ضمیر تنکیری
ضمیر تنکیری یا ضمیر نکرہ اسم ضمیر دی ہک قسم ہے۔ ’’او ضمیراں جہڑیاں جو اشخاص یا جانداراں تے اشیاء دی غیر معین تعداد یا مقدار کوں ظاہر کرِن ، ضمائر تنکیری یا ضمائر نکرہ سݙیندئین۔ اے ضمیراں تعداد دے لحاظ نال صرف ݙو ہن۔ یعنی اشخاص یا جاندراں دی غیر معین تعداد کیتے کُئی تے بے جان اشیا ء دی غیر معین تعداد یا مقدار کیتے، کجھ دا لوظ ورتیا ویندے‘‘۔
مثال دے طور تے اے جملے ݙیکھو؛
۱۔کُئی آوے کُئی ون٘ڄے ساݙا کیا۲۔کُئی تاں ہوسی جہڑا میݙی مدد کریسی۳۔تیݙے گھر ئِ چ کجھ رقم تاں پئی ہوسی۴۔یار! کجھ تاں کر
ضمیر تنکیری یا ضمیر نکرہ دے متعلق کجھ ضروری ڳالھیں :
i۔ جے کر ضمیرتنکیری یا ضمیر نکرہ دے اڳوں کُئی ہک حرف ربط آون٘ڄے تاں وت ضمیری تنکیری "کُئی"کہیں "دے لوظ ئِ چ تبدیل تھی ویندی ئِ۔ مثال دے طور تے اے جملے ݙیکھو؛
۱۔ کہیں غیر شخص کُوں گھر نہ آوݨ ݙے ۲۔ یار! کہیں دا آکھݨ تاں مَن گھِن
اُتے ݙتے ڳئے جملئیں ئِ چ چونکہ ضمیر تنکیری دے بعد کوُں تے دا حروفِ ربط آڳئین۔ اینہہ ڳالھوں ضمیر تنکیری کُئی کُوں کہیں ء ِچ بدل ݙتا ڳئے۔
ii۔ جے کر ضمیر تنکیری دے بعد آوݨ آلا اسم مونث ہوسی تاں وت ضمیر تنکیری "کُئی"دی بجائے "کَئی"تھی ویسی۔ مثال دے طور تے اے جملے ݙیکھو؛۱۔ میݙے گھر ء ِچ کَئی عورت وی موجود کائینی۲۔ کَئی ہے جہڑی میݙی مدد کرے؟
iii۔ خصوصیت کیتے ضمائر تنکیری دوہرائے ویندن۔ مثال دے طور تے اے جملے ݙیکھو؛
۱۔ کُئی کُئی آدمی اے کم کریندے۲۔ کہیں کہیں جا تے مینہہ وُٹھے۳۔کَئی کَئی تریمت سگھڑ سیاݨی ہوندی ئِ۔
iv۔ ٻہوں تھوڑی مقدار یا تعداد دا مفہوم پیدا کرݨ سانگے ضمیر تنکیری’’کُجھ‘‘کوں دوہرایا ویندے۔ مثال دے طور تے اے جملے ݙیکھو؛۱۔کجھ کجھ سوجھلا تھی ڄلئے۲۔میکوں کجھ کجھ یاد آندا پئے۳۔تیڈا کُجھ کُجھ وی ٻہوں کُجھ ئِ۔
v۔ ضمیر تنکیری ’’کہیں‘‘دی جمع ’’کنہاں‘‘ہے۔ اے لوظ ضمیر استفہامیہ ’’کنھاں‘‘کنوں مختلف ہے۔ کِنہاں دی ہائے ہوز کوں ݙو چشمی’’ھ‘‘نال لکھݨ غلط ئِ۔ ایندا تلفظ کریندئیں ہوئیں ایندے آخری’’ہا‘‘کوں ذرا لمبا چھک کرئیں ادا کیتا ویندے تے ضمیر استفہامیہ دے کنھاں دے ’’کنِھ‘‘تے زور ݙتا ویندے۔
vi۔ ضمائر تنکیری کُوں نفی دے نال دوہرا کرئیں ٻہوں تھوڑے دا مفہوم پیدا کیتا ون٘ڄ سڳدے۔ مثال دے طور تے اے جملے ݙیکھو؛۱۔کُئی نہ کُئی مخلص دوست آخر مل ای ویسی۲۔کجھ نہ کجھ سوجھلا تھی چُکئے۳۔ کہیں نہ کہیں کوں میݙی حالت تے ترس آ ای ویسی۔
vii۔ بعض ماہرین لسانیات دے نزدیک ، فلا ݨاں ، کُل، سَبھ، سبھے، سبھو، سبھݨاں، سبھݨئیں، سبھݨیاں، جو کُئی، جو کجھ، جہڑا کجھ ، جئیں کہیں، ہر کُئی، ہر کہیں، جئیں تئیں سبھ کجھ وغیرہ وغیرہ وی ضمیر تنکیری دے طو ر تے ورتئیے ویندن۔ اُتے ݙتے ڳئے جو کئی ، کن، سبھ کجھ، تئیں ، ضمائر تنکیری کوُں مرکب ضمائر تنکیری آکھیا ویندے۔