قیس فریدی

اصل ناں    مرید حسین

قلمی ناں    قیسؔ فریدی

جٖمنْ        1952ء

جاہ پتہ      معرفت دھریجہ پرنٹرز شاہی روڈ خان پور

غزلیہ مجموعے ’’آم شام‘‘ تے ’’ارداس ‘‘ دے خالق قیسؔ فریدی سرائیکی دے قادرالکلام شاعر ہن۔شاعری دے نال نال نثر وی لکھدن تے کئی نثری تے شعری کتاباں دے مصنف ہن۔

اِنہاں دا اصل ناں مرید حسین ہے ۔ آپ دسمبر1950ء اِچ جمے تے 3 اگست 2018ء کوں انہاں دا انتقال تھی ڳیا۔ اِنہاں شاعری دا آغاز ݙاہ سال دی عمر اِچ 1960ء اِچ کیتا ۔ ہک عرصے بعد ‘ اپݨے کیتے قلمی ناں ’’قیس فریدی‘‘ منتخب کیتا تے ایہو ناں اِی اُنہاں دی سُنجاݨ بݨیا ۔اُنہاں دے مجموعے ’’آمشام ‘ ’’ارداس‘‘ ۔ ’’تُوں سورج میں سورج مکھی ‘‘ تے’’ پرکھرا ‘‘ میݙے زیر مطالعہ ہِن۔

قیس فریدی سرائیکی شاعری کوں غزل دی صورت اِچ بہوں وݙا سرمایہ دان کیتے ۔ اُنہاں غزل توں علاوہ نظماں وی لکھین تے نظماں بہوں جاندار ہِن ‘ پر اُنہاں دا مزاج غزل نال بہوں سوڑا نظردے ۔ فیض بلوچ دے مطابق ’’قیس فریدی‘ سرائیکی دے قادر الکلام شاعر ہن۔‘‘ آؤ وَت قیس فریدی دی سرائیکی شاعری دا تجزیہ کریندے ہیں۔

جیویں جو میں پہلے ڳزارش کیتی اے ‘ جو قیس فریدی سئیں دا مزاج غزل نال بہوں سوڑا ہے ۔ اُنہاں سرائیکی غزل اِچ بہوں سارے نویں مضامین متعارف کرائین ۔ اِنہاں مضامین اِچ جدید ذہن دے جدید شاعر دا مطالعہ تے مشاہدہ واضح نظردے ۔ قیس فریدی انہاں نویاں مضامین اِچ سرائیکی زبان تے اوندے سوہݨے لفظ ورتن ۔ اُنہاں لفظیں سرائیکی زبان کوں مزید متعبر بݨائے ۔

خلوص ہُݨ تاں ‘ تجارت دے وچ وی کینی ریہا میں کیڑھی تݙ ‘ تے ‘ محبت دا کاروبار کراں

قیس فریدی غزل اِچ استعارتی زبان ورت تے سرائیکی شاعری کوں فنی خوبیاں نال سُݨہپ عطا کیتے ۔ اُنہاں سرائیکی شاعری اِچ حریت فکردی روایت کوں اگھاں ٹورے ۔ اُنہاں 1977ء دا مارشل لاء لڳدا ݙٹھا تے اُنوں توں بعد لوکاں دی زبان بندی دے مارشلائی ہتھکنݙے وی ݙٹھے ۔ پر ‘ ہوا تے سوجھلا وی بھلا قید کرݨ دیاں شئیاں ہِن ۔ قیس فریدی اظہار دے نویں رستے ڳولیے تے جبر دی اُنوں کیفیت کوں بیان کیتونے

