عظیم سرائیکی شاعر سچل سر مست
عظیم سرائیکی تے سندھی شاعر سچل سرمست سئیں دا پورا ناں عبدالوہاب تے ابے سئیں دا ناں میاں صلاح الدین ہے۔ آپ دا شجرہ حضرت عمر فاروق نال انتالویں جاہ تے ونڄ رَلدے ۔ آپ دے ݙاݙے سئیں دا ناں خواجہ محمد حافظ عرف سائیں دینہ ہے ۔آپ سندھ دی کلہوڑہ حکومت دے وݙے منصب دار ہِن پر ہک ڳالہی تریمت انہاں دی حیاتی بدل ݙتی تے او دنیا داری توں راہ سلوک آلے پاسے آ ڳے۔ ایں آکھے ونڄ سڳدے جو راہ سلوک سچل سرمست سئیں دی میراث اے۔ سچل سرمست سئیں دے والد میاں صلاح الدین خیرپ ور دے نال درازہ گوٹھ راہندے ہَن ،شادی دے ڈھیر عرصہ بعد 1152ھ اچ اللہ سئیں پُتر ݙتا تے اوندا ناں عبدالوہاب رکھا ڳیا۔ اڄاں آپ دی عمر چھ سال ہئی جو ابا سئیں اللہ کوں پیارے تھی ڳے۔ آپ دے چاچا میاں عبدالحق سئیں آپ دی پرورش کیتی تے آپ دی پرورش خادمہ ہک حبشی نژاد تریمت جنہاں کوں شیدی آکھدن ،وݙے پیار تے محبت نال کیتی ۔ تعلیم تے تربیت آپ دے چا چا سئیں میاں عبدالحق سئیں فرمائی ۔
بھٹائی سئیں دی بشارت
لکھوسندھی زبان دے عظیم شاعر شاہ عبداللطیف بھٹائی سئیں فرمیندن جو شاعری دی جیڑھی فصل اساں رادھی اے ، ایندا پھل سچل سئیں چیسن۔ سندھ دے مورخین لکھدن جو بھٹائی سئیں دی سچل سئیں دے چا چے میاں عبدالحق سئیں نال یاری ہئی۔ آپ انہائیں کوں ملݨ ویندے ہن ، توݨیں جو سچل سئیں ننڈھے ہر پر او بھٹائی سئیں دی زیارت توں فیضیاب تھئے۔ آکھیا ویندے جو ہک واری بھٹائی سئیں میاں عبدالحق سئیں کول آئے تاں انہاں ڈٹھا جو چھ ست سال دا ٻال پیریں اچ گھنگھرو پا تے نچدا تے کھیݙدا ودے ۔ آپ ڈھیر دیر ٻال کوں ݙیکھد رہ ڳے تے خوش تھیندے ریہے۔ بھٹائی سئیں اپݨے یار میاں عبدالحق سئیں کوں آکھیا اے ٻال وݙا آدمی بݨسے تے ’’ جیرھی دیڳ اساں پگائی اے ، ایندا ڈھک ایہو کھولیسے ‘‘ ۔ جݙاں بھٹائی سئیں دا وصال تھیا تاں سچل سرمست دی عمر تیرہاں سال ہئی پر اڳوں ونڄ تے بھٹائی سئیں دی بشارت پوری تھئی تے سچل سئیں نہ صرف شاعری بلکہ راہ سلوک وچ وی وݙا مقام پاتا۔
بیعت
لکھوآکھیا ویندے جو 1165ھ اچ شاہ عبداللطیف بھٹائی ؒ سئیں دی وفات دے بعد انہائیں دی مسند تے حضرت میاں سخی قبول محمد تشریف فرما تھئے تے سچل سرمست سئیں انہاندے دست بیعت تھئے ۔اے وی آکھیا ویندے جو پہلے آپ اپݨے چا چا سئیں میاں عبدالحق سئیں تے بعد اچ سخی قبول محمد سئیں دے ہتھ تے بیعت کیتی ۔ بیعت دے بعد آپ تے سارے جمل جہاں دے عقدے کھلدے ڳے ۔ شاعری تھیندی ڳئی تے ہر پاسے آپ دے ناں دے چرچے تھیوݨ پئے ڳئے ۔ اپݨی دھرتی ،اپݨی ، اپݨے وسیب تے اپݨے وسیب دے غریب تے نماݨے لوکیں نال محبت دی وجہ نال آپ لوکیں دے دل اچ گھر کرینیدے ڳے تے سارے وس وسیب وچ عزت تے احترام انہائیں دی سنڄاݨ بݨ ڳئی۔
سچو دا خطاب
لکھوآپ کجھ وݙے تھئے تاں آپ کوں عبدالوہاب فاروقی آکھیا ویندا ہا۔ پر آپ دی عادت سچ ہئی۔ وݙے توں وݙے لوک کوں وی منہ تے سچ آکھ ݙیندے ہِن ۔ ایں سانگے آپ دا خطاب سچو تھی ڳیا ۔ احٖ آپ دے اصل ناں توں گھٹ لوک واقف ہِن ۔ سندھ ، سرائیکستان تے سارے جمل جہاں دے لوک آپ کوں سچل دے ناں توں ڄاݨدن۔
