فن ترجمہ اَتے میڈیا دی زبان

فن ترجمہ اَتے میڈیا دی زبان

Translation  and Media  Language

از: ڈاکٹر خالد اقبال

              لسانیات (Linguistics) جینکوں کہیں وی زبان دی سائنس (Science) یا کہیں وی زبان بارے جانن دا علم آکھیا ویندے۔ ایں علم کو جانیے بغیر اگتے پندھ نی کیتا ونج سگیندا۔ علم زبان وچ پہلا مرحلہ صوتیات Phoneticsہے۔ یعنی کہیں وی زبان دیاں آوازاں (Sounds) دا مطالعہ ہر زبان دا ہک خاص صوتیاتی نظام (Sound System) ہوندے جینکوں ماہرین لسانیات فونیمیات (Phonology)  د اناں ڈیندن۔ فونیمیات (Phonology) لسانیات دی او شاخ ہے۔ جیڑھی جو مارفیم اتے فونیم کوں دنیا دی ساریاں زباناں دے تقابلی موازنے‘ مآخذات‘ سماجی حالت اَتے بئے کئی حوالیاں دی صورت وچ ڈیہدی ہے۔

              لفظ مارفیم اَتے فونیم دی وضاحت کریندے ہوئے پروفیسر جمیل آذر لکھدن:

”مارفیم جرمنی دا لفظ ہے‘ چیمبر ٹوئنٹتھ سنچری ڈکشنری ایڈیشن  1973ء صفحہ 859وچ ایندے معنی ”بامعنی لفظ“ دے ہن۔ یعنی  ”A word that has meaning“ مثلاً قلم‘ دوات‘ میز‘ کاغذ‘ چندر‘ سورج‘ پاکستان‘  بسکٹ وغیرہ ……اینویں ای فونیم (Phoneme) وی جرمنی زبان دا لفظ ہے ایندے معنی حروف اصوات‘ دے ہن۔ ایہ او حروف ہن جیڑھے ساڈیاں آوازاں دی نشان دہی کریندن۔ اتے حروف دا تعلق آ ساڈی بول چال دی سب کنوں چھوٹی اکائی دے نال ہوندے مثلاً ا۔ب۔پ۔ت وغیرہ‘۔ انہاں حروف کوں عام طور تے حروف تہجی دا ناں ڈتا ویندے۔ کیوں جو انہاں دا تعلق تلفظ‘ ہجاتے آواز دے نال ہوندے“(۱)

              مارفیم (Morpheme) اَتے فونیم (Phoneme) بھانویں جو غیر ملکی زبان دے لفظ بن جنہاں کو اساں آپنی سہولت کیتے ”حرف اتے صوت“ آکھ سکدے ہیں۔ حروف اپنی لسانی تشکیل دے عمل وچ جملے بنڑدن۔ اتے اییہے جملے یا فقرے‘ آساڈے جذبات‘ خیالات دے اظہار دا وسیلہ بنڑدن۔زبان جیڑھی جو آساڈے خیالات دے ابلاغ (Communication) دا ذریعہ بنڑدی اے ”حرف“ اتے ”صوت“ دی شکل اختیار کرتے ”مفہوم“ بنڑ دے۔ تے بعد وچ ایہو مفہوم ہک بندے کنوں ڈوجھے بندے تک پیغام بنڑ دے۔ اے زبان دا سماجی‘ معاشرتی اظہار آکھویندے۔علم لسانیات دی رو نال زباناں دی درجہ بندی ترے طریقے اختیار کرتے کیتی ویندی ہے۔

              ۱)         جغرافیائیGeographically  

              ۲)         جینیاتی Genetically  

              ۳)         نوعی Topologically  

              اِیں ویلھے ساڈا موضوع بحث زبان دا نوعی (Topologically) حوالہ ہے۔ جیندے وچ زبان دی درجہ بندی۔ داخلی ساخت ہیئت‘ الفاظ‘ گرامر‘ فقرات دا جائزہ گھنناں۔ کیوں جو زبان دے اے جملہ پہلو یا حوالے فن ترجمہ نگاری وچ بہوں اہمیت رکھیندن۔ جینویں جو اساں جانڑدے ہیں۔ کہیں وی زبان دے لفظ۔ جملے‘ فقرے اُوندی ساخت دا مطالعہ ”نحوی“ علم اکھویندے۔ جیندا تعلق براہ راست زبان دے متن اَتے معنی نال ہوندے۔ کہیں زبان دے فقریاں یا جملیاں وچ فرق محسوس کرناں فن ترجمہ نگاری وچ بہوں اہمیت رکھیندے۔ کیوں جو جملیاں وچ لفظیات دا استعمال اَتے لفظاں دی ترتیب کئی طرحاں دے مفہوم کوں واضح کریندی ہے۔ کہیں وی زبان دے متن وچ جملیاں دے استعمال نال معنی بدل ویندن اِت پاروں جملیاں دے معنی جانن بہوں ضروری ہوندے جیندے کیتے زبان دی لفظیات (Vocabulary) اَتے لغت (lexicon) دا مطالعہ از حد ضروری ہوندے۔