جیندا وی منہ کھول تے ݙیکھو ‘ اوہو جبھ کپوائی بیٹھے

اللہ جاݨے کیا منڳ بیٹھن ایں وستی دے راڑے لوڳ

اپݨے اڳوں میں آپ کھڑاں ‘ چور دی طرح

میکوں میݙا مقام ݙسایا ڳیا ہے کیوں؟

توں سچے بول میݙے سُݨ تے قیس منہ نہ وَٹا

میں زہر زہر ہاں ‘ تیکوں مِٹھاج کیا ݙیواں

سیاسی جبر دے ایں دور اِچ ‘ اصل سیاست دان گھراں اِچ بہہ ڳئے تے ایں سیاسی خلاء کوں پُر کرݨ سانگھے ‘ بنیادی جمہوری نظام‘‘ دے درجے دے بہوں سارے لوک اقتدار دے ایواناں اِچ ونج پُجے ۔ اِتھوں سیاسی لوٹ گھسوٹ دا اَݨ کُھٹ سلسلہ شروع تھیا ‘ جیڑھا اَح تئیں جاری ہے ۔ پر ‘ اختیارات سنبھال تے وی اُنہاں لوکیں کوں سکون نصیب نہ تھیا‘ کیوں جو ‘ اِنہاں دی اکثریت مادیت دی لوبھ اِچ پل تے جوان تھئی ہئی ۔ فلاح بشر ‘ عظمتِ بشر‘ قناعت ‘ رحم دلی ‘ صبر و تحمل ‘ وسیع القبلی ‘ وسیع النظری جھیں لفظ ‘ اِنہاں دی لُغت اِچ کائناں ہن ۔ اے لوک تکبر ‘ حرص ‘ منافقت تے بغض جھیں منفی قدراں نال لا ‘ تے ٹردے پئے ہَن ۔ لہٰذا اے لوک اطمینان توں محروم رہ ڳئے

کوئی وی اپݨے آپ کنوں مطمئن نہیں

ہر شخص توݨے ہے جو خدا دے لباس وچ

خود غرض کوں نہ عرض کریں قیس حالِ دل

توݨیں مِلے او ‘ لطف و عطا دے لباس وچ

قیس فریدی جئیں ویلھے ایں کھوکھلے سیاسی دور دا مشاہدہ کریندن ‘ تاں مشاہدہ ‘ ݙونڳا تھیوݨ دے نال ‘ اُنہاں دے لہجے دی دھار وی تیز تھیندی ویندی اے ۔ کہیں ویلھے تاں او ‘ غریباں کیتے نبڑدے ‘ نویں قانون تے غریباں تے نافذ تھیندے ۔ نویں ٹیکساں

(Taxes)

تے پلدی حکمران اشرافیہ دے خلاف بغاوت دا اعلان کریندے ݙسدن

سنڳسار کرو ‘ پر جے کوئی عار نہ ہووے پتھر اوہو مارے ‘ جو ڳنہڳار نہ ہووے ہے شہر دیوچ کون ‘ جیندے سِر توں لتھی ہوئی خود آپݨے ہتھ ‘ آپݨی دستار نہ ہووے

کتھائیں کتھائیں تاں قیس فریدی براہ راست آپݨے جذبات دا اظہار کریندن‘ اَتے حکمراناں دا اصل رُخ ݙکھیندن

ٹھڳ دے روپ وچ میکوں ۔۔۔ قیس راہنما ملیئے

کوئی ݙاکو نی رہ ڳیا جیکر لانویں لہندی دا ݙاج کیݙے ڳیا

حقیقت اے ہے جو مسلسل سیاسی جبر تے قوماں کوں مایوسی ݙتی ہے ‘ یا انتہا پسندی ۔ قیس فریدی وی ایں ڳالھ دا ادراک رکھیندے ہَن اپݨے لوکیں دیاں خواہشاں کوں ساڑ ‘ تے بھاہ سکیندی اشرافیہ کوں کیا منیا ہا ‘ البتہ اُنہاں وسیب کوں بے چینی ‘ غیر یقینی تے مایویس اِچ مبتلا کر چھوڑیے۔

سوچاں دے دَر ‘ بند کر تے ‘ جو خوف دے جندرے لیندے پن رب جاݨے ہِیں شہر دے واسو ‘ کیڑھے پاسے ویندے پن جئیں شخص دی کوڑی قسم وی ‘ ساکھ پت وانڳے لڳے کیوں نہ ڳمراہی اوندی ‘ واعظ کوں مت وانڳے لڳے

