صدیاں دا شاعر سئیں احمد خان طارق
گزریل ݙینھ لوک وار وار پُچھدے رہ ڳے جو کیا شاکر شجاع آبادی مر ڳے؟ میں آکھیا اللہ خیر کرے، میݙا اڄکل رابطہ کائنی پر شاعر کݙاہیں نی مردا، توݨیں شاعر کوں موت وی آ ونڄے ول وی او ندی شاعری اونکوں زندہ رکھیندی اے۔ میں شاکر شجاع آبادی دے بارے کوئی ڳالھ نہ کرݨ چہندا ہم پر ڳال کرݨی پئے ڳی اے، ڳالھ اِچوں ڳالھ یاد آئی اے جو شاکر شجاع آبادی توں ہزار گناہ وݙا شاعر سئیں احمد خان طارق کافی عرصہ توں بیمار ہے، اَلا ٻول وی بند اے، اساکوں اوندی پرواہ کیوں کائنی ؟کیا اے ضروری اے جو احمد طارق دی طرفوں بیماری دیاں خبراں شائع تھیون؟ ٹیلیویژن یا سوشل میڈیا تے را ، را تھیوے تے ول اساں احمد خان دی سنبھال لہوں؟ احمد خان طارق دی سنڄاݨ عاجزی ہے، اوں آپ کوں آپ مشہور کرݨ واسطے کہیں طرح دا کوئی کشالہ نی کرینداتے نہ ا ی کݙاہیں آپ کوں آپ مشہور کرݨ واسطے ہَولا تھاں بݨدے۔ جݙاں جو ڈھیر سارے لوک اپݨی بیماری اپݨے مر ونڄݨ تے اپݨے اغواء یا اپݨے پُتر دے اغواء دیاں افوائیں آپ چھوڑیندے رہ ویندن جو مشہور تھیووں تے لوک ہمدرد ی کر تے امداد ݙیون، ولا اے تھیندے جو ݙوجھے ݙینھ آکھ ݙیندن جو کہیں افواہ ساز دی حرکت اے ، اوندے خلاف کارروائی کیتی ونڄے ۔ حالانکہ احٖ دے دور ا چ ’’کہیں‘‘ دا لوّظ ورتݨ ا ی حماقت اے جو احٖ موبائل ہووے ، بھانویں سوشل میڈیا ہووے سب پتہ لڳ ویندے جو اے حرکت کرݨ آلا کون اے؟ اللہ معاف کرے، ݙر لڳدے کݙاہیں اے نہ تھیوے جو معاملہ اوں چݨے آلا نہ تھیوے جیرھا جنگل ا چ شیر آ گیا شیر آگیا دا کوڑ مریندا ہا، لوک مَدت کیتے ویندے ہن تاں اڳوں کجھ نہ ہوندا، ہک ڄہاڑے صئی سچ شیر آ ڳیا، اوں دھاڑ دھاڑ کیتی پر کوئی نہ ڳیا جواے تاں کوڑ مریندے ول اونکوں شیر کھا ڳیا۔
رو رونون عین عبادت ہے پر بے آواز رُنی کر
کجھ عید نماز توں پہلے رو کجھ بعد نماز رُنی کر
اے آہیں ‘ دھاہیں ‘ ڈُکھ ‘ ڈُسکیاں بھن سارے ساز رُنی کر
اے طارقؔ! راز دیاں گالھیں ہِن رَکھ دل وچ راز رُنی کر
سئیں احمد خان طارق آکھیے جو ’’ جے مرݨے طارق تاں میں آپ مراں، میں کیوں آکھاں شالا مال مری‘‘ اساں دعا ݙیوݨ آلے فقیر لوک ہیسے، اساں بُرے دا وی بُرا نی منگدے ، توݨیں جو شاکر شجاع آبادی اسا کوں ٻہوں ݙکھ ݙتن ول وی اساں شاکر شجاع آبادی دی حیاتی سانگے دعا منگدوں، او آپ جیوے ، اوندے ٻال جیوِن، شاکر شجاع آبادی دا اے آکھݨ غلط اے جو کجھ لوک میݙے مرݨ دی دعا منگدن، شاکر شجاع آبادی آپ ݙسے جو اوندے مرݨ نال لوکیں کوں کیا ملسے؟ پر اے وی ݙسی ونڄاں جو شاکر آپ اپݨی عادتیں نال اپݨے آپ کوں مارݨ دے ترلے کریندا رہ ویندے، پر وسیب دے لوک اوندے جیوݨ دی دعا منگدن کیوں جو وسیب دے لوکیںکوں شاکر نال ہمدردی اے تے شاکر دی معذوری نال وی ہمدردی اے۔