              فن ترجمہ نگاری اَتے لسانیات دا آپت وچ گانڈھا تعلق بہوں گوڑھا ہے۔ کوئی وی ترجمہ اوں ویلھے تائیں حقیقی معنیاں وچ کامیاب تصور نی کیتا ویندا جئیں ویلھے تک کہیں زبان دے بنیادی ڈھانچے (Basic  Structure) دا مطالعہ نہ کیتا ونجے کیوں جو کہیں وی زبان وچ لفظیات دیاں کئی پرتاں ہوندین۔ اینویں کہیں زبان دے محاورے‘ اوندے مترادفات (Synanyms) اتے متضاد الفاظ (Anonoyms) دا مطالعہ‘ زبان دی ہئیت اَتے مفہوم تک پجن کیتے از حد ضروری ہوندے۔ جیندا تعلق زبان دے نحوی سانچیاں نال ونج جڑ دے۔ علم لسانیات دے حوالے نال اے مطالعہ معنیات (Sementics) اکھویندے اتے اے زبان دی ساخت دا جھیکڑی  پکھ ہوندے۔

فن ترجمہ نگاری وچ ہک جملے دی بہوں زیادہ اہمیت ہوندی ہے کیوں جو ہک مکمل جملہ ای اپنا مفہوم واضح کریندے۔ مقصد اے جو ہک جملہ دی اصل زبان دے عین مطابق ہووناں چاہیدے۔ اِیں تصور دے مطابق ہک مترجم جڈاں ہک جملے دا ترجمہ شروع کریندے تاں اوں جملے دا تعلق ہک زبان دی ساختیات نال ونج جڑدے اَتے ہک مترجم دی کوشش ہوندی ہے جو اوندا ترجمہ شدہ جملہ اصل زبان دے مطابق ہووے۔ ترجمے دے عمل کوں ویہویں (۰۲) صدی دے بعد جڈاں لسانیات دے تناظر وچ ڈٹھا گیا تاں وَل بہوں سارے نظریات (Theories) سامنے آئیاں جینویں جو ترجمے دے مساوی (Equivallence) پہلو دے حوالے نال بحث‘ جیندا مقصد دو زباناں Source languageاتے Target Language دے متن دے درمیان مساویت دے رشتے کوں ہموار کرناں ہے۔ جدید دور وچ ترجمے دی اہمیت اَتے ترجمے بارے مختلف تصورات‘ نظریات نے ترجمے دی نویں معنویت کوں واضح کرڈتے اَتے اے گالہہ بہوں واضح تھی گئی ہے جو ترجمہ‘علم دی وسعت اتے انسانیت دی بھلائی کیلئے بہوں ضروری ہے۔

              جڈاں اساں کہیں زبان دا لسانیاتی جائزہ گھندے ہیں تاں وَت آساکوں زبان دے متن (text) در رجوع کرناں پوندے لیکن ایں گالہہ دی وضاحت ضروری ہے جو زبان دی نوعیت مختلف طرحاں دی ہوندی ہے۔ زبان دا ثقافتی پہلو کینڈا اکھویندے۔ جڈاں جو زبان دے متنی پہلو کوں محضر (Discusse) آکھیاویندے۔ اینویں ای بول الا دے مختلف انداز رجسٹر(Register) یا سانچے اکھویندے ہن مثلاً مختلف طبقات دا انداز گفتگو‘ جیہڑا جو ہک ڈوجھے کنوں مختلف ہوندے۔ اینویں ای ادبی تحریری زبان دا اسلوب مختلف ہوندے۔ لسانیات دے حوالے نال اینکوں کینڈا (genre) آکھیا ویندے۔

ماہر لسانیات ہالیڈے نے زبان دے سماجی اتے ثقافتی تعلق دا نظریہ پیش کیتے۔ انہاں نے زبان دے سانچے (Register) ترے (۳) بنیادی عناصر ڈسائن (۲)