قیس ؔ فریدی ہک حوصلہ مند دانشور ہِن ‘ او ہر طرح دے جبر دا مقابلہ کرݨ لو ‘ تیار نظردے ‘ او سیاسی ‘ معاشی تے معاشرتی جبر دا شکار ہِن ۔ ایں دور اِچ باعزت زندڳی دے دَر ‘ بند تھیندے نظردے‘ پر ‘ قیس سئیں حریتِ فکر دی اُݙار جاری رکھیے ہوئین ۔

اساں تاں کھنبیں کُھتے تھی تے وی اُݙردے ودوں پریں تاں ناز ہا جیکوں او کیوں اُݙر نہ سڳا ترس آندے میکوں اُوں شخص دی محرومی تے جو میݙی راکھ کِنوں چندر ستارے منڳدے

قیس فریدی سئیں دی فکر ‘ رِیت ‘ اُنہاں دی شاعری فنی اعتبار نال وی بہوں معیاری ہے ۔اُنہاں دیاں مترنم بحراں تے جھانجھر وجیندے الفاظ ‘ قاری کوں دیر تئیں ‘ ہک سرور اِچ مست رکھیندن ۔ ایویں لڳدے جو بندہ صحرائی سفر کرتے ‘ کہیں بوہڑ دی چھاں تلے آ بیٹھے ۔ جتھاں ٹھالوں ہے ۔ ݙھیر سارے لوکی بیٹھن ‘ تے ہک قصولی مٹھڑی ‘ نرم تے چسولی آواز اِچ قصہ چھیڑی بیٹھے۔

ملاپ جیکر ڳوارا کئینی تاں دِل کوں دل توں نکھیڑ ݙیکھو

اساں تاں اپݨی نبیڑ بیٹھوں ‘ تساں وی اَپݨی نیبڑ ݙیکھو

میکوں دیس نکالا ݙے تے ‘ ویندی واری وَل وَل کیوں؟

بھاکل پا پا تے پئے مِلدن ‘ دل دے سخت کُراڑے لوک

ہک روز تیݙے وانڳ بدل ویسوں اساں وی

اخلاص دی دلدل توں نکل ویسوں اساں وی

جیوݨ دی دُعا نہ ݙے ‘ مِٹھل کے تئیں جیسوں

سورج ہوں کہیں شام کوں ݙھل ویسوں اساں وی

’’توں سورج ‘ میں سورج مُکھی‘‘ اِچ موجود اُنہاں دیا ں غزلاں بہوں جاندار ہِن ۔ اُنہاں دا سیاسی ‘ سماجی تے ادبی شعور بہوں پختہ نظردے ۔ تہوں تاں اُنہاں دی شاعری اِچ موضوعات دے ودھارے دے نال نال ‘ اُنہاں دے فنی محاسن وی ودھدے نظردن۔

ایں شہر وچ تاں کُئی میݙا وارث نہ ہا‘ مڳر

قاتل توں میݙا خون بہا ‘ گھن ڳیا ہے کون؟

لوک جمہوری حکومتاں توں مایوس تھیندن تاں غیر جمہوری حکومتاں نال اُمیداں وابستہ کر گھندن ۔ پر اُتھوں وی سوڑے مایوسی دے کجھ ہتھ نئیں آندا ۔قیس فریدی 12؍اپریل 1981ء کوں لکھی ڳئی ہک غزل اِچ آہدن جو

