عباس ابن فرناس

ابن فرناس دا پورا ناں عباس قاسم ابن فرناس ہئی۔ او ہک موجد، انجینئر، طیارچی(ہواباز)، حکیم، شاعر اور موسیقار، طبعیات، ماہر فلکیات تے کیمیادان ہن۔انہاں دی پیدائش سنہ 810ء دی اے تے وفات سنہ887ء(76–77 سال) اے تے مادری زبان عربی ہئی.

عباس ابنِ فرناس، ہسپانوی مسلم سائنسدان تے پہلا ہواباز

ابتدائی حالات

او اندلس ( مسلم اسپین ) دے شہر اذن رند اوندا وچ سنہ 810ء وچ پیدا تھئے تے بعد وچ 'قرطبہ' وچ رہائش اختیار کیتی۔ عباس ابن فرناس بربرنژاد تے جنوبی اسپین دے ضلع تکرنہ (Ronda) کا باشندہ ہئی۔ اس نے اپݨی تمام عمر قرطبہ وچ بسر کیتی اپݨے علم و حکمت دی بنا تے اُس زمانے دا عظیم ترین سائنس دان سݙیجا۔ اس دی ایجادات تے اختراعات بے شمار ہن تے اگر اینکوں اپݨے زمانے دا نابغہ آکھا ونجے تاں بے جا نہ ہوسی ۔

علمی کارنامے

او علم ریاضی، شاعری، طبعیات، پراسرار علوم دا ماہر تے پیچیدہ گتھیاں کوں سلجھاوݨ وچ یکتا ہئی۔ اس نے پانی دی گھڑی ایجاد کیتی، کرسٹل بݨاوݨ دا فارمولا بݨایا تے مزید اپݨی تجربہ گاہ وچ اس نے شیشے تے مشیناں دی مدد نال ہک ایسا پلانیٹیریم بݨایا جس وچ لوگ ٻیہہ کے ستارے، بادلاں دی حرکت تے انہاں دی گرج چمک دا مظاہرہ ݙیکھ سڳدے ہن۔

اس دی ریاضی وچ مہارت دا اندازہ اس ڳالھ توں تھی سڳدے کہ ہک دفعہ ہک تاجر مشرقی ملکاں دے سفر توں واپسی تے مشہور مسلمان عالم خلیل بن احمد دی کتاب اپݨے نال چا آیا۔ خلیل ہک عالم، شاعر تء ماہر لسانیات ہئی جیہڑا اٹھویں صدی وچ بغداد وچ تھی گزرا ہئی۔ اس دا ہک کارنامہ عربی دی پہلی لغت تیار کرنا ہے۔ اس شاعری وچ علم عروض تے حسابی تقطیع دی بنیاد سٹی ہئی۔اے کتاب اسپین وچ بالکل نویں آئی ہئی تے کوئی ایندے مندرجات توں واقف نہ ہئی. اور نہ ایندی تشریح کرݨ تے قادر ہئی چنانچہ اے کتاب ابن فرناس دے سپرد کیتی ڳئی۔او اینکوں گھن کے ہک گوشے وچ چند ساعت واسطے ٻیہہ ڳیا اور ایندے بعد اُس نے اس کتاب دی ریاضیاتی ترکیب تے مطالب بڑی وضاحت نال اپݨے حاضرین کوں بیان کیتے کہ جیہڑے سݨن، سݨ کے ایندی مہارت تے یادداشت تے ششدر رہ ڳئے ۔

کا رہائے نمایاں تے خدمات

822ء میں جݙݨ نواں اموی امیر عبدالرحمان دوم تخت نشین تھیا تاں اس دنیا توں تمام با صلاحیت افراد کوں کٹھا کرنا شروع کیتا تاں انہاں وچ ہک ابن عباس وی ہن۔

