غزوۂِ احد

جنگ احد 17 شوال 3ھ (23 مارچ 625ء) اچ مسلماناں تے مشرکینِ مکہ دے درمیان احد دے پہاڑ دے دامن وچ تھئی۔ مشرکین دے لشکر دی قیادت ابوسفیان دے کول ہئی تے اوں نے 3000 توں زائد افراد دے نال مسلماناں تے حملے دی ٹھاݨی ہئی جیندی باقاعدہ تیاری کیتی ڳئی ہئی۔ مسلماناں دی قیادت حضور صلی اللہ علیہ و آلہٖ و سلم نے کیتی۔ ایں جنگ دے نتیجے کوں کہیں دی فتح یا شکست نی اکھیج سڳدا کیونکہ ݙوہاں طرف شدید نقصان تھیا تے کݙہیں مسلمان غالب آئے تے کݙہیں مشرکین لیکن آخر وچ مشرکین دا لشکر لڑائی ترک کر کے مکہ واپس چلا ڳیا۔

غزوۂِ بدر وچ مسلماناں کوں شاندار فتح تھئی ہئی۔ اوندے بعد علاقے دے قوتاں بشمول قریشِ مکہ تے یہودیاں کوں اندازہ تھیا کہ ہݨ مسلمان ہک معمولی قوت نہ رہیے۔ شکست کھاوݨ دے بعد مشرکینِ مکہ نہایت غصے وچ ہن تے نہ صرف اپݨی بے عزتی دا بدلہ گھنݨ چاہندے ہن بلکہ انہاں تجارتی رستیاں تے دوبارہ قبضہ کرݨا چاہندے ہن جنہاں دی ناکہ بندی مسلماناں نے غزوۂ ِبدر دے بعد کر ݙتی ہئی۔ جنگ دے شعلے بھڑکاوݨ وچ ابوسفیان، اوندی بیوی ہندہ تے ہک یہودی کعب الاشرف دے ناں نمایاں ہن۔ ہندہ نے اپݨے گھر محفلاں شروع کر ݙتے جیندے وچ اشعار دی صورت وچ جنگ دی ترغیب ݙتی ویندی ہئی۔ ابوسفیان نے غزوہ احد توں کجھ پہلے مدینے دے قریب ہک یہودی قبیلہ دے سردار دے کول کچھ ݙینہہ رہائش رکھی تاکہ مدینہ دے حالات توں مکمل آگاہی تھی سڳے۔ ابوجہل غزوۂِ بدر وچ مارا ڳیا ہئی جیندے بعد قریش دی سرداری ابوسفیان دے کول ہئی جیندی قیادت وچ مکہ دے دارالندوہ وچ ہک اجلاس وچ فیصلہ تھیا کہ جنگ دی تیاری کیتی ونڄے۔ ایں مقصد کیتے مال و دولت وی کٹھی کیتی ڳئی۔ جنگ دی بھر پور تیاری کیتی ڳئی۔ 3000 توں کجھ زائد سپاہی جنہاں وچوں ست سو زرہ پوش ہن، تیار تھی ڳئے۔ انہاں دے نال 200 گھوڑے تے 300 اونٹ وی تیار کیتے ڳئے۔ کجھ عورتاں وی نال ڳئے جیہڑے اشعار پڑھ پڑھ کے مشرکین کوں جوش ݙیویندے ہن۔ ابوسفیان دی بیوی ہندہ نے اے ارادہ کیتا کہ حضور صلی اللہ علیہ و آلہٖ و سلم دے چاچا حضرت حمزہ رضی اللہ عنہ دا کلیجا چتھسی چنانچہ ایں مقصد کیتے اوں نے حضرت حمزہ رضی اللہ عنہ دے قتل دے کیتے اپݨے ہک غلام کوں خصوصی طور تے تیار کیتا۔ بالآخر مارچ 625ء وچ اے فوج مسلماناں دا مقابلہ کرݨ کیتے روانہ تھی ڳئی۔ ۔