ایہ سِجھ کجھ نی ݙیوݨ جوڳا

ہتھ نہ مُفت ‘ پسارو یارو

غیر جمہوری قوتاں کوں سجھ تے خضر سمجھݨ آلے لوکاں کوں قیسؔ فریدی ݙسیندن جو

او سِجھ وی نئیں کھلیندا آ

میݙی راتیں دا دَر ‘ چُپ ءِ

ایں جڳ کوں قیسؔ کیا تھی ڳئے

مریندا پئے ‘ مڳر چُپ ءِ

پاکستان اِچ غیر جمہوری قوتاں چونکہ غیر آئینی تے غیر قانونی طریقے نال آندین ‘ لہٰذا اے غیر جمہوری قوتاں ہمیشہ ’’خفیہ ہتھاں‘‘ تے بیرونی قوتاں کولوں خوف زدہ رہ ویندین ۔ ایہا وجہ ہے جو ایجھاں حکومتاں ہمیشہ قومی مفاد دے وݙے کم کرݨ اِچ نکام راہندین ۔ اے ’’خفیہ ہتھ تے بیرونی قوتاں‘‘ عوامی فلاح دی راہ اِچ رکاوٹ ہوندین سو ہوندین ۔ پر جئیں ویلھے او غیر جمہوری قوتاں کولوں تھک ویندین ‘ اِنہاں کوں وی چلدا کریندین۔

ایں ساری صورتحال کوں واضح کریندے ہوئے ‘ قیس فریدی سئیں علامتی انداز اِچ آپݨی ڳالھ ٹُریندن

ݙُکھ دے سِوا ‘ اَسمان تُوں مِلدا ہے کیا‘ اَسمان تُوں سِر کپ تے میݙا آکھدے ہُݨ قد ودھا ‘ اسمان تُوں میݙا نہ کوئی ‘ فِکر کر خود کوں بچا ‘ اَسمان توں

اڳر کوئی شخص ماء دھرتی دے لعلوں کوں ‘اُنہاں دے ہووݨ دا احساس ݙیویندے ‘ اُنہاں کوں اُنہاں دی اہمیت ݙسیندے ‘ اَتے چندر بݨ تے مایوسی دی کالی رات اِچ سوجھلا کرݨ دا آہر کریندے تاں اوں قوت کوں کالیاں راتاں آپݨی ولھیٹ اِچ گھن گھندین۔

وݙے غرور دے نال اُبھریا ہا ‘ او چندر مڳر اندھاری رات دے جال ءِ چ ‘ وِلھڑ ڳیا چھیکڑ نتیجہ سِجھ توں کرنیں منڳݨ دا پاتے ‘ میں تمام شہر میݙے نال سڑ ‘ ڳیا چھیکڑ

پر‘ قیسؔ فریدی دی شاعری حوصلہ مند انسان دی شاعری ہے ۔ او انہاں ساریاں جابرانہ قوتاں نال ٹکراوݨ دا عزم رکھیندن

تیں لتاں ‘ پیر ‘ میݙے تروڑ تے ݙس کیا پاتے

میں تاں سِر بھرݨے ‘ اجݨ ٹُر تے ہاں آوݨ جوڳا

سر بھرݨے ٹُرݨ دا حوصلہ ‘ قیس فریدی کوں کتھوں ملیئے ؟ ۔ میݙا یقین ہے جو قیس فریدی ہک سالک عاشق ہے ۔ اوندا عشق اوکوں زندڳی ڳزارݨ تے زندڳی نال مقابلہ کرݨ دا ہنر سکھیندے

صحرابݨا ݙتے ‘ کہ سمندر بݨا ݙتے جو کجھ بݨا ݙتے ‘ تیݙی یاری بݨا ݙتے

قیسؔ فریدی دا عشق اتنا مِٹھا ‘ اتنا نویکلا ہے ‘ جو دنیا دیاں بہوں ساریاں حقیقتاں توں نہ صرف پردہ ہٹیندے ‘ بلکہ نویاں حقیقتاں توں آشنا وی کریندے۔

میں محبت کوں عقیدت نی بݨایا ‘ ہرڳز

لیکن او شخص میکوں لڳدا خدا وانڳے ہے لفظ ہُݨ آپݨے مفہوم توں مُنکر تھی ڳن ہُݨ پلوتا وی اوندا قیسؔ دُعا وانڳے لڳے

قیس فریدی سئیں دی شاعری اِچ ‘ علم بیان دیاں کئی خوبیاں موجود ہِن ۔ اے خوبیاں اُنہاں کوں نہ صرف آپݨے عہد دے بلکہ اپݨے توں پہلے شعراء توں الڳ تے نویکلا کریندن۔

