سرائیکی لوک قصے
سرائیکی زبان ہر قسمی ادب کنوں مال ومال ہے۔[١]
سرائیکی زبان اِچ وڈھان کیتے وی بے شُمار قِصے ملِدے ہِن ، اے قصے ، قصولی حضرات آپنے مخصوص انداز اِچ بیان کریندے ہِن ۔ انھاں قصاں اِچ حُسن تے عِشق مِلدا ہے ۔ جُستجو دا جذبہ پاتا ویندا ہے۔ آپنی دھرتی نال پیار ، اسلام تے بزرگانِ دین دی عظمت ، دلیر ی، مشکل چیزان داحصول تے سچ نال عشق داسبق مِلدا ہے ۔ ڈھیر سارے قصے تاریخی واقعات تے مبین ہِن ، جیویں پتن منارہ دی شہزادی دا قصہ ۔ پیغمبراں دے قصے وی وݙے شوق نال سنے تے سنائے ویندے ہِن ۔ کُجھ قصے مخصوص موقعاں تے تے سنائے ویندے ہِن ، تریجھی دے چندر کُوں منحوس سمجھا ویندا ہے ، اگر کوئی تریجھی دا چندر ݙیکھ گھِنے تاں بزرگ اُکوں ھِک خاص قصہ سنیندے ہِن تاکہ نحوست دا اثر ختم تھئی ونجے ۔
ڈھیر سارے قصے تاریخی واقعات تے مبین ہِن ، جیویں پتن منارہ دی شہزادی دا قصہ ۔ پیغمبراں دے قصے وی وݙے شوق نال سنے تے سنائے ویندے ہِن ۔ کُجھ قصے مخصوص موقعاں تے تے سنائے ویندے ہِن ، تریجھی دے چندر کُوں منحوس سمجھا ویندا ہے ، اگر کوئی تریجھی دا چندر ݙیکھ گھِنے تاں بزرگ اُکوں ھِک خاص قصہ سنیندے ہِن تاکہ نحوست دا اثر ختم تھئی ونجے ۔
نصراﷲخان ناصر
لوک داستاناں تے لوک قصے تہذیبی زندگی دی جڑپال نال گانڈھارکھدن ۔ صدیاں دے انھاں قصاں وچ ساݙی معاشرتی زندگی دیاں تصویراں تے تاریخی حقیتاں دے پچھانویں مِلدے ہِن ۔ سرائیکی زبان وِچ اے قصے کئی طرحاں دے ہن بالاں کیتے مخصوص قِصاں وچ جانور ، پکھی ،پھُلے تے ایجھاں کھاون پیون دیاں چیزاں کُوں موضوغ بنایا گیا ہے ۔ جیندے وِچ نکے بال دلچسپی گھِنن ۔ سب تُوں پہلاقصہ بال کُوں اوندیاں انگلیں تے ہِک ہِک انگل کوں واری واری مُوٹ کے سنایا ویندا ہے ۔
اِتھاں گاں ویائی
اِتھاں ناراݙُودھوسے
اِتھاں کھودسے ، پِتوسے
اِتھاں میݙاحصہ، بلی آئی تے چاگئی
بلی دا پیراچاؤ ، پکڑو ، پکڑو ، پکڑو
اے آکھ کے بالاں دی کَچھ وچ کتکتالیاں کݙھیاں ویندیاں ہِن ، جیں تے بال کھلدن ۔ چھوٹے بالاں دے قصاں وِچ اے قصہ وی بہوں مشہور ہے ۔
قصہ قصولی ، مر گیا پُونی
پُونی دی پان ، چاگیا درکھان
درکھان دی ݙوئی ، چاگئی چَڑ ھوئی
جَٹ داݙنݙا چاگیا منݙا
منڈے دے بَیر چاگیا شیر
ایندے علاوہ ’’مائی بڈھڑی دے پُھلے ‘‘ ، ’’کاں تے لالی ‘‘ ، ’’جام جوبی داقصہ ‘‘ اتے ’’گنجولیلے داقصہ ‘‘ بالاں اِچ مقبول ہِن ۔ کُجھ وݙی عمر دے بالاں کوں ’’لال شہزادی ‘‘ ، ’’بہادرشہزادہ‘‘ اتے پُھلاں دی شابزادی ، تے ’’بُھورل شہزادہ ‘‘ سنائے ویندے ہِن ۔
انھاں قصاں وِچ بالاں کیتے حیرت ، خوشی ، ݙر بھُوتے جِناں پریاں دے واقعات نال دلیری ، سچ ہوندن، والدین دی فرمانبرداری ، ہمت نہ ہارن تے محنت کرن دے سبق ݙتے ویندے ہِن