1-  Field:

                             What is being written about        

2-  Tenor:

From  Whom and  to  who is   communication  taking place  

3-  Mode:

The Form  of Communciation             

1990ء وچ ترجمہ نگاری وچ محضر یا اسلوبیاتی حوالے نال تجزئیے وچ پیش رفت تھئی تے ایں نظرئیے کوں ہالیڈے نے پیش کیتا۔ جیندے وچ انہاں نے زبان دی ساخت کوں گرامر دی رو نال کہیں منصوبہ بندی دے تحت دیکھن دا نظریہ پیش کیتا جو زبان دی ابلاغی صورت حال دا جائزہ گھراونجے۔

              ہالیڈے دے نظرئیے مطابق Fieldدا تعلق کہیں تحریر /متن دے اضافی معنی نال بندے مثلاً Verbدیاں قِسماں‘ Active, passiveوغیرہ جڈاں جو Tenorدا متن نال تعلق Inter Personalمعنی دا تال میل Verb/Adverbنال بندے۔جڈاں جو Modeدا تعلق متن دے مطالب نال بنندے۔

              جینویں جو اساں جاندے ہیں زندگی دے مختلف شعبیاں نال وابستہ لوک اپنے اپنے انداز نال زبان دا استعمال کریندن۔ جینویں جو او مختلف پیشے نال جڑے ہوندے ہن مثلاً صحافتی زبان‘ قانونی زبان‘ دفتری زبان‘ سائنسی زبان‘ ادبی زبان‘ بازار دی زبان‘ کاریگراں دی زبان وغیرہ وغیرہ زبان دا ایہ استعمال یا انداز لسانیاتی حوالے نال محضر/اسلوبیاتی (Discusse) اکھویندے۔ مدا زبان دا اینجھا استعمال جینکوں کوئی خاص گروہ آسانی نال سمجھ سگے۔جڈاں مختلف طبقات دی زبان تحریری صورت وچ سامنے آندی ہے تاں اُو زبان الفاظ۔ جملے۔ جملے دی ساخت اتے نحو دے اعتبار نال مختلف تھی ویندی ہے۔

              آکھیا ویندے جو کہیں زبان دے مزاج کوں دریافت کرن بہوں مشکل ہوندے۔ پر ہک گالہہ واضح ہے جو الفاظ جملیاں دی ساخت اتے اصطلاحات دے استعمال وچ زبان دامزاج لکیا ہوندے۔ اینویں ای ہک بیا سوال جو زبان دے اندر زبان دے استعمال دا مطلب کیا ہے؟ ہک زبان کوں مثلاً سرائیکی زبان کوں مختلف طبقات دے لوک جینویں مختلف طرحاں نال الیندے بلیندے ہن زبان تاں ہکا ہوندی ہے پر اوں زبان کوں جڈاں مختلف طبقات دے لوک الیندن تاں انہاں دے الفاظ جملے اتے محاورے مختلف ہوندے۔ انہاں دا لہجہ اوندی ادائیگی‘ تلفظ اتے جملے دی ساخت توں انفرادیت نظر آندی ہے۔ مترجم کیتے ضروری ہے جو اُو زبان دے مزاج کوں جانے سمجھے۔

              انگریزی زبان وچ ترجمہ نگاری اتے ایندی عملی صورت دے حوالے نال سسرو (Cicero) اَتے ہوریس (Horace) دے ناں بہوں اہم گنے ویندن۔ بھانویں جو ترجمہ نگاری اتے ایندے عملی پکھاں دے حوالے نال بحث ویہویں صدی دے منڈھ توں شروع تھی چکی ہئی۔ لیکن بحیثیت مضمون ترجمہ نگاری (1950-2000ء) توں توجہ حاصل کیتی ہے۔ اِیں کنوں پہلے ترجمہ نگاری محض زبان سکھن کیتے نصاب دا معمولی حصہ ہئی۔ اٹھارہویں صدی کنوں ویہویں صدی دے ادھ وچکار تئیں ترجمہ نگاری دا طریقہ کار (Translation Grammer) والا ہئی۔ ایں طریقے دے تحت لفظ بہ لفظ اَتے مفہوم کنوں مفہوم دے ترجمے تے زور ڈتا ویندا ہئی۔

              17ویں صدی وچ انگلستان وچ ”Denham“ کاؤلے (Cowley) اَتے ڈرائیڈن تے ترجمہ نگاری دے نظریات بارے اہم پیش قدمی کیتی۔ ڈرائیڈن نے ترجمے دے عمل کوں ترے (۳) درجات وچ تقسیم کیتے۔ جیندے بارے بی جے کمار لکھدن(۳)

It was John Dryden, Who in his preface of ovid's Epistress(1680) underlined three basic types of translation:

1- Metaphrase, or turning Author word by word and line by line, from one language in to another.