بیشک ہر ڳالھ او ‘ کن وچ کرݨ دا ہے عادی

اوندا لہجہ مڳر آوارہ ہوا وانڳے ہے

او جتنے تیر مریندا ریہا ‘ میں کنݙ نہ ݙتی

میں اپݨے دُھر دے سجݨ کوں رنجاوݨا‘ جو نہ ہا (صفت تضاد میں محتاج تے تو لکھ داتا ‘ کیوں نہ تئیں توں منڳاں تیکوں (صفت تضاد خشبو خشبو جھوکاں تیݙیاں ‘ وانڳ ہوا دے ڳولوں تیکوں (تکرار لفظی دُھپ چھاں تیݙے وعدے سارے ‘ سمجھاں تاں کیا سمجھاں تیکوں (تکرار لفظی ہک فرعون پیا آکھے کل ‘ کتھ ہے موسیٰ ؑ ‘ کیݙے ڳیا (استعارہ ماݨ جوبن دا ہِس اتنا جو نِسی تک پمدی‘ ٹُردا دھرتی تے ہے‘ اَسمان تے پیرے لڳدن (روزمرہ ‘ صفت تضاد ایہہ وستی کیوں اُجڑ ڳئی ہے ‘ اِتھ وی کوئی سردار ہے بچڑا (روزمرہ اُچڑے سِر ‘ جھکے تھی ویندن ‘ جیون باری بار ہے بچڑا (روزمرہ میں تیکوں سب آریں پاریں جاݨداں‘ ڳو تیݙے چہرے تے پردہ ‘ زر دا ہے (روزمرہ لوک توݨے جو کریندا ہے چبولے سئے سئے میکوں پر قیسؔ ‘ ایہہ کنویں دے کنویرے لڳدن (محاورہ

اُنہاں تکرار لفظی نال اپݨے شعراں اِچ شعریت تے تغزل پیدا کرݨ دی بھرویں کوشش کیتی اے تے او ایں کوشش اِچ کامیاب وی نظردن۔

جڳ دا میں اَݨ سونہاں تھی ڳیاں ‘ کرکے اپݨا سونہاں تیکوں قیسؔ اَنا دے بن وچ رُل ڳئے ‘ لاجاں والیا! لاجاں تیکوں (موسیقیت عجیب شخص ہے زاہد ‘ اساݙی وستی دا‘خود آدمی ہے ‘ مڳر آدمی تے کِھلدا ہے (تکرار لفظی نال موسیقیت

قیس فریدی سئیں دی شاعری دا ہک بیا وصف آفاقی حقیقتاں دا اِدراک تے اظہار ہے ۔ اُنہاں دی شاعری اِچ اے آفاقی مضامین اُنہاں کوں سرائیکی شاعری اِچ ہک نمایاں مقام عطا کریندین۔

خاک ہے رزق اساݙا ‘ تے اساں خاک دے ہُوں

اَنت آ خاک دیوچ ‘ خاک دے دیرے لڳدن

شئیت ایہہ وی ہے کوئی قُرب دی صورت یارو

ہر گھڑی نال جو وَسدن او ‘ پریرے لڳدن

جیندے ہتھ تلوار ہے بچڑا

اِتھ اوہو سردار ہے بچڑا

ساد مُرادے ہاسے ‘ تہوں تاں

دِل دی بازی ‘ ہردے ہاسے

قیسؔ ‘ خدثا اختیار ݙتا ہا

پھر تے وی نہ پھردے ہاسے

شاعری دیاں بہوں ساریاں خوبیاں دے نال نال قیس فریدی سئیں دی شاعری اِچ کجھ خامیاں وی نظردین‘ کجھ شعراں اِچ معنوی ربط نئیں نظردا ‘ کتھائیں کتھائیں غزلاں دے قافیے تے ردیفاں بالکل اُردو زدہ ہِن ۔ کہیں جاہ تے استعارتی زبان کوں ‘ حقیقی معنیاں اِچ استعمال کر ‘ تے ‘ شعر کوں پِھکا پِھکا کر ݙیندن ۔ کجھ شعر بے وزنے وی لڳدن تے کجھ ڳالھیں بہوں عجیب جھیاں محسوس تھیندین ۔ آؤ اِنہاں نکات دا جائزہ گھندے ہَیں

