غزوۂِ احزاب

شوال۔ ذی القعدہ 5ھ (مارچ 627ء) وچ مشرکینِ مکہ نے مسلماناں نال جنگ دی ٹھاݨی۔ ابوسفیان نے قریش تے دیگر قبائل حتیٰ کہ یہودیاں نال وی لوگاں کوں جنگ تے راضی کیتا تے ایں سلسلے وچ کئی معاہدے کیتے تے ہک بہت وݙی فوج کٹھی کر گھدی مگر مسلماناں نے حضرت سلمان فارسی رضی اللہ عنہ دے مشورے نال مدینہ دے ارد گرد ہک خندق کھٹ گھدی۔ مشرکینِ مکہ انہاں دا کچھ نہ وڳاڑ سڳے۔ خندق کھٹݨ دی عرب وچ اے پہلی مثال ہئی کیونکہ اصل وچ اے ایرانیاں دا طریقہ ہئی۔ ہک مہینے دے محاصرے تے اپݨے بے شمار افراد دے قتل دے بعد مشرکین مایوس تھی کے واپس چلے ڳئے۔ اینکوں غزوہ خندق یا جنگِ احزاب آکھا ویندے۔ احزاب دا ناں ایں واسطے ݙتا ویندے کہ اصل وچ اے کئی قبائل دا مجموعہ ہئی۔ جیویں اڄکل امریکا، برطانیہ وغیرہ دے اتحادی افواج سݙیندن۔ ایں جنگ دا ذکر قرآن وچ سورۃ الاحزاب وچ ہے۔

خندق دے مقام تے مسجد فتح

جنگ دے واقعات

جنگ احد دے بعد قریش، یہودی تے عرب کے دیگر بت پرست قبائل دے درمیان طے پایا کہ مل جل کے اسلام کوں ختم کیتا ونڄے۔ ایں سلسلے وچ پہلا معاہدہ قریش دے سردار ابوسفیان تے مدینہ توں کڈھیجݨ والے یہودی قبیلے بنی نضیر دے درمیان تھیا۔ اوندے بعد بنی نضیر دے نمائندے نجد روانہ تھئے تے اتھوں دے مشرک قبائل 'غطفان' تے 'بنی سلیم' کوں ہک سال تک خیبر دا محصول ݙے کے مسلماناں دے خلاف جنگ تے آمادہ کیتا۔ اسلام دے خلاف ایں اتحاد کوں قرآن نے احزاب دا ناں ݙتے۔ انہاں وچ ابوسفیان دی قیادت وچ 4000 پیدل فوجی، 300 گھڑ سوار تے 1500 دے قریب شتر سوار (اٹھاں تے سوار) شامل ہن۔ ݙوجھی وݙی طاقت قبیلہ غطفان دی ہئی جیندے 1000 سوار انینہ دی قیادت وچ ہن۔ ایندے علاوہ بنی مرہ دے 400، بنی شجاع دے 700 تے کجھ دیگر قبائل دے افراد شامل ہن۔ مجموعی طور تے تعداد ݙاہ ہزار توں تجاوز کر ڳئی جیہڑی اوں زمانے وچ اوں علاقے دے لحاظ نال ہک انتہائی وݙی فوجی طاقت ہئی۔ اے فوج تیار تھی کے ابوسفیان دی قیادت وچ فروری یا مارچ 627ء وچ مسلماناں نال جنگ کرݨ کیتے مدینہ روانہ تھی ڳئی۔
حضرت محمد ﷺ کو ایں سازش دا علم تھیا تاں آپ ﷺ نے اصحاب نال مشورہ فرمایا۔ حضرت سلمان فارسی نے ہک دفاعی خندق کھٹݨ دا مشورہ ݙتا جیہڑی عرباں کیتے ہک نویں ڳالھ ہئی۔ حضور ﷺ کوں اے مشورہ پسند آیا چنانچہ خندق دی کھاٹی شروع تھی ڳئی۔ مدینہ دے اردگرد پہاڑ ہن تے گھر ہک ݙوجھے نال متصل ہن جیہڑے ہک قدرتی دفاعی فصیل دا کم کریندے ہن۔ ہک جگہ کوہِ عبیدہ تے کوہ راتج دے درمیان وچوں حملہ تھی سڳدا ہئی ایں واسطے اتھاں خندق کھٹݨ دا فیصلہ کیتا ڳیا۔ اوندی کھاٹی وچ حضور ﷺ سمیت سب لوگ شریک تھئے۔ اوں دوران سلمان فارسی نہایت جوش و خروش نال کم کریندے رہیے تے ایں وجہ توں انصار آکھݨ لڳے کہ سلمان ساݙے وچوں ہن تے مہاجرین آکھݨ لڳے کہ سلمان ساݙے توں ہن۔ ایندے تے حضور ﷺ نے فرمایا کہ 'سلمان میݙے اہلِ بیت اچوں ہن'۔ کھاٹی دے دوران حضرت سلمان فارسی رضی اللہ عنہ دے سامنے ہک وݙا سفید پتھر آ ڳیا جیہڑا انہاں توں تے ݙوجھے ساتھیاں توں نہ ترٹا۔ آخر حضرت محمد ﷺ خود تشریف گھن آئے تے کہاڑی دی ضرب لائی۔ ہک بجلی جیہی چمکی تے پتھر دا ایک ٹکڑا ترٹ کے الڳ تھی ڳیا۔ حضور ﷺ نے تکبیر بلند فرمائی۔ ݙوجھی تء تریجھی ضرب تے وی ایویں ہی تھیا۔ حضرت سلمان فارسی رضی اللہ عنہ نے سوال کیتا کہ ہر دفعہ بجلی چمکݨ دے بعد آپ ﷺ تکبیر کیوں بلند فرمیندن۔ حضور ﷺ نے جواب ݙتا کہ جݙݨ پہلی دفعہ بجلی چمکی تاں میں یمن تے صنعاء دے محلاں کوں کھلدے ݙٹھا۔ ݙوجھی مرتبہ بجلی چمکݨ تے میں شام و مغرب دے کاخہائے سرخ کوں فتح تھیندے ݙٹھا تے جݙݨ تریجھی وار بجلی چمکی تاں میں م ݙٹھا کہ کاخہائے کسریٰ میݙی امت دے ہتھوں مسخر تھی تھیسن'۔ ۔ ویہہ ݙینہہ وچ خندق مکمل تھی ڳئی۔ جیہڑی تقریباً پنج کلومیٹر لمبی ہئی، پنج ہتھ (تقریباً سوا ݙو توں ڈھائی میٹر) گہری ہئی تے اتنی چوڑی ہئی کہ ہک گھڑ سوار جست لا کے وی پار نہ کر سڳدا ہئی۔ مسلماناں دی تعداد 3000 دے قریب ہئی جیہڑے پندرہ سال توں زیادہ عمر دے ہن او جنگ وچ حصہ گھن سڳدے ہن۔

