سرائیکی وسیب دے رہک

سرائیکی وسیب دے رہک (مزارعے)

از: ڈاکٹر خالد اقبال

گزریل ڈینہہ ملک بھراِچ”یوم مزارعین“ منایا گئے انجمن مزراعین نے اِیں موقع تے ریلیاں کڈھیاں‘ دھرنے ڈتے پاکستان بنیادی طور تے ہک زرعی ملک ہے تے ایندی معیشت 47فیصد زراعت نے مشتمل ہے۔ پاکستان کوں بالواسطہ یا بلاواسطے طور تے 70فیصد زرمبادلہ زراعت توں ای حاصل تھیندے۔ مزارعین دی حیثیت زراعت اِچ ریڑھ دی ہڈی دی طرح ہے۔ کجھ عرصہ توں مزراعین نے تحریک شروع کررکھی ہے شروع شروع اِچ اے تحریک بالکل پرامن ہئی‘ جیڑھی بعد اِچ تشدد اِچ بدل گئی۔ تے ایندے نتیجے اِچ کئی مزراعین کوں جیل دی ہوا وی کھاونئ پے گئے تے تریمتیں تے وی تشدد تھیا۔

تحریک ہن پنجاب دے تقریباً سارے وڈے شہراں اِئچ پھیل چکی ہے مزارعین مالکی یا موت دا نعرہ لیندے نظر آندن تے اپنی اِیں تحریک دا خاتمہ صرف تے صرف زمیناں دی ملکیت دی صورت اِچ چہندن تے ایندے کیتے او ہر حد تک ونجن کوں تیار ہِن جیندا مظاہرہ کجھ ڈینہہ پہلے خانیوال اِچ ڈیکھن کوں ملئے جیڑھلے جو انجمن مزارعین دی کال تے مزارعین نے ریلی کڈھی۔ ریلی نے ہائی وے دے کول مکمل طور تے بلاک کرڈتا۔ ہزاراں دی تعداد بزرگ‘ نینگر‘ جوان‘ نشوم بال‘ ترمیتیں‘ اتھاں تک جو جوان بالڑیاں جنہاں کڈا ہیں سرکاں تے آون دا سوچیا وی نہ ہا۔ اووی سڑکاں تے آگیاں۔ انتظامیہ نے وی بجائے مذاکرات دا رستہ اختیار کرن دے تشدد دا استعمال کیتا۔ جیندے نتیجے اِچ کئی مزراعین زخمی تھی گن جیڑھلے جو ڈوجھے پاسوں مزارعین نے وی بھر پور مزاحمت کیتی۔ جیندے نتیجے اِچ پولیس دے کئی اہلکار زخمی تھی گئے کئی مزراعین کوں گرفتار کرگھدا گیا تے انہاں نے دہشت گردی دی دفعات دے تحت مقدمات درج کیتے گئے۔ ایندے باوجود مزارعین اپنے موقف نے تحریک توں دستبردار تھیون‘ توں کہیں صورت تیار کا ئینی۔

سیڈ کارپوریشن دے مزارعین دا احتجاج 1997ء اِچ شروع تھیا مزارعین دا آکھن ہے جو سیڈ کارپوریشن دے غلط روئیے دی وجہ توں مزارعین کارپوریشن دے مقروض تھیندے ویندن۔ ایں ویلے پنجاب سیڈ کارپوریشن دا ہرہک مزارع گھٹ تو گھٹ ڈھائی لکھ روپے دا مقروض ہے۔ پنجاب سیڈ کارپوریشن دے زیر انتظام زمین 1900ء اِچ آباد کاری سکیم دے تحت الاٹ کیت گئی 1909ء اِچ مزارعین نے اے رقبہ آباد کرن شروع کرڈتا۔ اوں ویلے اے زمین ریت دے ٹیلیاں تے مشتمل ہئی۔ 1914ء تک آباد مزارعاں دی حیثیت غیر دخل کار مزارع دی ہئی بعد اِچ انہاں کوں مزارع ایکٹ دے تحت دخل دا حق مل گیا۔ اوں ویلے اے مزارعین حکومت دے نال 50فیصد دے حصہ دا رہن۔ 1919ء اِچ حکومت انگریز نے اے زمین مسٹر رابن کوں ہک روپیہ فی ایکڑ دے حساب نال 40اصلاحات دے نتیجے اِچ اے زمین مزارعین کوں الاٹ کرڈتی گئی ایں ہک سال دے عرصہ اِ چ آبیانہ تے مالیہ مزارعین نے ای ادا کیتا۔ 1960ء اِچ دوبارہ اے زمین محکمہ مال دی تحویل اِچ چلی گئی۔

1960ء دے ریکارڈ دے مطابق مزراعین کوں ایں زمین دا مالک قرار ڈتا گیا۔ 1961ء اِچ اے زمین پنجاب سیڈ کارپوریشن دے زیر اہتمام چلی گئی شروع شروع اِچ پنجاب سیڈ کارپوریشن نے مزراعین کوں بے شمار مراعات تے قرضہ وی ڈتا پر بعد اِچ سیڈ کارپوریشن دی طرفوں مزارعین تے سیڈ کارپوریشن دے درمیان لڑائی شروع تھی گئی۔ سیڈ کارپوریشن کوں اے زمین ڈاہ سالہ منصوبے دے تحت ڈے ڈتی گئی۔