وقت اَج تاݨی کہیں دے نال ‘ نی کیتی وفا کیجھے کیجھے لوک عمراں تئیں ‘ چھݨیندے چھاݨ ڳن

وفا تاں سُݨے عمل تے اخلاق دے عوض مِلدی ہے ۔ اوندے واسطے چھاݨے لاوݨ دی ڳالھ بہوں بے ربط محسوس تھیندی اے ۔ خام شئے کوں صاف کرݨ لو ‘ چھاݨا‘‘ ضرور لڳدے ‘ پر ‘ وفا ‘ جتھ وی مِلسی ‘ خالص ہوسی ‘ ورنہ او وفا نہ ہوسی۔

ایویں ہِک بئی جاہ تے او تلواریں دے پاݨی نال پھل پُھل چانوݨ دی خواہش رکھدن ۔ سمجھ نئیں آئی جو او کیڑھا تے کیجھاں پھل پُھل ہے جیکوں او ’’تلواریں دا پاݨی‘‘ ݙیوݨا چاہندن۔

تلواریں دا پاݨی ݙیویں تاں میں وی پھل پُھل چانواں بیشک پیار دا وَݨ ہاں میں ‘ پر بِن پاݨی دے پھاٹاں کیوں

شاعری اِچ ’’پلکاں وِچھاوݨ‘‘ محبت دا اظہار ہے ۔ پلکاں وِچھاوݨ محبت توں ودھ تے عقیدت دے دائرے وچ آ ویندے ۔ پر اے سمجھ گھنݨاں جو واقعی کوئی شخص پلکاں کٹ تے کہیں دے پیریں وِچھیندے تے جئیں ویلھے ہک محبوب اِنہاں تے پیرو ننڳا ٹُرسی ‘ اوندے پیریں اِچ اے پلکاں چبھسن۔ دراصل استعارتی معنیاں کوں حقیقی معنیاں اِچ استعمال کرݨ دا ہک عمل ہے ۔ جیڑھا شاعری دی روح دے منافی وی ہے تے شعر کوں وی اصلوں پِھکا کر ݙیندے۔

پلک چُبھسن پیر تیݙے وچ

دڳ تے نین وِچھانواں کیویں؟

اُنہاں دی شاعری تے اُردو زبان تے شاعری دا بہوں سارا اثر نظردے ۔ جݙاں میں ایں بارے قیسؔ سئیں توں سوال کیتا ‘ تاں فرماوݨ لڳے جو ’’اُنہاں دی شاعری تے ابتدائی دور اِچ جیڑھے لوک وی سرائیکی کریندے پئے ہَن ‘ او لوک اُردو شاعری توں سرائیکی آلے پاسے آئے ہَن تے اُنہاں خود وی ابتداء اِچ جئیں محترم توں شاعری توں اصلاح گھدی ‘ او اُردو زبان دے شاعر ہَن ۔ ایں سانگھے اُنہاں دی سرائیکی شاعری تے کئی جھئیں تے اُردو دے اثرات نظر آندن۔

کتھائیں کتھائیں روزمرہ دی غلطی نظر آندی اے‘ تاں کہیں کہیں جھاں تے شعر بے وزن تھیندا نظردے ۔ کجھ ڳالھیں ادبی زبان توں دور لڳدین تے کتھائیں کتھائیں ڳالھ سمجھ توں اُچی نظردی اے ۔ پر اے سارے اعتراضات تھوڑی تعداد اِچ ہِن ۔ اُنہاں دا باقی سارا کم اعلیٰ درجے تے اعلیٰ معیار دا ہے۔

تیݙے عشق دے ہے مہربانی نی رہ ڳئی جان تے ہک لیر ‘ واہ واہ (ارداس ۔ ص10)

ہو سڳدے جو اُنہاں دے علاقے ’’جان تے لیر‘‘ دا روزمرہ رائج ہووے ‘ پر اساݙے پاسے ‘ تن تے لیر‘‘ تاں بولیا ویندے ‘ جان تے لیر نئیں ۔

