی تاریخ اے۔ مشہور مؤرخ ڈاکٹر مبارک علی اپݨی ترتیب ݙتی ہوئی کتاب ’’تاریخ اور مؤرخ‘‘ وچ لوکائی دی تاریخ بارے کُجھ ایں لکھدے: ’’بر صغیر ہندوستان وچ تاریخ کوں تریں نقطہ نظر نال لکھیا ڳئے۔ برطانوی تاریخ دانیں ایندا تجزیہ نوآبادیاتی نقطہ نگاہ نال کیتے۔ قوم پرست مؤرخیں قومی نقطۂ نظر نال تاریخ دی تشکیل کیتی اے۔ اتے مارکسی تاریخ نویسیں اینکوں طبقاتی تصادم اتے کش مکش دے دائرے وچ رہ تے لکھئے۔ مختلف نقطۂ ہائے نظر نال تاریخ لکھݨ دا فائدہ ایہ تھئے جو جیڑھی تاریخ ہُݨ تئیں حکمرانیں دے درباریں تاݨیں محدود ہئی ہُݨ معاشرے دے مختلف پہلوئیں تے توجہ ݙیویندی پئی اے۔ جیویں جو معیشت ، ثقافت اتے عوامی سرگرمیاں‘‘۔

(۱) عاشق بُزدار او مؤرخ اے جیڑھا اپݨی شاعری وچ سیاسی ، سماجی ، ثقافتی، معاشی اتے لسانی عوامی روئیں دا اظہار کریندے۔ غیر مُلکی حملہ آوریں دی بھر پور نِندا کریندیں ہوئیں اَہدے:

کالی کٹ تے دیبل دے رستے دے کولوں

ڈاکو آئے

جنھاں ایں دھرتی کوں لُٹیا

وسبے ساڑئیے

ساݙے بابے ݙاݙے بݨ ڳئے

عاشق بُزدار درباری مؤرخین وانگوں حملہ آوریں دیاں صفتاں بیان نئیں کریندا۔ بلکہ صرف دھرتی جٖئیں دی حالت کوں بیان کریندے۔ ایں سانگوں اُنہیں دی شاعری وسیبی ثقافت تے تاریخ دا ہک ایجھا اظہار ھے جیکوں ’’لوک بیانیہ‘‘ آکھیا ونجٖ سڳدے۔ بلکہ ’’لوک بیانیہ ‘‘ ھے۔ ہُݨ سوال ایہ بݨدے جو عاشق بُزدار وسیب دے کُچلیے ہوئے پورہیت لوکیں دا نوحہ خواں اتے وسیب دا نقاش کیوں بݨیے؟ ایں سوال دا جواب ڳولݨ سانگے ڈھیر تاں نہ پر کُجھ پچھوں تے تاریخ دا پندھ کرݨا پوسی۔ اتے کُجھ اُنہیں دی شاعری تے کالمیں دا مطالعہ کرݨا پوسی۔ تقسیم دے بعد پاکستان وچ ڈھیر ساری سماجی، معاشی، سیاسی، مذہبی اتے ثقافتی تے لسانی بھن تروڑ کیتی ڳئی ۔ سب توں پہلے زبان دے مسئلے کوں اُلجھایا ڳیا ۔ مقامی زبانیں کوں نظر انداز کیتا ڳیا ۔ سیاسی معاشرتی اتے لسانی اکائیں کوں ختم کرتے ہک سیاسی ، سماجی اتے لسانی وحدت قائم کیتی ڳئی۔ جیکوں ’’ون یونٹ ‘‘دا ناں ݙتا ڳیا۔ ایں عرصے وچ سیاسی عدم استحکام وی سونے تے سُہاڳے دا کم کیتا ۔ ’’فوجی کودیتے‘‘ سیاسی اُتھل پُتھل دا ذریعہ بݨیے۔ سندھ طاس معاہدے دے تحت سرائیکی وسیب دے دریا ویچ ݙتے ڳئے ۔ جیندا نتیجہ پاݨی دی کمی ساریں دے سامݨے ھے۔ مُسلسل سیاسی عدم استحکام پاروں پاکستان تُرٹ ڳیا ۔ جمہوری حکومت کوں ختم کر ݙتا ڳیا۔ جمہوریت دے علمبرداریں کوں صلیب تے جھݨوایا ڳیا۔ رجعت پسندی ، ترقی پسندی تے غالب آ ڳئی ۔

ہیروئن اتے کلاشن کوف کلچر متعارف کروایا ڳیا ۔ جیندا تماشہ تُساں اساں روز ݙیہاڑی اپݨے ایݙوں اوݙوں ݙیہدے ٻیٹھوں۔ زراعت دے ناں تے سرائیکی وسیب وچ آباد کاری کیتی ڳئی اتے مقامی آبادی ہمیش وانگوں نِساہی تے ماندی رہ ڳئی ۔ ایں تناظر وچ پاکستان پیپلز پارٹی دے جھنڈے تلے آ تے سئیں عاشق بُزدار مزاحمتی تحریک دا حصہ بݨیے۔ اتے سرائیکی لسانی اکائی دی بحالی دا اہم عنصر دے طور تے مشہور تے معروف تھئے ۔ اپݨی مُسلسل جدوجہد نال سرائیکی ادبی تے ثقافتی تنظیماں ’’سرائیکی لوک سانجھ‘‘ تے ’’سویل‘‘ کوں سرائیکی قومیتی مزاحمتی تحریک دا ہک چھانورا وَݨ بݨا ݙتا۔ ایہ پس منظر میݙے خیال کوں واضح پدھرا کریندے جو شاعر نے کُچلیے ہوئے مقہور لوکیں دی نوحہ گری کیتی اے۔

ساݙیاں اکھیں رَت پیاں سمدیاں

ساݙے مَن ماندے ݙینھ رات

ودے رُلدوں جھر بَر جنگلیں

اساں مارئیے مال دی کار

ساݙی ݙاݙھیں دے ہتھ واگ

جنہاں کھوہ کھوہ تے ساکوں جو پڑاں

اساں کُسڑاں انت بازار

ایہ چند مصرعے نوحہ گری دی عمدہ مثال اِن۔ پر وسیب دے واسیں لیوں ہک چتاوݨی وی ہِن۔ سئیں عاشق بُزدار دی شاعری وچ سب توں وݙا تے نمایاں نقش سرائیکی قومیتی تحریک دا ساݙے سامݨے آندے۔ ایندے نال نال شاعر دا ماء دھرتی نال پیار ، ماء ٻولی دا آدُر ، سُنجٖاݨ ،رَل وسدی لوکائی نال پیت پریت دی سانجھ ، جھمر تاڑی ، ارمان ،مُکاݨ، معاشی ناہمواری، ناپھرائی، ہک سنویں (برابری) ہووݨ دی خواہش اتے ایں وسوں دے سارے رشتے ایں نقش گری دا حوالہ بݨدن ۔ اتے ایہ سارے نقش خواہش دا اظہار وی ہِن۔

ساݙا دِل وسواس دا منظر

جیندے اندر

ہکا حسرت پلدی پئی اے

ساݙی دھرتی دے سینے تے

’’رام کرے ہُݨ مُرلی وجٖے‘‘

حوالہ جات: ۱۔ݙاکٹر کے ایم اشرف، تاریخ اور مؤرخ،ترتیب وتعارف ڈاکٹر مبارک علی،فکشن ہاؤس، لاہور ۲۔شاعری دے حوالے ’’قیدی تخت لہور دے‘‘ توں گھِدے ڳن.