سرائیکی زبان اِچ وڈھان کیتے وی بے شُمار قِصے ملِدے ہِن ، اے قصے ، قصولی حضرات آپنے مخصوص انداز اِچ بیان کریندے ہِن ۔ انھاں قصاں اِچ حُسن تے عِشق مِلدا ہے ۔ جُستجو دا جذبہ پاتا ویندا ہے۔ آپنی دھرتی نال پیار ، اسلام تے بزرگانِ دین دی عظمت ، دلیر ی، مشکل چیزان داحصول تے سچ نال عشق داسبق مِلدا ہے ۔ ڈھیر سارے قصے تاریخی واقعات تے مبین ہِن ، جیویں پتن منارہ دی شہزادی دا قصہ ۔ پیغمبراں دے قصے وی وݙے شوق نال سنے تے سنائے ویندے ہِن ۔ کُجھ قصے مخصوص موقعاں تے تے سنائے ویندے ہِن ، تریجھی دے چندر کُوں منحوس سمجھا ویندا ہے ، اگر کوئی تریجھی دا چندر ݙیکھ گھِنے تاں بزرگ اُکوں ھِک خاص قصہ سنیندے ہِن تاکہ نحوست دا اثر ختم تھئی ونجے ۔
قصولی برقصے داآغاز مخصوص طریقے نال کریندے ہِن ، سرائیکی اچ اکثر باشاھواں داراج رھیاء ۔ ہر قصے دی شروعات جمہوری سوچ نال تھیندی ہے ۔
سرائیکی زبان دے ادب وِچ لوک قصاں دا بہوں وݙا ذخیرہ مُوجود ہے ۔ سرائیکی زبان وادب دے محقق محمد بشیر احمد ظامی بہاولپوری ڈھیر سارے اے قصے جمع کرکے اُردو ترجمے نال چھپوا چھوڑے ہن ۔ اینویں ملتان دے ݙو منفرد قصہ گُواﷲ بخش یاد تے مشکور قُطب پُوری کول وی لوک قصاں دا چنگا چُوکھا ذخیرہ غیر مطبوعہ مُوجود ہے ۔ طاہر غنی مرحوم نے کافی سارے سرائیکی لوک قصے جمع کرکے آپنے چَسولے انداز اِچ ’’ھِک ھا بادشاہ ‘‘ دے ناں کول چھپوائی ہئی ۔ ہِک بئی کتاب عبداﷲ عرفان مرحوم نے ’’واندی پندہ کہانی ‘‘ دے ناں کُولوں چھپوائی ہے ۔
سرائیکی زبان دا ھِک نشابرمجموعہ اُنھاں کہانیاں تے مشتمل ہے ، جیکوں ایف ݙبلیو سکیمپ نے ترتیب ݙتاتے ترجمہ کیتا ۔ سیکمپ دی ایں کتاب دا نا ں ’’ملتانی سٹوریز ‘‘ ہے ۔ اے 1917ء اِچ چھپی ، ایندے اِچ چپنتری لوک قِصے شامل ہِن ۔ اور اے سارے رومن رسم الخط اِچ انگریزی ترجمے دے نال ہِن ۔ِ
ایں کتاب دے آخر اِچ کُجھ ݙوہڑاں تے کافیاں دا وی انگریزی اِچ ترجمہ کیتا گیا ۔ ایں کتاب اِچ کئی کہانیاں نواب بہاولپور، نواب مظفر خان اتے اوندے پہلوان کڑیل خان دے متعلق ہِن ۔ِ اے ساریاں کہانیاں اساݙے وسیب دی اندرلی سوچ وچار کوں ظاہر کریندے ہِن ۔
لوک قِصے اساݙے وسیب دی ہر طرح نال ترجمانی کریندن اے انسانی روئیں دیاں کہانیاں ہِن ۔ اے ہرعہد دے انسان دیاں کہانیاں ، انسانی جذباں، خواہشاں تے جبلتاں دیاں کہانیاں ہِن ڈاکٹر مظہرالحق دا آکھاڑن ہے کہ اساݙے ایں لوک ادب دی خصوصیت اے ہے کہ ایں وچ سِدہے سادے جذبات دا سِدہے سادے اسلوب دے ذریعے جواب مِلدا ہے ۔ اور وادی سندھ دی ایسی کوئی کہانی کائی نی جیندا انجام المیہ نہ ہووے ۔