کہیں حال ڈِتے لجپال مِٹھا گئے جھوک لڈا شالا کوڑ ہووے
سَٹ بھان پرانے طاق ولا گئے رَنج بُجھا شالا کوڑ ہووے
سر سجدے سَٹ گل پلڑا پا منگاں روز دُعا شالا کوڑ ہووے
ہووے طارقؔ کُوڑ دی وَونت ایہا سُنے آپ خدا شالا کوڑ ہووے
خواجہ فرید سئیں آکھیے ’’ توݨیں جو دریا نوش ہن، پُر جوش تھی خاموش ہن، اسرار دے سر پوش ہن، صامت رہن مارن نہ بک، آہن قلندر روز شب، پہنجی خودی میں خود غرق‘‘ سچ پُچھو سئیں احمد خان طارق خواجہ سئیں دے ایں فرمان وانگوں ہِن، انہیں کݙاہیں نی آکھیا میں ’’او‘‘ تے میں ’’اے‘‘۔ احمد خان طارق عاجزی تے انکساری کوں اپݨی میراث سمجھدن ، توݨیں جو انہائیں دا تعلق ہِک ٻہوںوݙے قبیلے کھوسہ برادری نال اے ، ول وی اُنہاں اپݨاں تعارف انہائیں لوکیں دے نال کرائے جنہاں کوں لوک ’’کمی‘‘ آکھدن، اے ڳال بذات خود کوئی ٻہوں وݙا بندہ کر سڳدے، نتاں اِتھاں حالت اے ہے جو ڈھیر لوک کتھائیں اپݨی ذات کجھ لکھویندن تے کتھائیں کجھ۔
نہ مالک مِلک زمین دے ہیں نہ مال اے ٹوکرے بدھنے ہَیں
اَساں کانباں تاڑ کے بہندے ہَیں جھر جال اے ٹوکرے بَدھنے ہَیں
اِیہا گالھ ہمیشہ کیوں پُچھدیں تیکوں حال اے ٹوکرے بَدھنے ہَیں
ساڈا طارقؔ دِل ہے جگ وانگوں ایہا گال اے ٹوکرے بَدھنے ہَیں
سرائیکی وسیب دی سنڄاݨ ازلیں توں عاجزی تے انکساری آلی رہ ڳی اے، دولت تے شہرت انسان دی ضرورت اے پر ہک حد تک، جے کوئی ایندے پِچھوں ڳالھا تے چَریا تے چِھتا تھی ونڄے تاں ول ایندا علاج حکیمیں کول کائنی۔ اے وی ہے جو حد توں ودھی ہوئی دولت تے شہرت دی بیماری بَٖہر دے لوکیں آ تے اِتھاں کھنڈائی اے پر ایندا شکار ہولے ہولے او لوک وی تھی ڳن جیرھے آپ کوں آپ عالم اکھویندن ، مولوی اکھویندن، شاعر اکھویندن تے آپ کوں آپ دانا ، سیاݨے تے سوجھواݨ اکھویندن۔ جیرھے لوک دولت تے شہرت دے مرض توں پرے بھڄدن او ولی ہوندن۔ ایں لیکھے ݙٹھا ونڄے تاں وسیب دے سارے لوک اللہ دے ولی ہِن جو او ایجھے عیبیں توں پاک ہَن، ضروری نی جو ولی او ہوندے جیرھا کہیں درٻار دا گدی نشین یا سجادہ ہووے، اے وی ضروری نی جو درٻاریں ا چ سارے ولی دفن اِن، ولی او وی ہن جیرھے ہَل چلیندن، ولی او وی ہِن جیرھے تغاری چیندن، ولی او وی ہِن جیرھے کہیں دے دریں تے ٻوہاریاں ݙیندن، اے وی ضروری نی جو ہر او بندہ ولی ہووے جیندے ناں نال وݙے وݙے لقب ہوون تے اوندے اڳوں پِچھوں خلیفے تے عقیدت مند چھاں کیتی ودے ہووِن۔