امیر عبد الرحمان دوم دے زیر سرپرستی 852ء میں ہک بہادر شخص جس دا ناں ارمن فرمن (Armen Firman) ہئی اس پراں دی طرح دی ہک وݙی ساری چادر دے ذریعے قرطبہ دی ہک اچی عمارت توں اݙݨ دی کوشش دا مظاہرا کیتا اس کیتے لوگاں نال شرط وی لائی مگراو فوراً ہی تلے ڈھے ڳیا تے اونکوں معمولی چوٹاں آئیاں۔ ارمن کہیݨ حد تک اپݨی شرط جیت ڳیا ہئی۔ اس کوں دنیا دا سب توں پہلا پیرا شوٹ وی آکھا ویندے۔ عباس ابن فرناس وی اے ݙیکھݨ کیتے اتھاں موجود ہئی۔ اس دے بعد ابن فرناس نے وی اُݙاری مارݨ تے تجربات کرنا شروع کر ݙتے تے تریوی سال بعد اوندا تجربہ کافی حد تک کامیاب وی ریہا۔ عباس ابن فرناس دے بݨائے ہوئے اݙاری مشین دا خاکہ ایندا سب توں وݙا کارنامہ تے تاریخ وچ پہلی انسانی پرواز ہے۔ او گھنٹیاں دے حساب نال پرندیاں کوں محو پرواز ݙیکھ کے انہاں دی طرح اݙݨ دا خواہشمند ہئی۔ اس کئی سال پرندیاں دی پرواز دی تکنیک یعنی ایروڈائنامیکس دا بغور مطالعہ کیتا تےہک ݙینہہ اعلان کیتا کہ انسان وی پرندیاں دی طرح اݙ سڳدا ہے۔ جݙݨ اوندے ناقدین نے اُیندا مذاق اݙایا تاں اس اپنی تھیوری دا عملی مظاہرہ بذات خود کرݨ دا اعلان کر ݙتا ۔

اوہنے پرندیاں ورڳے ݙو پر سائز میں اپݨے وزن دے مطابق تیار کیتے تے انہاں دے فریم ریشم دے کپڑے سے مڑھ ݙتے۔ ول قرطبہ توتو ݙو میل دور شمال مغرب وچ واقع امیر عبد الرحمن الداخل دے بݨائے ہوئے محل رصافہ دے اتے واقع ہک پہاڑی تے چڑھ ڳیا تے کئی سو تماش بیناں دی موجودگی وچ چٹان دے اتء کھڑا تھی کے ݙوہیں پر اپݨے جسم دے نال ٻدھ گھدے۔ تماشائی بڑی حیرت تے تعجب نال اے ساری کارروائی ݙیکھدے پئے ہن. انہاں دا خیال ہئی کہ ہݨ ایں کوشش وچ اس پاگل سائنسدان دے ہݙیاں تک سلامت نہ رہسن۔ اپݨے تیاریاں مکمل کرݨ دے بعد ابن فرناس نے تماشائیاں ول ہک نظر ݙٹھا تے ول پہاڑی توں چھلانگ لا ݙتی۔ او اپݨے پراں دی مدد نال ہوا وچ کجھ دیر اݙدا ریہا تے پہاڑ توں کجھ فاصلے تے واقع ہک میدان وچ بحفاظت لیہہ ڳیا، اگرچہ اوندی کمر لینڈنگ دے دوران دباو کی وجہ توں تھوڑی بہت متاثر تھئی۔ اس وقت اوندی عمر 65 یا 70 سال بیان کیتی ویندی ہے۔ اے واقعہ نویں صدی کے ݙوجھے ربع وچ پیش آیا تے ایں طرح او انسانی تاریخ دا ہوا وچ پہلا اݙݨ والا انسان سݙیجا۔

اس اپݨا تجربہ ایں جگہ تے ارمان(Arman) کی چھلانگ دے تقریباً تریوی سال بعد کیتا۔ اے جگہ ایسی پہاڑیاں تے مشتمل ہئی جنہاں دے تلے ایک ٻہوں وݙا میدان واقع ہئی۔ ایں جگہ ہوا تلوں زمین توں تھی کے پہاڑیاں نال ٹکراندی ہئی تے ایندے بعد بلندی دی جانب ویندی ہئی۔ اتھاں پرندے ہوا دی ایں قوت دی وجہ نال دوران پرواز فضا وچ معلق رہݨ دا مزہ چیندے ہن۔ ابن فرناس نے پچھلے تریوی سال ایروڈانامیکس دا مطالعہ کریندے ہوئے گزارے ہن۔ مقررہ ݙینہہ چھلانگ لاوݨ دے بعد ابن فرناس ہوا وچ کچھ روایات دے مطابق ݙاہ سیکنڈ پرواز کریندا ریہا مگر لینڈنگ دے دوران زمین نال بری طرح ٹکرایا۔ اس دی کمر تے چند ݙوجھے ہڈیاں متاثر تھیاں جس دی وجہ نال او ہک عرصہ صاحب فراش ریہا۔ مگر او کجھ مدت بعد اپنی ایں معذوری تے ٻڈھیپے دے باوجود چلݨ پھرݨ دے قابل تھی ڳیا۔ اے درد تے معذوری اس دی بقیہ عمر دے ٻارہ سال تک اس دے نال رہی۔ قدامت پرست لوگاں دا آکھݨاں ہئی کہ خدا نے کوں سزا ݙتی ہے کیونکہ اس فانی انسان ہوندے ہوئے خدا دی ݙوجھی مخلوق دی طرح بلندی تے ونجݨاں چاہا ہئی۔ اس طرح دے طعنے او اپݨی بقیہ عمر جݙݨ وی عوام دے درمیان ویندا تاں لوگاں توں سݨدا ریہا۔ اپݨی جسمانی تکلیف کوں گھٹ کرݨ دی خاطر او شراب تے نشہ آور ادویات دا سہارا گھندا ریہا۔ تاہم انہاں بقیہ سالاں وچ اس اپݨے تجربات کامیابی نال جاری رکھے، ریت نال بلور بݨاوݨ دا کم جاری رکھا، پاݨی تے ݙوجھی قسم دی گھڑیاں بݨاوݨاں وی جاری رکھا ۔