خندق کھٹݨ دے ترئے روز بعد دشمن دی فوج مدینہ پہنچ ڳئی تے خندق ݙیکھ کے مجبوراً رک ڳئی۔ انہاں دی عظیم فوج اوں خندق دی وجہتوں ناکارہ تھی کے رہ ڳئی۔ کئی ݙینہہ تک انہاں دے سپاہی خندق کوں پار کرݨ دی کوشش کریندے رہیے۔ کجھ ݙینہہ دے بعد عمرو ابن عبد ود دی قیادت وچ پنج سواراں(عمرو بن عبد ود، عکرمہ بن ابو جہل، ضرار بن الخطاب، نوفل بن عبد اللہ تے ابن ابی وھب) نے خندق کوں ہک کم چوڑی جگہ توں پار کر گھدا۔ عمرو بن عبد ود عرب دا مشہور سورما ہئی تے اوندی دہشت توں لوگ کنبدے ہن۔ اوں نے سپاہ اسلام کوں للکار کے جنت دا مذاق بݨیندے ہوئے آکھا کہ 'اے جنت دے دعویدارو کتھاں ہیوے؟ کیا کوئی ہے جینکوں میں جنت کوں روانہ کر ݙیواں یا او میکوں دوزخ وچ بھیڄ ݙیوے' تے اپݨی ڳالھ دی تکرار کریندا رہیا۔ حضور ﷺ نے فرمایا کہ 'کوئی ہے جیہڑا ایندے شر کوں ساݙے سروں دور کرے؟'۔ حضرت علی رضی اللہ عنہ نے آمادگی ظاہر فرمائی۔ اوں وقت حضور ﷺ نے انہاں کوں اجازت نہ ݙتی تے ݙوجھی تے ول تریجھی دفعہ پچھا۔ تریہاں دفعہ حضرت علی رضی اللہ عنہ ہی تیار تھئے۔ حضور ﷺ نے انہاں کوں اپݨا عمامہ تے تلوار عطا فرمائی تے فرمایا کہ ' کل ایمان کل کفر دے مقابلے تے ویندا پیا ہے'۔ ہک سخت جنگ جیندے دوران گرد و غبار چھا ڳیا، نعرہ تکبیر دی آواز آئی۔ حضور ﷺ نے فرمایا کہ 'خدا دی قسم علی نے اونکوں قتل کر ݙتے'۔ عمرو بن عبد ود دے قتل دی دہشت اتنی ہئی کہ اوندے باقی ساتھی فوراً فرار تھیوݨ لڳے۔ نوفل بن عبداللہ فرار تھیندے وقت خندق وچ ڈھے ڳیا جینکوں تلے لیہہ کے حضرت علی رضی اللہ عنہ نے قتل کر ݙتا۔ باقی فرار تھی ڳئے۔ حضور ﷺ نے فرمایا کہ ' روزِ خندق علی دی ضرب تمام جن و انس دی عبادت توں افضل ہے' ۔

نتائج

ایں جنگ وچ مسلماناں دے چھی افراد شہید تھئے۔ مشرکین دے اٹھ توں زیادہ افراد ہلاک تھئے۔ مالی نقصان بہت شدید ہئی۔ اے مسلماناں دی شاندار فتح ہئی جیندے وچ خندق کھٹݨ دی تدبیر بڑی کم آئی۔ مشرکین بہت دیر تک ایں جنگ دے اثرات توں سنبھل نہ سڳے۔ ایں جنگ دے بارے وچ سورۃ احزاب وچ آیات 9 توں 25 نازل تھئے۔ ایں جنگ توں ہک ڳالھ واضح تھی ڳئی کہ یہودیاں تے اعتماد ٹھیک نی۔ یہودی قبیلہ بنی قریظہ دی عہد شکنی نے مسلماناں دے اکھیاں کھول ݙتے۔ چنانچہ اوندے بعد مسلماناں نے بنی قریظہ کوں سبق سکھاوݨ دی ٹھاݨی تے غزوہ خندق دے فوراً بعد خدائی احکام دے تحت انہاں دے ساتھ جنگ کیتی جینکوں غزوہ بنی قریظہ آہدن۔