2- Paraphrase, OR Translation with latitude "Sense for Sense"

3-  Imitation, where the translator can abandon the text of the original as he sees fit.

٭   Metaphrase

              یعنی اینجھا ترجمہ جو لفظ بہ لفظ یا عبارت دے اعتبار نال مطابقت رکھدا ہووے ایندا مطلب ہوبہوترجمہ ہے۔

٭  Paraphrase

یعنی الفاظ وچ ترجمہ کرن دا عمل جیندے وچ مترجم‘ مصنف کوں ذہن وچ رکھ تے ترجمہ کرے گویا الفاظ اپنے ہوون مگر مفہوم تبدیل نہ تھیوے۔

٭   Imitation

ترجمے دی اینجھی کوشش جیندے وچ لففظ اتے مفہوم ڈونہاں کوں چھوڑتے ترجمہ کیتاونجے۔

              فن ترجمہ نگاری دے حوالے نال لسانیات دا رشتہ تعلق 1950-60ء وچ جڑدا نظر آندے اتے ایں دوران ترجمہ نگاری دے نظریات اتے اصول وضع تھئے ہن۔

- Teodore Savory

-  J.C Cafford

-  Peter Newmark

-  Eugene Nida

-  Chomsky

-  Roman Jakoboson

-  Viny Darbblnet

-  Itamar Zohar

-  Andre lefever

              ایہ او لوک ہن جہاں ترجمے بارے بہوں اہم نظریات پیش کیتن Savory(1957ء) وچ اپنی کتاب ”The Art of Translation“ وچ لکھئیے:ترجمہ کجھ ایں طرحاں دا ہووناں چاہیدے جو او اصل متن دے قریب قریب ہوے اتے اوندے وچ اصل متن جھئیں تازگی وی ہووے۔

Savoryنے ترجمہ نگاری دے سلسلہ وچ مختلف نظریات رکھن والے نظریہ سازیں دے حوالے نال رائے کجھ ایں طرح ڈتی ہے جو:(۴)

A Translation must give the words of the original.

ترجمے وچ اصل جھیاں انداز ہووے

A translation must give the ideas of the original.

ترجمے وچ اصل زبان دے نظریات دی مکمل ترسیل ہووے

A translation should read like an original work.

ترجمہ اینجھا ہووے جو طبع زاد تحریر نظر آوے

A translation should like a translation.

ترجمہ‘ ترجمہ ہی ہوناں چاہیدے

A Translation should reflect the style of the original.

  ترجمے وچ اصل متن دا اسلوب ہووے

A Translation should posses the style of the translator.

ترجمے وچ مترجم دا انداز تحریر ڈِسے

A translation should read as a contemporary of the original.

ترجمہ اینجھا ہووے‘ اتے ایں لگے‘ جیڑھے دور وچ کتاب لکھی گئی

A translation never read as contemporary of the translator.

ترجمہ ایں نہ لگے جو اوندے تے ترجمہ نگار دے دور دے اثرات نظر آون

A translation of verse should be in prose.

شعر دا ترجمہ نثر وچ ہووناں چاہیدے

A translation of verse should be in verse.