حضرت محمد ﷺ دے چاچا حضرت عباس رضی اللہ ئ نے، جیہڑے مکہ ہی وچ رہندے ہن، انہاں کوں مشرکین دی ایں سازش توں آگاہ کر ݙتا ہئی۔ حضور ﷺ نے انصار و مہاجرین نال مشورہ کیتا کہ شہر و رہ کے دفاع کیتا ونڄے یا ٻاہر ونڄ کے جنگ لڑی ونڄے۔ فیصلہ ݙوجھی صورت وچ تھیا یعنی ٻاہر نکل کے جنگ لڑی ونڄے چنانچہ 6 شوال کوں نمازِ جمعہ دے بعد حضور صلی اللہ علیہ و آلہٖ و سلم نے اصحاب کرام کوں استقامت دی تلقین فرمائی تے 1000 دی فوج دے نال مدینے توں روانہ تھی ڳئے۔ اشواط دے مقام تے ہک منافق عبد اللہ بن ابی 300 سواراں دے نال جنگ توں الڳ تھی ڳیا تے بہانہ اے بݨایا کہ جنگ شہر دے اندر رہ کے لڑݨ دا اوندا مشورہ نی منا ڳیا۔ ہفتہ 7 شوال 3ھ (23 مارچ 625ء) کوں ݙوہیں فوجاں احد دے دامن وچ آمݨے سامݨے آ ڳئے۔ احد دا پہاڑ مسلماناں دی پشت تے ہئی۔ اتھاں ہک درے تے حضور ﷺ نے حضرت عبد اللہ بن جبیر دی قیادت وچ پنجاہ تیر اندازاں کوں مقرر فرمایا تاکہ دشمن اوں رستے توں میدانِ جنگ وچ نہ آ سڳے۔۔ جنگ دا آغاز مشرکین دی طرفوں تھیا جݙݨ ابوعامر نے تیر اندازی کیتی۔ اوں مرحلہ تے نؤں افراد مشرکین ولوں آئے جیہڑے سب قتل تھئے۔ ݙوجھے مرحلے وچ مشرکینِ مکہ نے کٹھا بھرپور حملہ کر ݙتا۔ اوں دوران انہاں دے کجھ عورتاں انہاں کوں اشعار نال اشتعال ݙیویندے ہن تاکہ او غزوہ بدر دی عبرتناک شکست دا داغ دھو سڳن۔ ابتدا دی زبردست جنگ وچ مسلماناں نے مشرکین دے کئی لوگاں کوں قتل کیتا جیندے تے مشرکین فرار تھیوݨ لڳے۔ مسلمان اے سمجھے کہ او جنگ جیت ڳن چنانچہ درہ عینین تے تعینات اصحاب نے حضور ﷺ دی اے ہدائت فراموش کر ݙتی کہ درہ کہیں قیمت تے نی چھوڑنا، درہ چھوڑ کے میدان وچ مالِ غنیمت کٹھا کرنا شروع کر ݙتا۔ صرف ݙاہ افراد درے تے رہ ڳئے۔ خالد بن ولید (جیہڑے اوں وقت مسلمان نہ تھئے ہن) نے موقع غنیمت ڄاݨدے ہوئے کوہِ احد دا چکر لا کے درے تے قبضہ کر گھدا تے مسلماناں تے یکدم پچھوں وار کر ݙتا۔ اونہی اثناء وچ اے افواہ پھیلی کہ حضرت محمد ﷺ معاذاللہ شہید کر ݙتے ڳئے ہن۔ اے سݨ کے کجھ اصحاب نے ہمت ہار ݙتی تے راہِ فرار اختیار کیتی۔۔ کجھ ارد گرد دے پہاڑیاں تے چڑھ ڳئے۔ کجھ لوگاں نے اے سوچا کہ حضور ﷺ دے بعد زندگی کہیں کم دی نی تے کجھ لوگ حضور ﷺ دے نال رہ ڳئے تے انہاں دی بھر پور حفاظت کیتی۔ اوں موقعے تے حضور ﷺ نے حضرت علی کرم اللہ وجہہ کوں ہک تلوار وی عنایت فرمائی جیہڑی "ذو الفقار" دے ناں نال مشہور ہے۔ اوں دوران حضور ﷺ دے کجھ ݙند مبارک وی شہید تھئے۔ حضرت حمزہ رضی اللہ عنہ وی شہید تھی ڳئے۔۔ ایں بارے اللہ نے قران وچ فرمایا۔