سچو تے سچل سرمست
لکھوسندھ دی مشہورکتاب تذکرہ لطیفی اچ لکھیا ہوئے جو حق گوئی دی وجہ توں سچو تاں آپ بݨ ڳے پر سچل سرمست بݨݨ دا واقعہ ایویں ہے جو بہاولپور دے ولی کامل حضرت محکم الدین سیرانی ؒ سندھ دے علاقہ درازہ شریف توں لنگھئے تاں آپ دے چا چا سئیں میاں عبدالحق آپ کوں سیرانی سئیںؒ دے استقبال سانگے بھیجا۔ سیرانی سئیں ؒ نینگر کوں آندا ݙٹھا تاں آپ اپݨا گھوڑا روک گھدا۔ سچو سئیں کوں نظر کرم نال ݙٹھا تے فرمایا :ـ۔ ’’ میݙا مٹھڑا نینگر! تُساں میکوں جی آئیں کوں آکھݨ آئے وے ، میں تہاکوں ہک تحفہ ݙینداں ۔ ‘‘ سیرانی سئیں ؒ سارنگی وچوں ہک تار کڈھیا تے سچو سئیں دے سینے تے پھیرا۔ اتنی دیر ہئی آپ تے کیفیت طاری تھی ڳئی ،آپ سرمست تھی تے حال اچ آ ڳے ۔ ایندے بعد شاعری دا سلسلہ وی شروع تھی ڳیا تے جذب و مستی دا وی ۔ نال ای آپ سچو توں سچل سرمست دے ناں توں شہرت پاتی ۔ این واقعے توں سندھ سرائیکستان دی قدیم محبت تے جڑت دا وی پتہ لڳدے ۔ اساں ’’ کئی سو ورہیوں دی دوستی ، سندھی سرائیکی دوستی ‘‘ دا نعرہ لیندوں تاں او غلط کائنی۔
سچل پنجابی شاعر؟
لکھوسچل سرمست سئیں پنجابی زبان اچ شاعری کائنی کیتی ۔ انہاں سرائیکی وچ کمال شاعری کیتی اے ۔ سندھی ادبی بورڈ تے ٻئے اداریں ’’ سچل جو سرائیکی کلام ‘‘ دے ناں نال کتاباں شائع کیتن ۔ پنجابی لکھاریں سرائیکی کوں پنجابی دا ناں ݙے ݙتے تے سچل سرمست کوں پنجابی شاعر بݨایا ۔ پنجابی لکھاریں دی جتھاں ڳالھ او تاں اپݨی عادت موجب سرائیکی قوم نال کھوٹ کمیندے امدن تے وانجھ کریندے امدن پر کجھ بھولے تے اݨ ڄاݨ سرائیکی وی پنجابیں دے پیر کڄی امندن جیویں جو ’’ سچل سرمست کا سرائیکی کلام ‘‘ دے ناں تے سرائیکی شعبہ زکریا یونیورسٹی دی استاد نسیم اختر سچل سرمست کوں پنجابی شاعر لکھئے پر کوئی حوالہ کائنی ݙتا۔ ایہے ڳالھیں اسیکوں مار ڳن ۔ اونویں تاں خود ’’ سچل سرمست کا سرائیکی کلام ‘‘ دی جاہ تے ’’ سچل سرمست دا سرائیکی کلام ‘‘ ناں ہووے ہا تے کتاب اردو دی جاہ تے سرائیکی اچ ہووے ہا کیوں جو سچل سئیں سرائیکی ، نسیم اختر سرائیکی ، چھاپݨ آلا ادارہ سرائیکی ادبی بورڈ سرائیکی تے شعبہ وی سرائیکی ہے۔
کاور نال کاوڑ
لکھوسچل سرمست سئیں درمیانے قد دے سانولے سلوݨے تے سوہݨے نقش نین آلے آدمی ہِن ۔ سر تے پڳ تے ٹوپی پیندے ہَن ، اکثر ساوے رنگ دا ویس پسند فرمیندے ہَن ۔ حالت وجد اچ کہیں کہیں ویلھے ننگے پیر وی رہ ویندے ہن۔ موسیقی نال آپ کوں عشق ہا۔ ہک تارہ( طنبورہ ) نت آپ دے نال راہندا ہا ۔ آپ تے کافیاں ڳمدے رہ ویندے ہَن ۔ روزے رکھیندے ہن تے نفسانی خواہش توں پرے رہندے ہن۔ شادی تے راضی نہ تھیندے ہن تے شادی کوں پیریں دی زنزیر آکھدے ہن پر چاچے سئیں دے حکم تے شادی کیتی پر زوجہ محترمہ دا ݙو سال بعد وصال تھی ڳیا۔ کوئی تذکرہ نگار آکھدن اولاد نہ ہئی تے کوئی ہک پتر دا ذکر کریندن ۔ سوہݨے عادتیں دی مالک ہن ۔ بھنگ، ہافیم، حقہ تے ٻے ہر طرح دے نشے توں پرے ہن۔ کہیں نال نفرت نہ کریندے ہن ۔ انہائیں کوں نفرت ہئی تاں نفرت نال نفرت تے کاوڑ نال کاوڑ ہئی۔