شعر دا ترجمہ شعر وچ ہی ہوونا چاہیدے

              ترجمے دے عمل دا پہلا درجہ الفاظ دے صحیح ترجمے تک پجن ہے۔ جیندے کیتے ضروری ہے جو اینجھے الفاظ تلاش کیتے ونجن جیڑھے جو عام فہم ہوون اتے ابلاغ (Communication) دی صلاحیت رکھدے ہوون۔ لفظی ترجمے دا عمل اتنا سادہ تے آسان نہیں ہوندا۔ کیوں جو ہر لفظ دا اپنا تہذیبی ثقافتی پس منظر ہوندے۔ کہیں لفظ دی مخصوص فضا کوں کو سمجھے بغیر اوندا ترجمہ متبادل لفظ دے طور تے کرن نال‘ ابہام پیدا کرڈیندے۔ ترجمے دا عمل اوں ویلھے پیچیدہ تھی ویندے جڈاں ڈور زباناں (S.L) اَتے (T.L) دونہاں دا تعلق لسانی حوالے نال مختلف ہووے۔ کیوں جو ہر زبان دے الفاظ‘ معنی‘ صوت اتے گرامر دے ڈھانچے وچ اختلاف دی وجہ نال جملے دی ساخت اتے انہاں دے طریقہء استعمال وچ تبدیلی آویندی ہے۔ جینویں جو انگریزی اَتے اردو زبان ہک ڈوجھے کنوں لسانی تناظر وچ انجوانج ہن جڈاں جو اُردو زبان عربی‘ فارسی اَتے پاکستانی زباناں (سرائیکی‘ پنجابی‘ سندھی‘ کشمیری وغیرہ کئی حوالیاں نال سانجھ رکھیندین۔ اِیں گالہہ دی وضاحت مترجم شاہد حمید کجھ ایں طرحاں کریندن:

”زبانیں ایک دوسرے کے قریب ہوں تو ترجمہ اتنا زیادہ مشکل نہیں رہتا جیسے فارسی اور عربی کی تخلیقات کو اردو میں ترجمہ کرتے وقت زیادہ دشواری پیش نہیں آتی کہ جملوں کی ساخت مختلف ہونے کے باوجود اردو کا ذخیرہ الفاظ زیادہ تر انہیں دو زبانوں سے آیا ہے“ (۵)

              اگر Source Languageاتے Target languageڈونہاں دا تعلق ہک لسانی گھرانے دے نال ہووے تاں ول ترجمہ کرن وچ زیادہ دقت پیش نی آندی لیکن ڈونہاں زباناں دا لسانی تعلق مضبوط نہ ہووے تاں ول اینجھی صورت وچ مشکل پیش آندی ہے۔ اینجھی صورتحال مترجم کیتے چیلنج رکھیندی ہے۔ ایں کیتے ضروری ہے جو مترجم (S.L) اَتے (T.L) ڈونہاں تے مکمل عبور رکھدا ہووے۔ ڈونہاں زباناں دی لسانی باریکیاں کنوں واقف ہووے۔

              فرانسیسی شاعر اَتے مترجم Dolet Etienneنے (1540ء) وچ فن ترجمہ نگاری دے پنج بنیادی اصول وضع کیتے ہن جو کینویں ہک ہک زبان کنوں ہئی زبان وچ ترجمے دا عمل بہتر تھی سکدے۔(۶)

۱)۔    مترجم کیتے ضروری ہے جو سب کنوں پہلے او اصل متن دے خیال (Sense) اتے مطالب

              دا بغور جائزہ گھنے۔

۲)۔    مترجم کیتے Sourse languageاتے Target languageڈونہاں زباناں

              تے مکمل عبور رکھنا ضروری ہے۔

۳)۔    مترجم کوں لفظی ترجمے(Word to word Translation) کنوں بچناں چاہیدے

۴)۔    مترجم کوں آزادی ہوونی چاہیدی ہے جو او درست آہنگ (Correct Tone) کیتے

              مناسب لفظاں دا انتخاب کرے۔

۵)۔    مترجم کیتے ضروری ہے جو او روز مرہ زبان استعمال کرے۔ 1970ء وچ الیگزینڈر فاسٹر ٹیٹلر

              Alexander Faster Tytlerنے اپنے ہک مضمون Essay on the 

              Principles of translationوچ لکھئیے:(۷)

"That in which the merit of the original work is so completely tranfused into another language, as to be as distintly apprehended, and as strongly felt, by a native of the country to which that language belongs, as it is by those who speak the language of the original work."

ایندے علاوہ Tytlerہک کامیاب مترجم دے ترے (۳) نکات بیان کریندے۔

1-  Give a complete transcript of the ideas and sentiments in

    the original passage. 

2-  Maintain the character of the style.