جݙݨ تساں (افراتفری دی حالت وچ) بھڄدے ویندے ہاوے تے کہیں کوں مڑ کے نہ ݙیکھدے ہاوے تے رسول صلی اللہ علیہ و آلہٖ و سلم اوں جماعت وچ (موجود ہن) جیہڑی تہاݙے قیادت اچ (ثابت قدم) رہی ہئی تہاکوں پکاردے پئے ہن، ول اوں نے تہاکوں غم تے غم ݙتا (اے نصیحت و تربیت ہئی) تاکہ تساں اوندے تے جیہڑا تہاݙے ہتھوں ویندا رہیا تے اوں مصیبت تے جیہڑی تہاݙے تے آݨ پئی، رنج نہ کرو تے اللہ تہاݙے کماں توں خبردار ہے۔ سورۃ آل عمران آیت 153

کجھ وقفے بعد اصحاب میدان وچ واپس آوݨا شروع تھی ڳئے۔ چونکہ مشرکین اپݨے بھاری سامانِ جنگ مثلاً زرہ بکتر دی وجہ توں احد دے پہاڑ تے چڑھ نہ سڳے ایں واسطے کئی مسلماناں دی جان بچ ڳئی۔ ابوسفیان دی بیوی ہندہ تے اوندے نال کجھ لوگاں نے مسلمان شہداء دے نک تے کن کٹے تے ہندہ نے سید الشہداء حضرت حمزہ رضی اللہ عنہ دا کلیجا کڈھ کے چتھیا جیندا حضور ﷺ کوں بے حد رنج رہیا۔ کجھ مسلماناں دے واپس آوݨ تے اے معلوم تھیوݨ دے بعد کہ حضور ﷺ شہید نی تھئے، مشرکین نے جنگ کولوں مکہ دی طرف واپسی اختیار کیتی۔

بعض لوگ ایں جنگ کوں مسلماناں دی شکست خیال کریندن تے بعض دے خیال دے مطابق ایندا کوئی ٹھوس نتیجہ نی نکلا۔ بہرحال اے واضح تھی ڳیا کہ حضور صلی اللہ علیہ و آلہٖ و سلم دی ہدایات کوں فراموش کرݨ یا عسکری نظم و ضبط کوں ترک کرݨ دا کیا نتیجہ نکل سڳدے۔ اگر درہ عینین تے تعینات لوگ درہ نہ چھوڑیندے تاں مسلمان فتحیاب تھی چکے ہن۔ ایں جنگ وچ ستر صحابہ کرام شہید تھئے جبکہ ستاویہہ مشرکین ہلاک تھئے۔ مسلماناں نے اپݨے شہداء کوں اتھائیں دفن کیتا۔ ایں غزوہ وچ کہیں حد تک شکست ہک تعمیری شکست ثابت تھئی کیونکہ مسلماناں کوں کجھ سبق ملے جیہڑے اڳلے جنگاں وچ کم آئے۔ مسلماناں کوں اپݨیاں غلطیاں کوں ݙیکھݨ دا موقع ملا۔ خدا نے قرآن وچ یقین ݙوایا کہ حزن و ملال نہ کرو کیونکہ بالآخر مومنین ہی غالب آسن۔