1960ء اِچ ڈپٹی کمشنر خانیوال نے صوبائی حکومت کوں مشورہ ڈتا جو سیڈ کارپوریشن دے مزارعین کوں حقوق ملکیت دے لیٹر ٹرناسفر کر ڈتے ونجن کیوں جو اے لوگ 80سالاں توں مزارعین چلے آندے پن۔1994ء اِچ حکومت پنجاب دی طرفوں ہک ڈائریکٹو جاری کیا گیا جیں اِچ آکھیا گیا جو 1972ء دے لینڈ ریفارم ایکٹ دے تحت مزارعین کوں حقوق ملکیت ڈتے ونجن۔ 1984ء دے بعد توں مزارعین کارپوریشن دے خلاف بھر پور احتجاج تاں کریندے رہیے پر اے احتجاجی تحریک پُر تشدد اوں ویلے تھئی جڈاں سال 2000ء دے بعد مزارعین کوں پٹے دار آکھیا ونجن لگ گیا‘ مزارعین دا ایں سلسلے اِچ آکھناں ہا جو اوں ویلے جڈا صدر پاکستان دی طرفوں مزارعین کوں مالکانہ حقوق دا اعلان کیتا گیا ہا پر ہن انہاں کوں پٹے دار قرار ڈے کے ودھیکی کیتی گئی ہے تے انہاں کوں انہاں دے حق توں محروم کیتا گئے۔ ہُن جیڑھلے جو کنک دی ڈیھری تیار تھیون دے مراحل اِچ ہے جیکر کارپوریشن نے زبردستی کساناں توں ونڈائی شروع کیتی تاں یقینا زبردست احتجاج شروع تھی سگدے تے کوئی وڈا سانحہ وی رونما تھی سگدے ایڈوں مزارعین دی تحریک اِچ شڈت آندی ویندی ہے ایں گالھوں حکومت کوں ایں بارے اچ سنجیدگی نال سوچ وچار کرن چاہیدا اے۔ اج دی مزارعین زرعی فارماں تے ایں جذبے دے تحت کم کریدنے پن تے چولستان تے تھل دے ریگستاناں دی آباد کاری اچ مصروف ہن جو مالکی انہاں دا حق ہے تاں اے حق مزارعین کوں ملناں چاہیدے۔ نہیں تاں انہاں دی محرومی ملکی معیشت تے زرعی پیداوار کیتے نقصان دہ ثابت تھی سگدی ہے کیوں جو علامہ اقبالؒ نے وی ایہو آکھیا ہا جو جیڑھے کھیت توں کسان کوں روزی حاصل نہ تھی سگے اوں کھیت دے گندم دے ہر سٹے کوں بھاہ لاڈتی ونجے۔ کتھائیں اے نہ ہووے جو مزارعین دی سیاست اتنی ودھ ونجے جو او شاعر مشرق  دے ایں فرماں تے عمل کرن شروع کرڈیون۔      (10جنوری 2012ء)

سئیں ظہور احمد دھریجہ ہوراں‘ ایڈیٹر‘ کالم نویس دے نال نال محقق وی ہِن‘ کئی کتاباں دے مصنف وی ہن۔”سرائیکی وسیب“انہاں دی ہک اینجھی کتاب ہے جینکوں سرائیکی خطے دا ”انسائیکلو پیڈیا“ وی آکھیا ویندے جیندے بارے نوجوان‘دانشور‘ شاعر تے محقق محبوب تابش لکھدن:

ظہور احمد دھریجہ دی کتاب ”سرائیکی وسیب“ کوں چارں پکھاں تحقیق‘شخصیات‘ تنقید تے ثقافت وچ ونڈیا گئے 57مضامین دے چار پکھاں وچ سرائیکی زبان و ادب تے سیاسی معاشرتی تار کے دے نال نال اہم شخصیات دا مختصر و جامع تذکرہ شامل کیتا گئے……ایں کتاب وچ کالونیلزم دی نفسیات وچ پروان چڑھن والے سیاسی سیٹ اپ نے اِتھوں دے لوکاں دے نال کینجھا سلوک کیتے مگر وت وی اتھ دے فاقہ مست درویش لوک ملک تے قوم دی ترقی خاطر ڈینہہ رات تن مریندے پئین۔“

سئیں ظہور دھریجہ ہوراں اپنے قلم راہیں سرائیکی خطے دے مسائل کوں بغیر کہیں لاگ لپیٹ دے جرات مندانہ انداز وچ پیش کیتے انہاں دا لکھیا ہویا ہک کالم اشاعت  8۔اپریل 2011ء روزنامہ ”جھوک“ ملتان۔

MubasherKaleem (talk) 13:11, 10 June 2019 (UTC)