3-  Have the case and flow of the original text

الیگزینڈر فاسٹر ٹیٹلر دے مطابق ترجمے وچ اصل زبان دی اہمیت اتے خاصیت کوں بحال رکھناں ضروری ہے تے source languageدا مقامی /علاقائی تاثر ختم نی تھیوناں چاہیدا۔ ایندے علاوہ

٭            ترجمہ مکمل طور تے اصل متن دے خیالات اتے جذبات دی نمائندگی کریندا ہووے۔

٭            زبان دا اسلوب اتے خاصیت برقرار رہونی چاہیدی ہے۔

٭            اصل عبارت جھئیں روانی اتے سلاست دا خیال رکھناں ضروری ہے۔

         ترجمہ اَتے اوندے طریق کار بارے انگریزی زبان وچ کم تکنیکی اتے لسانی بنیاد اتے زیادہ تھئے

Jean Pal, Jean Darbelnetنے ترجمے دMythodology بارے ست (۷) طریقے ڈسائن:

۱)۔    مستعار طریقہ کارBorrowing

۲)۔    الفاظ مستعار کرن دی خاص قسم Calque

۳)۔    لفظ بہ لفظ ترجمہ Literal Translation

۴)۔    ترسیل Transposition

۵)۔    ترجمہ کرن لگیاں پیغام وچ ترمیم کرن Modulation

۶)۔    مترادف/مساوی/ہم پلہEquivallence

۷)۔    حالات دے مطابق ڈھالن Adoptation

اُتے بیان کیتے گئے طریقہ ہائے کار دی تفصیل کجھ ایں طرحاں ہے۔

1۔پہلی قسم دے مطابق Source languageدی روایات تہذیب ثقافت دے حقیقی پس منظر اتے ہک زبان کنوں ڈوجھی زبان وچ برابر لفظ نہ ملن دی صورت وچ الفاظ ادھار گھن تے استعمال کیتے ویندے۔ جینویں جو آساڈی قومی زبان اردو وچ عربی‘ فارسی‘ ہندی‘ ترکی‘ انگریزی اتے پاکستانی زباناں دے بہوں سارے لفظ مستعار شکل وچ موجود ہن۔ مثال دے طور تے اردو وچ انگریزی مستعار لفظ:ٹیلی وژن‘ پین‘ کمپیوٹر وغیرہ……

Calque-2یعنی اظہار کیتے مستعار الفاظ دی خاص قسم دے مطابق ہر حرف دا ہو بہو ترجمہ کرن شامل ہے۔ جیندے وچ Target Languageدے لفظاں دے فقرے وچ ترتیب دا خیال رکھناں ضروری ہوندے۔یا وَت بناوٹی Calqueجیندے وچ زبان نویں قسم دی بناوٹ دے مطابق آندی ہے۔ یعنی الفاظ دی گھاڑت کاری۔

3۔ لفظ بہ لفظ ترجمہ Literal Translationترجمہ کرن دا ایہ براہ راست طریقہ ہے جیندے وچ (S.L) کنوں (T.L) وچ گرامر‘ محاورات‘ الفاظ دا صحیح استعمال کیتا ویندے ایں طرحاں ایہ حرف بہ حرف ترجمہ اکھویندے۔ مثلاً

   اُردو                                              English

تم کہاں ہو؟                                Where are you?

تمہارے اسکول کا نام کیا ہے؟     What is the name of your school?

4۔ترسیل(Transposition):ترجمہ کاری دے ایں طریقہ ء کار دے مطابق ہک لفظ دا تبادلہ ڈوجھے لفظ دے معنی دی تبدیلی دے بغیر پیغام کوں ڈوجھی زبان وچ منتقل کرناں۔

5۔ترجمہ کرن ویلھے پیغام وچ ترمیم کرن (Modulation):ترجمے دے ایں طریقہ کار دے تحت متن وچ موجود معنی وچ ترمیم کرکے (T.L) دا نواں مفہوم سامنے گھن آون۔ ایہ Modulationطریقہ ء کار اکھویندے اتے ایہ ترجمہ ڈو طرحاں دا سڈیندے۔

۱)۔    لازمی مقرر کردہ ترجمہ Fixed Modulation

۲)۔    آزاد ترجمہ         Free Modulation

انہاں ڈو قِسماں دی وضاحت کریندے ہوئے Jean Palلکھدے ہن:

"The difference between fixed and free modulation is one degree. in the case of fixed modulation, translator's with a good knowledge of both languages freely use this method, as they will be aware of the frequency of use, the overall acceptance, and the confirmation provided by a dictionary or grammer of the preferred expression."(8)

              یعنی مترجم دا ایہ فرض بننڑدے جو او (T.L + S.L) اُتے عبور رکھدا ہووے۔ او اُتے بیان کیتے گئے طریقہء کار دے مطابق ترجمہ گرامر تے لغات دے حساب کتاب مطابق کرے۔ جاں جو Free Modulationطریقے دے تحت مترجم اینجھی زبان اَتے الفاظ استعمال کرے جیڑھے (S.L) دے مطابق ہوون۔