مَیں اَن پھر کوجھی کُتڑِی ہاں ‘تیکوں سارے پَھر‘ میکوں سڈیا کر
میڈی دید دی تیڈی دید غذا ‘ ونجاں بُکھ نہ مر‘ میکوں سڈیا کر
اوڈوں ماڑ تیڈا ایڈوں گھور میڈی دَر نال ہے دَر میکوں سڈیا کر
تیڈے طارقؔ سڈ دی کَو وچ ہاں بس ’’توئے توئے‘‘ کر میکوں سڈیا کر
میں شاکر شجاع آبادی کوں وݙا شاعر سمجھدا ہَم، احمد خان طارق دا وی پرستار ہَم پر احمد خان طارق کوں تے اوندی شاعری کوں میں صحیح معنے وچ اوں ویلھے ڄاتا جݙاں اُنہائیں دی کتاب ’’عمراں دا پورھیا‘‘ میݙے کول چھپݨ آئی، ایں دوران ساری شاعری پڑھݨ دا موقع ملیا، سچ پُچھو تاں احمد خان طارق دی شاعری پڑھݨ دے بعد میکوں احمد خان طارق دی شاعری شاعری تے شاکر شجاع آبادی دی شاعری مشہوری نظر آئی۔ احمد خان طارق ریشم تے ملائم لوّظیں نال مِٹھی ڳالھ کریندن پر شاعری اثر گہرا تھیندے۔ مشہور ڈھیر لوک تھی ویندن پر امر کوئی کوئی تھیندے۔ احمد خان طارق امر تھی ڳے، اونکوں امر نہ تئیں کیتے نہ میں کیتے تے نہ ای اخباریں دے رنگین صفحیاں یا ول ٹی وی چینلاں دی نشریات کیتے بلکہ انہائیں کوں امر انہائیں دی شاعری تے انہائیں دے اخلاق کیتے۔
میکوں رونوڑیں ریت سڈیندیں کیوں جڈاں آپ رُوائیں مَیں نہ رونواں
توں رَنج تھیویں ‘ توں مال ونڈائیں توں جھوک لڈائیں مَیں نہ رونواں
بیا لک چُھپ کھیڈ تے گول آکھیں ‘ ہند سِندھ پِھروائیں میں نہ رونواں
توں طارقؔ پوریاں آپ کریں ‘ ہتھوں نہ اَلوائیں مَیں نہ رونواں
احمد خان طارق ݙوہڑے دا اِمام ۔ احمد خان طارق فرید ثانی۔ لوک سئیں احمد خان طارق کوں کئی کئی القاب ݙیندن پر او آپ کوں آپ خواجہ فرید دے در دا غلام سمجھدن، وسیب ا چ ایجھے لوک وی پیدا تھی ڳن جیرھے آپ کوں آپ خواجہ فرید توں وی وݙا شاعر سمجھدن، میں اے نی اکھیندا جو خواجہ فرید تو کوئی وݙا شاعر پیدا نی تھی سڳدا ، میں اے اکھیندا جو کون وݙا ، کون چھوٹا شاعر ایندا فیصلہ لوک کریسن تے وقت کریسے، آپ کوں آپ وݙا آکھݨ نال کوئی وݙا نی بݨ ویندا۔پھل دار درخت ہمیش نِویا پیا ہوندے تے بے ثمر آکڑیا تے تنڑکیا کھڑا ہوندے۔ سئیں احمد خان طارق پھل دار درخت تے گھاٹے وَݨ دی چھاں وانگے ہے، او بھانویںنہ وی آکھے ول وی او وݙا اے۔