اپݨے فارغ وقت وچ او اکثر غور کریندا کہ آخر پرواز کرݨ والے سوٹ وچ کیا خرابی ہئی کہ جس دی وجہ نال اونکوں چوٹاں دا صدمہ چاوݨاں پیا۔ اس دی سمجھ وچ ایہو آیا کہ پرندے اپݨی پرواز تے لینڈنگ دے دوران اپنی پوچھڑ دا استعمال کریندے ہن۔ اوں نے پر تاں بݨا گھدے ہن مگر پوچھڑ دی اہمیت کوں اچھی طرح سمجھ نہ سڳا ہئی۔ اونکوں اپݨی اس غلطی دا احساس شاید آخری سانس تک ریہا ۔

ابن فرناس دے گزر ونجݨ دے کئی سال بعد تقریباً 1010ء وچ ہک یورپی راہب ایلمر مالسمبری (Eilmer of Malmesbury)نے وی عباس ابن فرناس دے بݨائے ہوئے ڈیزائن دے مطابق اݙݨی مشین بݨائی تے اس دے مزید کجھ صدیاں بعد پندرہویں صدی وچ لیونارڈو ڈاؤنچی نے اس وچ اضافہ کیتا ۔

علم ہیئت تے فلکیات (Astronomy) تے علوم نجوم (Astrology) دے ضمن وچ اندلسی مسلمان سائنسداناں وچ اگرچہ علی بن خلاق اندلسی تے مظفرالدین طوسی دے خدمات بڑی تاریخی اہمیت دے حامل ہن، مگر انہاں توں وی ٻہوں پہلے تریجھی صدی ہجری وچ قرطبہ (Cordoba)دے عظیم سائنسدان عباس بن فرناس نے اپݨے گھر وچ ہک کمرہ تیار کر رکھا ہئی جیہڑا دور جدید دی سیارہ گاہ (Planetarium) دی بنیاد بݨا۔ اس وچ ستارے، بادل تے بجلی دی گرج چمک جیہے مظاہرِ فطرت دا بخوبی مشاہدہ کیتا ونج سڳدا ہئی. عباس بن فرناس او عظیم سائنس دان ہے جس نے دنیا دا سب توں پہلا ہوائی جہاز بݨا کے اݙایا۔ اس قلمی چٹاناں کوں بھنݨ واسطے مشین بݨائی تے تال ترازُو (Metribine) وی بݨائی۔ ایندے علاوہ آبی گھڑی وی ایجاد کیتی ۔

یادگار

عباس ابن فرناس دے ناں تے چندر وچ ہک کھݙے دا ناں وی رکھا ڳیا ہے۔ ہسپانیہ وچ ابن فرناس دے ناں تے ہک برج بنایا ڳیا اے. دبئی دے ابن بطوطہ شاپنگ مال وچ ابن فرناس دا مجسمہ اُݙاری دے تجربات دی حالت وچ نصب کیتا ڳیا اے تے ہسپانیہ وچ ایندا مجسمہ بݨا کے نصب کیتا ڳیا اے ۔ آکھا ویندے کہ ایندی موت دی وجہ پرواز دے تجربات ہن۔ جیندے متعلق اوں دور دے قدامت پسند طبقے اوندی موت کوں خود کشی قرار ݙے کے اونکوں قابل نفرت بݨاوݨاں چاہندے ہن۔