6۔ Equivallenceترجمہ نگاری دا ہم پلہ یا مساوی طریقہء کار اکھویندے۔ جیندے وچ ترجمہ کریندے ہوئے لغت اَتے گرامر دی رُو نال مختلف حربے آزمائے ویندن۔ مثلاً جینویں انگریزی زبان وچ چوٹ لگن دی صورت وچ لفظ ”Ouch“ الایا ویندے جڈاں جو اُردو وچ ”ہائے“ یا ”آہ“ جھئیں الفاظ مساوی یا ہم پلہ اکھویسن۔ ایں طرحاں دیاں کجھ بئیاں مثالاں:

        اُردو                                         English

۱۔موسلادھار بارش ہورہی ہے۔              It is raining cates and dogs.

۲۔کسی کی آنکھ کا تار ہونا۔ Apple of ones eyes.

۳۔آخری وقت پر                   At eleventh hour.

7۔ Adoptationیعنی حالات دے مطابق ڈھالن‘ ترجمہ کاری ویلھے جڈاں جڈاں (S.L) تے (T.L) ڈونہاں زباناں دا اسلوب‘ کلچر‘ مختلف ہووے تاں وَل اِیں نویں صورتحال وچ مترجم کوں (S.L) دے متن دے مطابق Adoptationدی ضرورت محسوس تھیندی ہے۔ اینکوں وی ہک طرحاں نال مساویت یا ہم پلہ Equivallenceآکھیا ونج سگدے۔

              شاعری دے ترجمے کوں مشکل عمل آکھیا ویندے۔ کیوں جو شاعری وچ شاعر الفاظ کوں علامت‘ اشارے‘ کنائے اَتے استعارتی معنی وچ استعمال کریندے جیندے پاروں حقیقی اَتے مجازی معنی وچ فرق آویندے۔ ایندے علاوہ ہر شاعر دا اپنا مخصوص لہجہ (Tone) ہوندے۔شاعری ہک خاص موڈ نال تعلق رکھیندی ہے۔ ہر نظم دا ہک اندرونی آہنگ ہوندے جیندے پاروں اوندا صوتی تاثر بنڑدے اَتے ایندے توں علاوہ بئیاں بہوں ساریاں گالہیں دا ترجمہ کرن لگیاں خیال رکھنا پوندے۔تاں جو شاعری دا ترجمہ (S.L) توں (T.L) وچ کامیابی نال تھی ونجے۔ ایں صورتحال دے حوالے نال رابرٹ بیلے نے کجھ اہم گالہیں بیان کیتیں:

              Robert Belyنے شاعری دا ترجمہ کرن دے اَٹھ (۸)درجے مقرر کیتن۔ مشہور شاعر Rilke'sرلکے دی نظم دا عملی ترجمہ کریندے ہوئے او لکھدے جو نظم دا وَل وَل مطالعہ کیتا ونجے (Go through again) یعنی ترجمے توں پہلے شاعری دے مفہوم کوں سمجھن دی کوشش کیتی وَنجے۔

(2)۔ جاں جو ترجمے دے ڈوجھے مرحلے وچ ساکوں ایہ فیصلہ کرنے جو

We decide wheather to turn back or go not.

(3)۔ تریجھے مرحلے بارے آہدے:

"During this stage, we use all we know about the structure of the English language. During the literal vision we follow the word order of the original German." (9)

رابرٹ بیلے دے مطابق زبان دے لسانی نظام دا مطالعہ بہوں ضروری ہے۔ یعنی زبان دے اسماء‘ افعال اَتے جملے دی ساخت اُتے غور کرنا ں ضروری ہے۔

(4)۔ ترجمے دے چوتھے مرحلے بارے اوندا خیال ہے جو زبان دے لہجے دا خیال رکھیا ونجے۔ زبان دی گرامر دا رسمی اَتے غیر رسمی الفاظ وچ توازن ہوونا چاہیدے تاں جو نظم وچ توازن برقرار رہوے۔

              ترجمہ سازی دے پنجویں مرحلے وچ رابرٹ پہلے Toneیعنی شاعری (نظم) دے موڈ(کیفیت) بارے بحث کریندے ہوئے آہدے جو ترجمہ کار دا شاعر ہووناں ضروری ہے اگر او شاعری دا ترجمہ کریندے تاں رابرٹ بیلے ترجمہ سازی دے چھینویں مرحلے وچ Soundیعنی صوتی تاثر یا نظم دے اندرونی آہنگ وچ soundدی اہمیت اُتے زور ڈیندے۔ ستویں (۷) مرحلے کوں رابرٹ بیلے بہوں مشکل مرحلہ آہدے۔ اُوندے خیال مطابق کہیں زبان وچ ترجمے کیتے زبان اُتے مکمل دسترس ضروری ہے۔ 

ترجمہ سازی دے آٹھویں درجے بارے رابرٹ بیلے لکھدے جو:

During this stage, we allow ourselves at least the pleasure of exmining other people's translations of the peom.