میڈا پیر فریدؒ اَج پُھل لِکھ ڈے ڈینہہ لَہن توں پہلے وَل آوے
مَیں اَکھیں نُوٹ کے بہندی ہاں میڈے بہن توں پہلے وَل آوے
ڈر لگدے بھانڑیں بِھک تے ہِن بِھک ڈھہن توں پہلے وَل آوے
متاں طارقؔ ! جٹیاں ڈیکھ گھنن ہنج وَہن توں پہلے وَل آوے
شاعری او ہوندی اے جو کیتی نی ویندی تھی ویندی اے، شعری وزن اوزان دا وی میں منکر کائنی پر تخلیقی عمل پابندیں کوں نی منیندا۔ میں خود ڈھیر سارے عروضی شاعریںکوں گمنامی دی موت مردا ݙٹھے، شاعری دے وچ مقامی عروض یا عربی ، فارسی عروض ؟ اے رپھڑ تے رولے وی ہن پے۔ اساں جݙاں سئیں احمد خان طارق دی شاعری ݙیکھدوں تاں اوشاعری اساکوں تخلیقی ، حقیقی تے ثقافتی شاعری نظر امدی اے۔ ایجھی شاعری ا ی دراصل باقی رہݨ آلی شاعری ہوندی اے۔
اَساں شکر گزار فقیر ملنگ اَساں رُکھیاں کھا تے خوش وَسدوں
جے نئیں تاں جھانجھ وی نئیں تھیندی بکھ تس بُھگتا تے خوش وَسدوں
دھو لِیر کتیرے لِیریں دی جھل جھالر لا تے خوش وَسدوں
اِیں گالھ دیاں طارقؔ خوشیاں ہِن ڈُکھ نال نبھا تے خوش وَسدوں
شاعری کنوں پہلے شاعر کوں پڑھیا ویندے، سئیں احمد خان طارق آپ کتاب بݨ ڳئے، لوک احمد خان طارق دی شاعری دے نال نال اینکوں وی ہر ویلھے اکھیں موٹ تے یادی پڑھدن، وݙا او ہوندے جینکوں کوڑی ڳالھ وی مِٹھی دِھر نال کرݨ دا ݙاہ امدا ہووے‘ ݙکھ ݙیوݨ نہ ݙکھ ونڈاوݨ ڄاݨدا ہووے، او آپ اپݨی شاعری وانگوں ہووے، آکھے کجھ کرے کجھ، ایںنہ ہووے۔ اوندے وچ کوڑ ، منافقت ، ٹھڳ بازی، حرص ہوس تے لالچ ناں دی نہ ہووے، اوہمدرد تے غمگسار ہووے، اوندا ہَتھ ہر ویلھے چنڳائی کیتے اڳوں تے ودھے تے او ݙیوݨ آلا ہووے گھنݨ آلا نہ ہووے، اے ساریاں صفتاں جئیں شخص وچ ہوون او وݙا شاعر ہوندے، جے اے صفتاں کہیں شاعر اِچ پیدا تھی ونڄن تاں او خواجہ فرید وی بݨ سڳدے تے احمد خان طارق وی بݨ سڳدے۔
مَیں شاعر ہاں کُئی حاتم نئیں کیا دان کرینداں لفظیں تیں
سب لفظ نمانے مُونجھ بُڈے کیا بھال بَھلینداں لفظیں تیں
جو لِکھنے لفظ لکھیج گئے بیا کیا لکھوینداں لفظیں تیں
کُئی طارقؔ پونے پا ڈیندے مَیں قلم پھرینداں لفظیں تیں
سئیں احمد خان طارق سندھو دی مݨ دا شاعر اے، ٻیٹ دے ٻیلے دا شاعر اے، او آپ اپݨی شاعری اِچ گھٹ پر اوندا وسیب سارے دا سارا نظر امدے۔ احمد خان طارق اپݨی دھرتی، اپݨی مٹی، اپݨے وسیب تے اپݨے وسیب دے لوکیں دے نال نال اپݨی ماء ٻولی نال پیار کریندے تے اوندا الا ٻول سرائیکی وانگے مٹھا تے من بھاوݨاں ہے ، ایں سانگے او وݙا شاعر اے تے لوکیں دے دل وچ گھر کر ڳے، ایجھے لوک روز روز نی بلکہ صدیاں بعد پیدا تھیندن۔