ملتانی مٹی دی برکت
لکھوسچل سرمست سئیں کوں ملتانی مٹی نال ݙاڈھی محبت ہئی۔ ہک اوری ہک کھودے نال اپݨے سارے بُت کوں ملتانی مٹی لائی تاں اتھوں والی ریاست خیر پور میر علی رستم خان اپݨے لشکر نال گزرے، انہاں ݙٹھا جو سچل سرمست سئیں ملتانی مٹی نال انگ بھبھوت رمائی بیٹھن۔ او بھڄ تے آئے تے سچل سائیں کوں بھاکُل پا گھدا۔ شاہانہ ویس ملتانی مٹی نال گپیج ڳیا۔ مصاحبیں آکھیا سئیں اے تُساں کیا کیتے؟ بادشاہ آکھیا تہاکوں پتہ کائنی ، سچل سئیں اھٖ میکوں ملتانی مٹی نال رنگ چھوڑیئے ، آکھیا ویندے جو سچل سئیں دے صدقے ملتانی مٹی دی برکت نال شاہی کوں ݙاڈھا بھاڳ لگا۔ کرامات ٻہون ہن ، ہک کرامت والئی ریاست خیر پور دی شفایابی ہے جو سارے حکیم طبیب کما کما تھک ڳے ، کجھ اثر نہ تھیا پر آپ دی دعا اثر کر ڳئی۔
کتاباں تے نو لکھ اشعار
لکھوسچل سرمست سئیں اپݨی شاعری دیاں کتاباں دریا اچ سٹ ݙتیاں ۔ مریدیں آکھیا سوہݨا اے تُساں کیا کیتے؟ آپ فرمایا کجھ ایجھا کلام لکھیا ڳیا ہا شئیت کجھ لوکیں کوں سمجھ نہ آوے ہا ۔ ہروں بھروں دا لُڑھ لڳے ہا ، ہیں سانگے میں لوڑھ چھوڑیئے ۔ پر ایندے باوجود ڈھیر ساریاں کتاباں آپ دیاں ہِن جنہاں اچ زیادہ فارسی ، جنہاں وچ راز نامہ ،وحدت نامہ ، گداز نامہ ،دیوان آشکار، رہبر نامہ وغیرہ شامل ہِن ۔ سندھی تے سرائیکی وچ وی کتاباں ہِن ۔ آپ کوں سندھی زبان اچ مرثیے دا بانی وی آکھیا ویندے ۔ آپ دا کلام ’’ دیوان آشکار ‘‘ پہلی واری ریاست خیر پور دے فرمانروا میر علی مراد خان تالپور شائع کرایا۔ سندھ دے معروف مورخ مرزا قلیچ بیگ دے مطابق سچل سئیں دے اشعار دی تعداد نو لکھ دے نیڑے تیڑے ہئی۔
سرائیکی کلام تے سرائیکی وسیب
لکھوسچل سرمست سئیں سندھی ، ہندی تے فارسی وچ شاعری فرمائی اے پر جیڑھی سمستی سرائیکی شاعری وچ ہے او ٻئی زبان اچ کائنی۔ 1959ء اچ مولانا صادق رانی پوری ’’ سچل جو سرائیکی کلام ‘‘ دے ناں تے کتبا چھپوائی ، ولا 1982 اچ ایڈینش آیا ۔ آپ دے کلام اچ سرائیکی کافیاں تے ݙوہڑے ڈھیر تعداد اچ شامل اِن ۔ آپ دا سرائیکی کلام عشق و محبت ،سوز و گداز ، جذب و کیکف، ہجر وصال ، سرمستی تے سرشاری دا لازوال خزانہ ہے ۔ آپ دے کلام اچ نفی اثبات ، فنا بقا، ہمہ اوست تے وحد الوجود دے نال نا اپݨے وسیب دے لوک کہانیاں تے لوک قصیں دا تذکرہ ٻہوں محبت نال کیتا ڳے۔ ارمان ایں ڳالھ دا ہے جو وسیب دے سرائیکی بھرانویں سچل سرمست دے کلام توں اتنا فائدہ نی چاتا جتنا چاوݨا چہیدے ۔ ٻے مارکہ تاں خوجہ فرید تے سچل سئیں زوریں ریت اپݨا آکھدن ، اساں اپݨیں کوں وی اپݨا نی بݨایا ، جے ایویں نہ ہووے ہا تاں سندھ واگنوں اساں وی سچل سئیں دے ناں دا ݙینھ مناؤں ہا۔
حوالہ
لکھو- معروف سرائیکی دانشور سئیں ظہور دھریجہ دی کتاب سرائیکی قلم قبلیہ وچوں چوݨ