              جیکر اساں رابرٹ بیلے دے مضمون کوں پڑھن دے بعد اہم گالہیں دا اعادہ کروں تاں ایہ گالہہ واضح تھیندی ہے جو شاعری دا ترجمہ کریندے وقت ضروری ہے جو مترجم نظم کوں بغور وَل وَل پڑھے جیندا او ترجمہ کرن چاہندے‘ تاں جو شاعرانہ Images‘ شاعری دے آہنگ‘ اوندے صوتی تاثر‘ شاعر دے لہجے کنوں واقف تھیوے‘ شاعری دی زبان کنوں واقفیت حاصل کرے اَتے شاعر دی زبان دے لفظاں دے حقیقی مفہوم تک پجے۔

              ”منظوم ترجمے کا عمل“ دے عنوان نال ڈاکٹر عنوان چشتی دا مضمون شمولہ”ترجمے کا فن اور روایت‘‘ بہوں اہمیت دا حامل ہے۔ ایں مضمون دے چیدہ نکات ایں طرحاں ہِن۔(۰۱)

٭            شاعر/تخلیق کار دی طرز فکر اتے اوندے فنی طریقہء کار کنوں واقفیت حاصل کیتی ونجے

٭            شاعری دے الفاظ‘ تراکییب‘ محاورات‘ استعارے‘ علامتی نظام کوں وی شاعر دی فکر اتے فن

              دے حوالے نال سمجھیا ونجے

٭            تخلیق اتے تخلیق کار دے تہذیبی‘تمدنی‘ معاشی‘ ثقافتی عہد کو سامنے رکھیا ونجے

٭            تخلیق کار دے عہد دیاں تحریکاں‘ روایات اتے سماجی پس منظر دا مطالعہ کیتا ونجے

٭            T.Lیعنی جیڑھی زبان وچ ترجمہ کرناں ہووے اوں زبان دی تاریخ کنوں آگاہی ضروری ہے

٭            ہر لفظ دا اپنا تہذیبی ثقافتی پس منظر ہوندے لہذا تخلیق کار دے شاعری وچ ورتیے ہوئے لفظاں‘

              اوندے معنی‘ تلازمے‘ املاء‘ تلفظ‘ تے زبان دے محاورے دے مزاج کوں وی جانناں ضروری ہے

٭            اصل فن پارے دی گرامر‘ ساخت‘ صوتیات‘ تکنیک‘ ہیئت اتے اسلوب توں واقفیت ضروری ہے

٭            منظوم ترجمے دی صورت وچ علم عروض‘ شعری اسالیب‘ تخلیق کار دے الفاظ دی موسیقیت‘

              لب و لہجہ‘ زیر وبم‘ وزن اوزان تے الفاظ دی نغمگی دے نال نال شاعر دے خیال اتے 

              جذبے کوں ہوبہو پیش کرناں ضروری ہوندے

٭            T.Lیعنی جیڑھی زبان وچ ترجمہ کیتا ویندا پئے اوں زبان وچ اگر S.Lدا ہم پلہ لفظ موجود نہ

              ہوے تاں ول کوئی لفظ بناون دی بجائے S.Lدا لفظ ای استعمال کیتا ونجے

              ایذراپاؤنڈ ہک شاعر اتے مترجم دی شہرت رکھیندے۔ اوندا تعلق اوں عہد نال بنڑدے جڈاں شاعری کوں فلسفیانہ نقطہء نظر نال ڈٹھا ویندا پیا ہئی۔ ترجمے دے حوالے نال اوندے خیالات فن ترجمہ نگاری کوں سمجھن وچ ڈگھ سارے مددگارہِن۔

"The translation of a poem having any depth ends by being one of two things. Either it is the expression of translator, virtually a new poem

MubasherKaleem (talk) 14:13, 10 June 2019 (UTC)