اَڑی سینگی اے کیا راز ہوسی کُئی گاج گجے دِل دَھڑکدی ہے
مینہہ نئیں آندا تاں ہاں ماندے جے آندے تاں بھا بَھڑکدی ہے
ہِن سخت سلاخاں پنجرے دیاں جِند ہُس مُوئی ہوکدی پَھڑکدی ہے
کیوں طارقؔ کالے لوک ہوسوں کیوں بجلی سر تیں کَڑکدی ہے
سئیں احمد خان طارق دی شاعری دے وچ جھوک دا ذکر ول ول اے، انہائیں کوں وسیب دی ہر جھوک تے ہر تِڑ تاݙے نال پیار اے، انہائیں کوں روہ روہی تھل دامان ، ٻیٹ تے ٻیلے نال پیار اے، کجھ لوک اکھیندن احمد خان طارق دی شاعری جدید شاعری دے تقاضے پورے نی کریندی، میں اکھینداں جو ہر شاعر اپݨے ویلھے وقت دا نواں تے جدید شاعر ہوندے ، پر احمد خان طارق او شاعر اے جینداہر مصرعہ تے ہر شعر سو سال بعد وی اُنویں نواں نظر آئوسے جیویں کلام فرید۔ ایندی وجہ اے ہے جو اُنہائیں دی شاعری دا خمیر وسیب دی مِٹی وچوں پیدا تھئے، جے تئیں بھوئیں ہے او تئیں متی دی خوشبو وی ہے۔
ہا ساون جھوک تیں ساون ہا دِلجوئیاں ہَن وِندلاوے ہَن
ہَن لُرکے بُرکے بیلے وچ کانہہ کالی ہئی سَر ساوے ہَن
ڈینہہ رات ہئی تُوں تُوں گھنڈیاں دی کِلے کٹیاں کان کِھڈاوے ہَن
آ طارقؔ بِرہوں کَڑ کیتے اے قیامت ہئی مکلاوے ہَن
چنڳاں شاعر او ہوندے جیندا شعر سمجھ آوے تے دل تے اثر کرے تے ہر او ڳالھ دل تے اثر کریندی اے جیرھی دل اِچوں نکلے۔ احمد خان طارق دے خاندان اِچ شاعری کرݨ آلا پہلے کوئی شخص نہ ہا، 1924ء اِچ سئیں احمد خان طارق دی ڄمݨاں سرائیکی وطن وسیب دا ہِک تاریخی واقعہ ہے، انہائیں دے ابّے بخشݨ خان اپݨے پُتر دا ناں احمد خان رکھیا تے اُنہائیں دے اُستاد سئیں نور محمد سائل انہائیں کوں طارق تخلص عطاء کیتا۔ احمد خان طارق دا سب توں وݙا کارنامہ وسیب دے سادہ لوّظیں کوں زندہ کرݨ تے ݙوہڑے کوں سوبھ ݙیوݨ ہے۔ احٖ او لوک جیرھے ݙوہڑے کوں کجھ نہ سمجھدے ہن احٖ او ݙوہڑے لکھݨ تے مجبور تھی ڳن، اے سارا کمال سئیں احمد خان طارق تے انہائیں دے ݙوہڑے دا ہے۔
تُوں آہدیں سینگی عید منا میڈا خاک توں ہَتھ نی چَودا
ہِن چاک دے سارے چاک چنگیں کہیں چاک توں ہَتھ نی چَودا
میڈے گھر دا طاق ہے ٹیک میڈی تہوں تاک توں ہَتھ نی چَودا
ہتھ طارقؔ تاک توں چا گھنساں پر ڈھاک توں ہَتھ نی چَودا
