سید حیدر بخش حیدری

سید حیدر بخش حیدری دی ولادت دے متعلق کجھ وثوق نال نی اکھیج سڳدا۔ ٻس اتنا معلوم ہے کہ دلی وچ پیدا تھئے۔ فورٹ ولیم کالج دے مصنفین وچوں میرامن دے بعد جیں مصنف کوں زیادہ شہرت حاصل تھئی۔ اوہ سید حیدر بخش حیدری ہن۔ دہلی دی بربادی دے زمانے وچ حیدری دے والد دہلی توں بنارس چلے ڳئے۔ فورٹ ولیم کالج کیتے ہندوستانی منشیاں دی ضرورت دا سݨ کے حیدری ملازمت کیتے کلکتہ ڳئے۔ ڈاکٹر گلکرسٹ تک رسائی کیتے ہک ”قصہ مہر و ماہ“ وی نال لکھ کے گھن ڳئے۔ گلکرسٹ نے کہانی کوں پسند کیتا تے اُنہاں کوں کالج وچ بطور منشی مقرر کیتا۔ اوہ ٻارہاں سال تک کالج نال منسلک رہیے۔ 1823ء وچ بنارس وچ انتقال کر ڳئے۔
فورٹ ولیم کالج دے تمام مصنفین وچوں سب توں زیادہ کتاباں لکھݨ والے سید حیدر بخش حیدری ہن۔ انہاں دی تصانیف دی تعداد ݙاہ دے قریب ہے جنہاں وچ

• 1)قصہ مہر و ماہ
• 2)قصہ لیلیٰ مجنوں
• 3) ہفت پیکر
• 4) تاریخ نادری
• 5) گلزار دانش
• 6)گلدستہ حیدری
• 7)گلشن ہند
• 8) طوطا کہانی
• 9)آرائش محفل

لیکن حیدری دی شہرت دا سبب اُنہاں دے ݙو کتاباں طوطا کہانی، تے آرائش محفل ہن۔ ایہ ݙوہیں کتاباں، داستاناں جیہڑے جان گلکرسٹ دی فرمائش تے لکھے ڳئے۔
”طوطا کہانی “جیندے ناں توں ظاہر ہے کہ ایہ کتاب مختلف کہانیاں دا ہک مجموعہ ہے جیندے سب کہانیاں ہک طوطے دی زبانی بیان کیتے ڳن ۔ ایں کتاب وچ 35 کہانیاں ہن۔ ایندے وچ ݙسا ڳیا ہے کہ ہک عورت اپݨے پئے دی عدم موجودگی وچ اپݨے محبوب نال ملݨ ونڄݨ چاہندی ہے۔ طوطا ہر روز اونکوں ہک کہانی سݨاوݨ شروع کر ݙیندے تے ہر روز ڳالہیں ڳالہیں وچ سویر کر ݙیندے تے اوہ اپݨے محبوب نال ملݨ نی ونڄ سڳدی حتیٰ کہ ایں دوران اوندا پئے آ ویندے۔ جتھاں تک کتاب دے اسلوب دا تعلق ہے تاں سادگی دے نال نال حیدری نے عبارت کوں رنگین بݨاوݨ کیتے قافیہ پیمائی نال وی کم گھدے۔ ایندے علاوہ موقع تے محل دے مطابق اشعار دا وی استعمال کیتے۔ طوطا کہانی دے داستاناں وچ جابجا مسلماناں دی معاشرت تے انہاں دے رہݨ سہݨ دی وی جھلک پیش کیتی ڳئی ہے۔
حیدری دی ݙوجھی کتاب ”آرائش محفل“ ہے جیہڑی اپݨی داستانوی خصوصیات دی بنا تے توتا کہانی توں زیادہ مقبول تھئی۔ ایں کتاب وچ حیدری نے حاتم دے ست مہماں کوں قصے دے انداز وچ بیان کیتے تے اونکوں فارسی توں ترجمہ کیتے۔ لیکن اپݨی طبیعت دے مطابق اوندے وچ اضافے وی کیتے ہن۔ جتھاں تک ایندے اسلوب دا تعلق ہے تاں زبان وچ متانت تے سنجیدگی دے نال نال سادگی تے بے تکلفی وی پائی ویندی ہے۔ ایندے وچ توتا کہانی دی طرح ڄاݨ ٻجھ کے محاورات دا استعمال نی کیتا ڳیا۔ جبکہ داستان دے نقطہ نظر نال ݙکھیجے تاں ایندے وچ اوہ تمام لوازمات شامل ہن جیہڑے کہیں داستان دا حصہ ہووݨے چاہیدن۔ ایں کتاب وچ مافوق الفطرت عناصر دی فروانی ہے۔