رڳیں اساݙیں دے وچ رواں ہِن لہو دی جا تے زہر دے شعلے مِلو نہ پاپا تے ڳلکڑیاں سئیں ایہہ ‘ بھا نہ ونجے وکیڑ ݙیکھو (ارداس ۔ص ۔15)

رڳیں وچ لہو دی روانی دی ڳالھ تاں درست اے ‘ پر رڳیں اِچ شعلے دی روانی وی سمجھ نئیں آئی ۔ ایکوں اساں روزمرہ غلط استعمال آکھ سڳدے ہَیں۔ ہُݨ کجھ ایجھیں شعر وی ݙیدھے ہَیں جنہاں اِچ ٹھہراؤ ‘ سکتہ یا لفظ گھٹ ؍ودھ (بے وزنی) نظر آندن۔

ایہہ تیݙے سونے دے کنڳݨ ‘ ہتھکڑیاں نہ بݨ ونجن وقت کہیں دا یار نی ‘ ایندی طرفداری نہ کر (ارداس۔ ص ۔11

توں آپݨی ساری عمر دا کلھہیپ میکوں چا ݙے متاں میں تیکوں کہیں وقت شرمسار کراں

منݙھوں وَݨ نکتے پِن سارے ایہہ کیجھا اَح ڳُھل پئے چھوہا (ارداس۔ ص ۔42)

ہک جاء تے اُنہاں دی ڳالھ بالکل مناسب نئیں لڳدی ۔ ملاحظہ فرماؤ۔ اے میݙی راہ پُھلاں نال سجاوݨ والے تیݙے وی پیراں دے وچ کاش کہ چھالے ہوندے (ارداس۔ ص۔44)

سمجھ نئیں آئی جو قیسؔ سئیں ایجھیں شخص دے پیریں اِچ کیویں چھالے ݙیکھݨاں چاہندن ‘ جیڑھا اُنہاں دی راہ ‘ پھلاں نال سجاوݨ دا آہر کریندا پئے۔

یا او وقت ہا جو رُک وی رڑک ویندا ہم

’’رڑک ویندا ہم‘‘ جھئیں الفاظ تے وی اساݙے شعراء کرام کوں توجہ ݙیوݨی چاہیدی اے ۔ اڳر انہاں دے متبادل اساکوں نرم لہجہ تے الفاظ میسر آندن تاں اساݙی پہلی ترجیح اوہا ہووݨی چاہیدی اے۔

اے سارے چھوٹے موٹے اعتراضات آپݨی جاہ تے ۔ سچ اے ہے جو قیسؔ فریدی باکمال شعر ہِن ۔ اُنہاں دیاں غزلاں اُنہاں کوںآپݨے عہد دا ممتاز شاعر بݨیندین ۔ قیسؔ دی غزل آوݨ آلے بہوں سارے شاعراں کوں غزل لکھݨ دی راہ ݙکھلائی اے ۔ پر ‘ بہوں سارے شاعر کوشش دے باوجود قیسؔ فریدی دے مقام تئیں نئیں پُج سڳے ‘ کیوں جو اوں مقام تئیں پُجݨاں ‘ ہر کہیں دے وَس وچ نئیں ۔25 دسمبر2011ء ۔ سرائیکی وچ اردو دے الفاظ ایویں ورتن جیویں او سرائیکی دے الفاظ ہوون ۔ سرائیکی کی مشہور اخبار جھوک دا ناں وی قیس فریدی صاحب نے رکھے ۔ مولوی لطف علی تے خواجہ غلام فرید سئیں دے بعد سرائیکی شاعری وچ جے وڈا ناں سنڈوں تاں او قیس فریدی دا اے

ایندے علاوہ قیس فریدی صاحب بہوں سوہنڑے گلوکار وی ہن ۔ اوندیاں سو تو زیادہ غزلاں آڈیو دی شکل وچ موجود ہن