سئیں احمد خان طارق اپݨی شاعری کوں اشتہار نی بݨایا ، پر اوندی شاعری وچ وسیب دے ݙکھیں دا حال ہویلا وی ہے تے وسیب نال تھیوݨ آلی وانجھ دے خلاف احتجاج وی۔ انہائیں دی شاعری دے وچ مونجھ دی ڳالھ وی ہے تے فریاد وی۔ اصل شاعری دراصل ہوندی وی اوہا ہے جیرھی ہوا تے خوشبو آلی کار محسوس تھیوے، شاعری سِر دی ݙانگ نی ہوندی جو جے تئیں ݙانگ سِر ا چ نہ لڳے اتے رَت نہ وہے پتہ نی لڳدا جو شعر آکھیا ڳے۔ شاعر ہمیشہ محبت دی ڳالھ کریندے، نفرتیں کنوں منع کریندے، فرقہ بندی دے مقابلے وچ اوندا مسلک تے عقیدہ محبت ہوندے۔ سئیں احمد خان طارق دی شاعری صرف شاعری ہی نی او آپ وی سراپا محبت ہن، سئیں احمد خان طارق ݙو صدیں دا شاعر اے تے احٖ دا عہد سئیں احمد خان طارق دا عہد اے تے انہائیں دی شاعری صدیاں بعد وی زندہ رہسے۔
پیاں سندھاں لگدین سِندھو کوں جگ سندھو وَہن نہ ڈیسی
اساں اللہ راس ہمسائے لوکو کوئی سہاپ سہن نہ ڈیسی
اساں بیڑی بیڑی وچ رہسوں کوئی منڑ تے بہن نہ ڈیسی
کوئی طارقؔ بہن وی ڈیسی تاں سُکھ نال رہن نہ ڈیسی
چھیکڑ اِچ میںاے ڈسݨ چاہنداں جو 26 نومبر 2016ء کوں ملتان آرٹس کونسل اِچ اساں لیجنڈ آف میوزک محترمہ ثریا ملتانیکر دے اعزاز اِچ تقریب پذیرائی منعقد کروائی جینکوں وسیب دے لوکیں ٻہوں پسند کیتے، ایں تقریب توں پہلے میݙی خواہش ہئی جو سئیں احمد خان طارق دے اعزاز ا چ تقریب پذیرائی ہووے، پچھلے مہینے رابطہ کیتا، سئیں دے پوترے نال ڳال تھئی، انہاں ݙسیا جو سئیں سخت علیل ا ن ، کتھائیں آ ونڄ نی سڳدے، میں ہُݨ ایجھا بݨا بݨیندا پیاں جو اساں سئیں دے گھر ’’سوبھ‘‘ دا اکٹھ کروں۔ اے ٹھیک اے جو اساں کٹھ کروں یا نہ کروں، انہائیں کوں فرق نی پمدا جو او آپ سوبھ ا ی سوبھ ا ن پر اسیݙے اُتے انہائیں دا آدر قرض وی ہے تے فرض وی ۔ میں اے نی آکھدا جو لوک شاکر شجاع آبادی دا خیال نہ کرن ، پر شاکر شجاع آبادی توں وی زیادہ سئیں احمد خان طارق دی سنبھال لہݨ ضروری اے جو او وݙا شاعر ہووݨ دے نال نال ٻہوں وݙا انسان وی ہے۔ جیکر وسیب دے لوکیں انہائیں دا خیال نہ کیتا ، انہائیں دی تیمار داری یا دلجوئی نہ کیتی تے او اِتھوں روانہ تھی ڳے تاں انہاں کوں تاں کوئی فرق نہ پوسے پر اساں ہتھ ملیندے رہ ویسوں۔
سئیں جھوکاں پَٹ پردیس نہ وَنج تیکوں مُلک بیگانہ بھا ویسی
رُل مرسی مال سنبھال بِناں بر بھانیاں کوں لگ بھا ویسی
میکوں اوچھی ڈیکھ مریسن بولی جو جَیندے مونہہ آ ویسی
بس طارقؔ کلہڑی ڈیکھ ولا ڈُکھ بھڑ ویسی غم کھا ویسی
حوالہ
لکھو· معروف سرائیکی دانشور سئیں ظہور دھریجہ دی کتاب سرائیکی قلم قبلیہ وچوں چوݨ