ڄم پل

دسمبر ١٩٥٠ء

تعلیم

اردو فاضل

شعبہ

معلم

استاد سخن

نامور شاعر انعام اسعدی شاہجہانپوری

کتاباں

• نمرو ( ابتدائی شاعری )
• آمشام
• ارداس
• چترانگ (تُوں سورج میں سورج مکھی )( نظماں )
• پرکھرا( نظماں )
• ووڑ
• چنتا
• مسینہ ( اردو کلام )
• گاگھر ( کلیات قیس فریدی )

وفات

٣ اگست ٢٠١٨ء مئو مبارک رحیم یار خاں

نمونہ کلام

پڳ بدھنڑ دا رواج کیݙے ڳیا

سر توں عزت دا تاج کیݙے ڳیا

ساری دھرتی تے کھیت جئیں رادھن

اوندے گھر دا اناج کیݙے ڳیا

زرد زرد قربتیں دا حال ڈے

کلام ۔۔۔سائیں قیس فریدی

انتخاب۔۔۔۔عبدالخالق اچھا

زرد زرد قربتیں دا حال ڈے

خون خون حسرتیں دا حال ڈے

چھوڑ چھوڑ دشمنیں دی گآلھ چھوڑ

خار خار دوستیں دا حا ل ڈے

تریہہ تریہہ زندگی دا کیا بݨیا

زہر زہر شربتیں دا حال ڈے

ہنجھ ہنجھ خواہشیں دا ذکر چھیڑ

ڳرم گرم صحبتیں دا حال ڈے

دھوڑ دھوڑ قافلے کتھاں ڳئے

چور چور سنگتیں دا حال ڈے

لوݨ لوݨ زخم کیوں تھئے تیڈے

کھیر کھیر صورتیں دا حال ڈے

نانگ نانگ لوک کیا اکھیندے ہن

بین بین شرتیں دا حال ڈے

ریت ریت گھر کیویں أڄڑ ڳئے

پھینگ پھینگ شامتیں دا حال ڈے

زخم زخم خوبصورتی دے نال

سوک سوک چاہتیں دا حال ڈے

مست مست حسن دے وقار دی

دانگ دانگ عصمتیں دا حال ڈے

نینگھ نینگھ ڳفتگو دی اوڈھ وچ

تیر تیر شارتیں دا حال ڈے

واٹ واٹ تانگھ دے سرور دی

سول سول وحشتیں دا حال ڈے

قیس قیس کرتے کون ریہے

ویݨ ویݨ نفرتیں دا حال ڈے

غزل

ڳناہیں دی عظمت دا شہکار بنڑ ڳیاں

میں آپ اپنڑیں بخشش دا معیار بنڑڳیاں

صلیبیں دے تن تے اسردا، اسردا

تیݙی شخصیت دامیں مینار بنڑڳیاں

چڑھاوو میکوں دار تے خوش نصیبو

کہ نادار تھی تے میں خود دار بنڑڳیاں

تیکوں بے وفا کیوں سݙیندی ہے دنیا

ایہو سوچ تے میں تیݙا یار بنڑڳیاں

بغاوت دے ہتھیار میں سٹ گھتیئے ہن

تیݙی بے رخی دا وفادار بنڑڳیاں

میݙے جسم دیاں چند لیراں ڳواہ ہن

میں خوشحال وستی دا سردار بنڑڳیاں

ملاں آپ کوں آپ تاں قیس کیویں

میں آپ اپنڑیں رستے دی دیوار بنڑڳیاں۔

حوالے

1: قیس فریدی ارداس ۔ روحانی آرٹ پریس ‘ ملتان ۔1980ء

2: قیس فریدی توں سورج میں سورج مکھی ‘ روہی رنڳ پبلی کیشنز ‘ خان پور۔ س؍ن

3: قیس فریدی پرکھرا ‘ سرائیکی ادبی مجلس ‘ بہاول پور ‘ 1995ء

4: فیض بلوچ سرائیکی شاعری اِچ غزل ڳوئی ‘ جھوک پبلشرز‘ ملتان ‘2003ء ص۔123

5: ݙاکٹر نصراللہ خان ناصرؔ سرائیکی شاعری دا ارتقاء ‘ سرائیکی ادبی بورݙ ‘ ملتان ‘2007ء ۔ ص771